Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όποτε περπατούσε στους δρόμους της Βερόνας και της Ραβέννας, ο κόσμος γύρω του ψιθύριζε: «Αυτός είναι ο άνθρωπος που κατέβηκε στην Κόλαση!» Πράγματι, ο Dante Alighieri, γνωστός ανά τον κόσμο κυρίως μόνο με το μικρό του όνομα, έγινε θρύλος όσο βρισκόταν ακόμα εν ζωή, πόσω μάλλον μετά το θάνατό του.

Η ακριβής ημερομηνία της γέννησής του είναι άγνωστη. Ωστόσο, αναφέρει ότι πραγματοποίησε το φανταστικό του ταξίδι από την Κόλαση στον Παράδεισο κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα του έτους 1300. Τότε μάλιστα ήταν 35 ετών, ένας άντρας γεννημένος στον αστερισμό των Διδύμων που είχε βαφτιστεί το Μεγάλο Σάββατο του 1266. Ως εκ τούτου, η γέννηση του Φλωρεντινού ποιητή και γιου ενός κακόφημου επιχειρηματία ονόματι Alighiero τοποθετείται ανάμεσα στα μέσα Μαΐου και τα μέσα Ιουνίου του 1265. 750 χρόνια πριν.

Εκτός από το κύριο έργο του, ο Dante έγραψε επίσης πολλά ποιήματα και πραγματείες, συνήθως θεολογικού και φιλοσοφικού περιεχομένου. Εξέχουσα θέση, εκτός από την Divina Commedia”, κατέχει το πρώιμο βιογραφικό ποιητικό του έργο Vita nuova” («Νέα Ζωή»), στο οποίο υμνεί τη Βεατρίκη, το κορίτσι που γνώρισε, όταν ήταν εννέα ετών, ως την ιδανική αγαπημένη. Παράλληλα, όμως, δίνει το στίγμα του υπερασπιζόμενος την εκφραστική δύναμη της δημοτικής. Η πραγματεία De vulgari eloquentia” είναι μεν γραμμένη στα Λατινικά, αλλά η Vita nuova” και η Commedia” είναι γραμμένες στο φλωρεντίνικο-τοσκανικό ιδίωμα, τη βάση της σημερινής ιταλικής γλώσσας: μία πνευματική επανάσταση όμοια με αυτή που προκάλεσε και ο Λούθηρος αργότερα, όταν μετέφρασε τη Βίβλο στα Γερμανικά.

Για το λόγο αυτό, είχε δεχτεί από πολύ νωρίς την επιδοκιμασία τού, επίσης Φλωρεντινού, Giovanni Boccaccio. Ο συγγραφέας τού «Δεκαημέρου» διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τους δύο γιους του Dante και, μετά το 1350, έγραψε μία πρώτη μικρή βιογραφία του ειδώλου του, στην οποία παρουσιάζει τον Dante ως αδερφό του Ομήρου και του Βιργιλίου, τους ποιητές που άνοιξαν στους συμπατριώτες τους το δρόμο για τον κόσμο της λογοτεχνίας. Αναφέροντας τον Dante ως παράδειγμα, ο Boccaccio αναγνωρίζει ότι, χρησιμοποιώντας κάποιος τη γλώσσα του λαού, «μπορεί να πραγματευτεί κάθε «υψηλό» θέμα», και αυτό είναι που την έκανε «ξακουστή, συγκριτικά με όλες τις άλλες». Μία δήλωση που στρέφεται εμμέσως εναντίον του λατινόφωνου κλήρου και της επίσης λατινόφωνης απολυταρχικής αριστοκρατίας.

Παρ’ όλα αυτά, ο ποιητής (και δημοτικός σύμβουλος στη Φλωρεντία) Alighieri δεν εκδιώχθηκε ως πολιτισμικός επαναστάτης, αλλά για πολιτικούς λόγους, καθώς από τη μία πλευρά είχε να αντιμετωπίσει την πολιτική ομάδα των πιστών στον Πάπα Γουέλφων και από την άλλη πλευρά εκείνη των Γιβελλίνων, οι οποίοι υποστήριζαν τον αυτοκράτορα. Σε όλη του τη ζωή παρέμεινε πολύ περήφανος, για να απολογηθεί για τις ιδέες του, και μέχρι το θάνατό του δεν ξαναείδε τη Φλωρεντία. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, περίοδο κατά την οποία έγραψε και τη «Θεία Κωμωδία», τις πέρασε ως επί το πλείστον στη βόρεια Ιταλία και ο δαφνοστεφανωμένος τάφος του βρίσκεται στη Ραβέννα, όπου και απεβίωσε το Σεπτέμβριο του 1321 σε ηλικία 56 ετών.

Το υπέροχο, μερικές φορές συνάμα τρομακτικό, είναι βέβαια ότι η «Κωμωδία», δεδομένης φυσικά της τραγικότητάς της, δεν σταματά στη σφαίρα που ο Boccaccio ονόμασε «σφαίρα του υψηλού». Τα τρία μέρη, η «Κόλαση», το «Καθαρτήριο» και ο «Παράδεισος», παρουσιάζουν και εξαιρετικό ποιητικό ενδιαφέρον, καθώς η ιδιαιτερότητά τους έγκειται στην ποιητική, οραματική λεπτομέρεια. Η «Κωμωδία» αποτελείται από 14.233 στίχους γραμμένους σε τερτσίνες, ενώ, ήδη από τις πρώτες γραμμές, ο συγγραφέας ανεβαίνει στη σκηνή ως Εγώ – μία καινοτομία, μία εφεύρεση του Dante. Και, παρόλο που επισήμως βρισκόμαστε ακόμα στον Μεσαίωνα, ο συγγραφέας εμφανίζεται ως ένα Εγώ το οποίο – από την αναγέννηση και μετά – θα κατακτήσει τη σκηνή ως υποκείμενο του Μοντέρνου. Ο ίδιος ο Dante χάνεται τη Μεγάλη Παρασκευή του έτους 1300 σε ένα σκοτεινό δάσος, το βασίλειο των νεκρών, μέσα στο οποίο τον συνοδεύει, ως βοηθός και οδηγός, ο αρχαίος ποιητής Βιργίλιος, συγγραφέας του μεγάλου ρωμαϊκού έπους, της «Αινειάδας». Σαν μέσα από μία αμφιθεατρική άβυσσο, βαδίζει στους εννέα κύκλους της Κόλασης. Κατά την άποψη του Arno Schmidt, μάλιστα, ο οποίος διάβασε για πρώτη φορά Dante μετά το 1945, η διάσημη επιγραφή στην πύλη της Κόλασης, «Την πάσα ελπίδα αφήστε όσοι περνάτε» (Μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη), αποτελούσε το όραμα ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης.

Η υστεροφημία του Dante είναι αδιαμφισβήτητη, η ζωή και το έργο του συνεχίζουν να αποτελούν πηγή έμπνευσης ακόμα και στις μέρες μας. Η Ιταλία τον τιμά ως τον μεγαλύτερο ποιητή της και –  από την εποχή των αρχαίων ηρώων, από τον Όμηρο μέχρι τον Οβίδιο, και μέχρι τον σχεδόν ακριβώς κατά 300 χρόνια νεώτερό του, Shakespeare –  η νεώτερη ευρωπαϊκή παγκόσμια λογοτεχνία στηρίζεται σε αυτόν, το δημιουργό που σε όλα τα πορτρέτα της εποχής και σε μεταγενέστερα μνημεία απεικονίζεται ως ένας σοβαρός άντρας με λεπτά χείλη, σκούφο και μαντήλι στο κεφάλι.

Αυτός και η «Θεία Κωμωδία» του εικονογραφήθηκαν (βλ. εικονογραφήσεις του Botticelli στην φλωρεντίνικη πρώτη έκδοση, έργα των Gustave Doré και Rauschenberg, καθώς και τα 102 έγχρωμα σχέδια και ακουαρέλες που δημιούργησε ο Άγγλος συγγραφέας και ζωγράφος William Blake μέχρι και λίγο πριν το τέλος της ζωής του), μελοποιήθηκαν – μεταξύ άλλων και από τον Franz Liszt – κινηματογραφήθηκαν και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες και δημιουργούς από διάφορους καλλιτεχνικούς χώρους (υπάρχει μάλιστα και ηλεκτρονικό παιχνίδι εμπνευσμένο από την «Κόλαση», ενώ σε κόμικ της Disney o Daniel Düsentrieb μεταλλάσσεται στον Dante). Στην Αφρική και την Αμερική πολλοί είδαν στο πρόσωπο του Φλωρεντινού που εξορίστηκε από τη γενέτειρά του το 1302 και απειλήθηκε με θάνατο ένα είδωλο, δίνοντας μάλιστα το όνομά του στους γιους τους (όπως στην περίπτωση του Βραζιλιάνου ποδοσφαιριστή Dante από την FC Bayern). Και φυσικά, η «Κόλαση» θεωρείται η μητέρα όλων των μαχών. Παρατίθεται ακόμα και στο Baal” του Frank Castorf που «παίζει» με φαντασιώσεις που άπτονται του πολέμου στο Βιετνάμ, όπως επίσης και στην ταινία «Αποκάλυψη τώρα».

Στο τέλος της «Κωμωδίας», «το καραβάκι του πνεύματός του» ανοίγει χαρούμενα πανιά και το ταξίδι τού Dante από την Κόλαση στον Παράδεισο μέσω του Καθαρτηρίου τον καθιστά τον πρώτο άνθρωπο, μετά τον Αδάμ και την Εύα, που επέστρεψε στον Παράδεισο. Στο τέρμα του ταξιδιού στο υπερπέραν προβαίνει μάλιστα σε μία εγκόσμια διαπίστωση: είναι «η αγάπη, / που τον ήλιο γυρνάει και τ’ άλλα τ’ άστρα» (Μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη).  

Πηγή: Der Tagesspiegel

(c) Dulwich Picture Gallery; Supplied by The Public Catalogue Foundation

(c) Dulwich Picture Gallery; Supplied by The Public Catalogue Foundation

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular