Χρήστος Χρυσόπουλος

Συνέντευξη στον Παναγιώτη Κολέλη

Είναι απλός, λιτός, ευγενής και πολύ χαμογελαστός. Μόλις τελείωσε το νέο του βιβλίο με τίτλο «Το σώμα του Τιρθανκάρα» που θα κυκλοφορήσει το Φθινόπωρο απ’ τις εκδόσεις Νεφέλη και ετοιμάζεται για την επόμενη ταξιδιωτική του περιπλάνηση στην Αρμενία. Το βραβείο που πήρε το τελευταίο του βιβλίο, «Φακός στο στόμα» στη Γαλλία το 2014 (Laure Bataillon 2014), είναι το επιστέγασμα μίας διαρκούς προσπάθειας και συνδιαλλαγής με τη γραφή και τη λογοτεχνία. Η επιβράβευση για τον συγγραφέα, ωστόσο, είχε αρχίσει ήδη απ’ το 2012, όταν το βιβλίο του, η «Λονδρέζικη μέρα της Λώρας Τζάκσον», πήρε το βραβείο ακαδημίας Αθηνών.

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του

Ο Χρήστος γεννήθηκε το 1968 στη Νέα Σμύρνη, όπου πέρασε και τα πρώτα χρόνια της ζωής του μέχρι και την ενηλικίωση του. Υπήρξε το μοναδικό παιδί μίας μεσοαστικής οικογένειας, αφού ο πατέρας του ήταν τυπογράφος στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ και η μητέρα του είχε σπουδάσει λογιστικά. «Υπήρχε μία σχέση ελευθερίας και συνάμα εμπιστοσύνης», μας λέει ο ίδιος ο Χρήστος, που μέχρι να τελειώσει το γυμνάσιο ήταν ένα παιδί που προτιμούσε να είναι έξω στους δρόμους παρά στο σπίτι και να διαβάζει, παρότι, όπως λέει ο ίδιος, «οι γονείς του διάβαζαν βιβλία και υπήρχαν αρκετά σε κάθε γωνιά του σπιτιού».

Ο Χρήστος, ωστόσο, δεν ήταν κακός μαθητής. Οι βαθμοί του ήταν μέτριοι. Από μικρός, άλλωστε, είχε ενδιαφέροντα και ανησυχίες που δεν μπορούσαν να εγκλωβιστούν μέσα στο στείρο από ερεθίσματα περιβάλλον του σχολείου. Αρχικά, τον είχε κερδίσει η μουσική, αφού έπαιζε πλήκτρα. Η λογοτεχνία δεν υπήρχε καν στο μυαλό του, τότε. Προέκυψε μόνο όταν πήγε στο λύκειο ως ένα καθαρά αναγνωστικό ενδιαφέρον. Δεν άρχισε, δηλαδή, να κάνει και τα πρώτα του συγγραφικά βήματα τότε. Το μόνο που έκανε ήταν να καταβροχθίζει  βιβλία και να διοχετεύει στο διάβασμα αρκετές ώρες με συνέπεια, πρόγραμμα και συστηματικότητα. «Ήταν μία επιδίωξη καλλιέργειας ενός αισθητηρίου λογοτεχνικού», λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος θυμούμενος τα πρώτα χρόνια στο Λύκειο.

Για να μπορέσει, όμως, να διαβάζει, ο Χρήστος αναγκάστηκε να αποχωριστεί τους φίλους του και τις παρέες του. Ακολούθησε, δηλαδή, την αντίθετη πορεία απ’ αυτή που κάνουν τα υπόλοιπα παιδιά στην ηλικία του. Ακολούθησε, θα λέγαμε, μία πορεία εν μέρει αντικοινωνική. «Η ιδιαίτερη φύση αυτής της δραστηριότητας που ακούει στο όνομα διάβασμα, με έκανε να αποκλείσω άλλα πράγματα απ’ τη ζωή μου», μας λέει χαρακτηριστικά τονίζοντας πως «ήθελε να μένει στο σπίτι και να διαβάζει».

Όταν τον ρώταγαν οι συγγενείς και οι φίλοι τί θα ήθελε να γίνει όταν μεγαλώσει, ο Χρήστος δεν απαντούσε τίποτα, γιατί απλά δεν ήξερε τί ήθελε να κάνει. Το μόνο για το οποίο ήταν σίγουρος ήταν πως ήθελε να συνεχίσει εσαεί αυτή την εσωτερική αναζήτηση.

Το γράψιμο ήρθε ως μία φυσική εξέλιξη στη ζωή του. Το πρώτο του χειρόγραφο το έδωσε σε εκδοτικό οίκο το 1994 όντας 26 χρονών, για να έρθει λίγο καιρό μετά η πρώτη αρνητική απάντηση. Αυτή η απόρριψη δεν θα μπορούσε βέβαια να σταθεί δυνατή για να τον κάνει να σταματήσει να γράφει. Το μικρόβιο της γραφής είχε μπει, άλλωστε, για τα καλά μέσα του…

Ακόμα, όμως, κι όταν είχε αρχίσει να γράφει για τα καλά και είχε εκδώσει και το πρώτο του βιβλίο, δεν είχε συνειδητοποιήσει πως ήθελε να γίνει συγγραφέας. «Αυτό προέκυψε μετά το τρίτο βιβλίο που εξέδωσα», μας λέει ο ίδιος ο Χρήστος.

Η ενηλικίωση και το ταξίδι του μέχρι να γίνει συγγραφέας

Η αδήριτη ανάγκη του Χρήστου για γνώσεις και εμπειρίες τον έκανε να φύγει στο εξωτερικό, πήγε στην Αγγλία όπου σπούδασε κοινωνικές επιστήμες στο Μπρίστολ και στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία. Απ’ τις σπουδές αυτές προέκυψε και ένα βιβλίο, το «Γλωσσικό κουτί».

Ο Χρήστος, μετά το πέρας των σπουδών του, βρέθηκε μπροστά στην μεγάλη απόφαση. Θα γύρναγε στη χώρα του, ψάχνοντας για κάτι να απασχοληθεί εδώ ή θα συνέχιζε αλλού την περιπλάνηση του; Αφού  απέκλεισε το ενδεχόμενο να κάνει ακαδημαϊκή καριέρα, αποφάσισε να επιστρέψει πίσω στη χώρα του με όλες τις σπουδές στις αποσκευές του.

Το πιο σημαντικό που απέκτησε απ’ τις πολύχρονες σπουδές του, όπως μας λέει, «είναι η γλωσσική άσκηση στα αγγλικά», αφού τον βοήθησε πολύ στο να διαβάσει την ξένη λογοτεχνία, που δεν είχε μεταφραστεί στα ελληνικά και να γνωρίσει το έργο πολλών αγαπημένων του συγγραφέων. Παράλληλα, τον απάλλαξε απ’ την επαφή με κακές μεταφράσεις ξένων έργων. Ουσιαστικά η αγγλική γλώσσα ήταν «η οδός μέσω της οποίας προσέγγισε τη λογοτεχνία».

Η τριβή με την αγγλική γλώσσα φαίνεται να τον έκανε να υποβαθμίσει σε ένα βαθμό τις γνώσεις που πήρε απ’ τις σπουδές του στο εξωτερικό. «Απ’ όλες τις δομημένες σπουδές που κάνεις, αυτό που σου μένει είναι ένα 30%», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Η επιστροφή του στην Ελλάδα τον βρήκε να φεύγει για τη Σάμο για να κάνει τη θητεία του ως στρατιώτης. Οι 19 μήνες στη Σάμο λειτούργησαν και κάπως αναστοχαστικά για τον Χρήστο, ο οποίος έκλεινε πίσω του έναν μεγάλο και σημαντικό κύκλο δραστηριοτήτων, με το σκεπτικό να ανοιχτεί ένας άλλος εξίσου ενδιαφέρων και εποικοδομητικός.

Διαρκείς εναλλαγές παραστάσεων

Δεν θα μπορούσες να έχεις απέναντι σου έναν άνθρωπο που μόλις γύρισε απ’ τη Γαλλία και ετοιμάζει τις βαλίτσες του για την Αρμενία και να μην τον ρωτήσεις για τα ταξίδια του. Είναι, άλλωστε, μαζί με τη συγγραφή και το τρέξιμο οι τρεις μεγάλες του αγάπες…

«Ο αγαπημένος μου προορισμός είναι η Ινδία», λέει με μία αίσθηση συναισθηματικής φόρτισης. Το τελευταίο βιβλίο, άλλωστε, που έχει γράψει και πρόκειται να εκδοθεί το Φθινόπωρο έχει να κάνει με το ταξίδι που έκανε πέρσι το καλοκαίρι στην Ινδία. Ο ίδιος τονίζει, όμως, πως δεν πρόκειται να ξαναπάει στην Ινδία, επειδή «το καταστάλαγμα του ταξιδιού είναι η λογοτεχνική του αποτύπωση a posteriori». Η Ινδία έχει αποκρυσταλλωθεί μέσα σε αυτό το κείμενο και γι’ αυτό δεν θέλει να επιστρέψει πάλι εκεί. Σαν να φοβάται πως μία επιστροφή θα τον φέρει πρόσωπο με πρόσωπο με τα ίδια τα περιστατικά που πραγματεύεται στο βιβλίο. Σαν να φοβάται πως θα ακυρώσει σε ένα βαθμό το ίδιο του το βιβλίο στη συνείδηση του…

Αφού ο Χρήστος χαρακτήρισε την Ινδία ως έναν «αγαπημένο προορισμό που δεν πρόκειται να πάει ξανά ποτέ», στη συνέχεια ανέφερε πως η Ιαπωνία είναι ένας προορισμός που δεν έχει πάει μέχρι τώρα και θα ήθελε πολύ να επισκεφτεί στο άμεσο μέλλον.

Όλα αυτά τα ταξίδια είναι για εκείνον ένας τρόπος να μπορεί να βλέπει ξανά τα πράγματα στην Ελλάδα με τη ματιά ενός ανθρώπου που για ένα χρονικό διάστημα βρισκόταν εκτός της χώρας του. Βλέπει, δηλαδή, τα πράγματα στην Ελλάδα μέσα απ’ τις δικές του ταξιδιωτικές εμπειρίες, αλλά και απ’ τις εμπειρίες των ανθρώπων που γνωρίζει στα ταξίδια. Η επαφή με άλλους ανθρώπους με τα ίδια ενδιαφέροντα με αυτόν είναι, άλλωστε, άλλος ένας λόγος που λατρεύει τα ταξίδια. Όπως επισημαίνει ο ίδιος, προτιμάει να ταξιδεύει αργά και να μένει σε πόλεις –είτε μικρές είτε μεγάλες – ώστε να μπαίνει στο ρυθμό ζωής των ανθρώπων της πόλης. Με αυτόν τον τρόπο παίρνει διαρκώς ερεθίσματα και αισθάνεται ότι εξερευνά συνέχεια. «Οι άνθρωποι στις μικρότερες πόλεις είναι πιο περιορισμένοι στον κύκλο των ιδιωτικών τους ζωών. Όταν εγώ μένω για ένα χρονικό διάστημα σε αυτές τις πόλεις, γίνομαι κατά κάποιον τρόπο ένας παρατηρητής ιδιωτικών ζωών», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, παρά τα συνεχή ταξίδια του, όταν τον ρωτάς για την Ελλάδα, σου λέει κατηγορηματικά πως δεν θα την άλλαζε με καμία άλλη χώρα σε όλο τον κόσμο. Αν, βέβαια, ήταν υποχρεωμένος να ζήσει κάπου αλλού, θα επέλεγε τη Γαλλία – όχι κατ’ ανάγκη το Παρίσι – επειδή «υπάρχει ένας χώρος πολιτισμού που είναι αρκετά εξωστρεφής και πλούσιος». Παράλληλα, η Γαλλία είναι μία χώρα με μία κουλτούρα που αγκαλιάζει πιο εύκολα κάποιο ελληνικό καλλιτεχνικό εγχείρημα, παρ’ όλες τις στρεβλώσεις και τις αγκυλώσεις που μπορεί να υπάρχουν και εκεί. Η Γαλλία, συνεπώς, θα μπορούσε να είναι μία ιδανική χώρα για να μείνει κανείς αν δεν υπήρχε η Ελλάδα με τις ομορφιές και τα χαρίσματα της…

Τα βιβλία ως τρόπος ζωής

Το τελευταίο βιβλίο που τελείωσε μόλις τώρα για την Ινδία, «Το σώμα του Τιρθανκάρα», δεν θα μπορούσε να μην έχει και ξεχωριστή θέση στην καρδιά του. Πάντα, άλλωστε, όταν βρισκόμαστε λίγους μόνο μήνες πριν το τοκετό, ένας γονιός νιώθει ιδιαίτερη αγάπη για το παιδί που πρόκειται να έρθει…

Ο συνομιλητής μας πιστεύει χαρακτηριστικά πως ένα βιβλίο που πρόκειται να κυκλοφορήσει καθώς και ένα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε «παραμένει σε μία σφαίρα δυνητική», με την έννοια πως ακόμα δεν του έχει προσφέρει την αντανάκλαση σε έναν άλλον αναγνώστη. Αυτό, δηλαδή, που θα μπορούσε να δει κάποιος άλλος αναγνώστης μέσα σε αυτό για την ίδια τη λογοτεχνία, για το ίδιο το βιβλίο, αλλά και για τον ίδιο τον συγγραφέα, ο Χρήστος δεν το ξέρει ακόμα. Την ίδια στιγμή, «κάθε καινούργιο βιβλίο είναι και ένας τρόπος αυτογνωσίας για τον ίδιο τον συγγραφέα». Άρα, το βιβλίο αυτό είναι ουσιαστικά κάτι σαν ανεξερεύνητος χώρος. Είναι σαν μία χοάνη που έχει να δώσει πολλά πράγματι ακόμα στον ίδιο τον συγγραφέα και στη συγκεκριμένη περίπτωση στο Χρήστο. «Ένας συγγραφέας λέει πολλά περισσότερα απ’ αυτά που νομίζει ότι λέει και οι ίδιοι οι αναγνώστες διαβάζουν πολλά περισσότερα απ’ αυτά που νομίζει ο ίδιος πως έχει γράψει», επισημαίνει με ένα χαμόγελο έντονης αναμονής για την έκδοση  του βιβλίου και της αλληλεπίδρασης που αυτό θα προκαλέσει.

Όσον αφορά τώρα τα βιβλία που τον σημάδεψαν στη ζωή του και διαρκώς ανατρέχει σε αυτά είναι ο «Ροβινσώνας Κρούσος», η «Ανατομία της Μελαγχολίας» του Robert Burton, το «Tractatus» του Βιτγκενστάιν και η «Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη. Αίσθηση προκαλεί το γεγονός πως ο Χρήστος – κυρίως στην αρχή της σταδιοδρομίας του – είχε την εμμονή να διαβάζει όλα τα βιβλία ενός συγγραφέα που του άρεσε πολύ, ακόμα κι αν τα υπόλοιπα βιβλία του δεν ήταν τόσο καλά. Αυτή η εμμονή τον οδηγούσε απ’ τον έναν συγγραφέα στον άλλο, χωρίς να βασίζεται σε κάποιο λογοτεχνικό κανόνα. «Μπορεί απ’ τον Ιωάννου να πήγαινα στο JosephConrad και στη συνέχεια στον Άρη Αλεξάνδρου. Αυτή η διαδρομή ήταν τελείως τεθλασμένη», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Χρήστος Χρυσόπουλος, που δημιούργησε με αυτόν τον τρόπο έναν χάρτη πρόσληψης της λογοτεχνίας και της ίδιας της γραφής του τελείως προσωπικό.

Προτού μιλήσουμε για άλλους Έλληνες συγγραφείς, ο Χρήστος ξεκαθάρισε πως οι εμπεδωμένες του απόψεις για το πώς πρέπει να γράφει κανείς, τον οδηγούν στο να του αρέσουν συγκεκριμένοι συγγραφείς περισσότερο από κάποιους άλλους, αν και όπως είπε προτιμάει να μιλάει για συγκεκριμένα βιβλία παρά για συγγραφείς γενικά. Αναφέρθηκε σε συγγραφείς όπως ο Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, ο Χρήστος Αστερίου, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, ο Ηλία Μαγκλίνης,  και άλλους που θεωρεί πως είναι άνθρωποι που σκέφτονται πάνω στη γραφή και προσπαθούν να διαφοροποιήσουν κάθε φορά τον τρόπο με τον οποίο γράφουν. «Χάνω το ενδιαφέρον μου για συγγραφείς που δεν έχουν ένα δραστικό διερευνητικό βλέμμα πάνω στη λογοτεχνία», λέει  χαρακτηριστικά.

Ο Χρήστος δηλώνει πολύ ευχαριστημένος απ’ αυτά που έχει κάνει μέχρι τώρα συγγραφικά, όχι γιατί είναι καλά ή άσχημα αυτά που έχει γράψει, αλλά γιατί κάνει αυτό που του αρέσει χωρίς δυσβάσταχτες θυσίες για τον ίδιο. «Δεν έχω μετανιώσει ποτέ που έγινα συγγραφέας», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Όσον αφορά τώρα το συγγραφικό του μέλλον, ο Χρήστος πιστεύει πως δεν είναι μακριά η στιγμή που θα σταματήσει να γράφει. Πιστεύει, όμως, πως έχει ακόμα να γράψει σίγουρα τρία-τέσσερα βιβλία…

Δεν πιστεύει πως υπάρχουν βιβλία που κάνουν κακό στους αναγνώστες. Επικεντρώνει το πρόβλημα στους αναγνώστες και, παραλλάσσοντας πρώτα με παράπονο ένα όμορφο ρητό του Όσκαρ Ουάιλντ που λέει ότι «αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να εκπαιδεύσουμε τους αναγνώστες μας», προχωρά παρακάτω λέγοντας πως «δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε στους συγγραφείς να γράφουν αυτό που θέλουν. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαμορφώσουμε στους αναγνώστες μία συνείδηση πέρα απ’ την ψυχαγωγία». Παράλληλα, τονίζει πως «το γεγονός πως γράφονται καλά βιβλία, δεν σημαίνει πως ο κόσμος πρέπει κιόλας να τα αγοράσει». Είναι στο χέρι της κοινωνίας να διαμορφώσει μία αναγνωστική συνείδηση στους ανθρώπους…

Σε μία ιδιαίτερη ερώτηση που τόλμησα να του κάνω, προσπαθώντας να αποσπάσω το ναι του Χρήστου που θα ισοδυναμούσε με άλλο ένα αδιάσειστο στοιχείο πως οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες είναι ματαιόδοξοι άνθρωποι που νοιάζονται μονάχα για την υστεροφημία τους, ο Χρήστος έδειξε ότι διαφέρει από άλλους ομότεχνους του και ξεκαθάρισε χωρίς δεύτερη σκέψη, πως προτιμάει να ζήσει στο έπακρον τα χρόνια που του έχουν απομείνει, παρά να γράψει ένα αριστούργημα και να πεθάνει την επόμενη μέρα.

Ενιαία τιμή του βιβλίου

Η πολυσυζητημένη κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου είναι μία «πολιτική απόφαση τυπικά ελληνικά παρανοϊκή», μας λέει και τάσσεται φανερά υπέρ της προστασίας της λογοτεχνίας. Οι τιμές πώλησης των βιβλίων είναι σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Αν καταργηθεί και η ενιαία τιμή του βιβλίου, τότε θα μιλάμε για πλήρη κονιορτοποίηση του ποιοτικού βιβλίου…

Κράτος και πολιτική

Όταν τον παροτρύνεις να σου πει ένα σχόλιο για τα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών, σχηματίζεται ένα υποδόριο χαμόγελο στο πρόσωπο του. Είναι επειδή είχε γράψει και είχε πει επανειλημμένως πως «πρέπει να ενισχυθεί η Ευρωπαϊκή Αριστερά». Η Ευρωπαϊκή Αριστερά, εντούτοις, δεν ενισχύθηκε όσο θα έπρεπε σε αυτές τις εκλογές, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ στις Ευρωεκλογές. Σε αυτό συμφωνεί απόλυτα πιστεύοντας πως αυτό πρέπει να είναι και το εφαλτήριο για να αποκτήσει ξανά η Ευρωπαϊκή Ένωση τα στοιχεία αυτά που την «κατέστησαν ως ένα ξεχωριστή περίπτωση στον χάρτη των κοινωνικών συμβολαίων». Πιστεύει, λοιπόν, πως ίσως το ελληνικό παράδειγμα είναι μίας πρώτης τάξεως ευκαιρία να γίνει η Ευρώπη πιο αλληλέγγυα και ελεύθερη και να προσφέρει μεγαλύτερη ισότητα στα κράτη μέλη της. «Αυτό θα γίνει μόνο αν ενισχυθούν οι αριστερές δυνάμεις», δηλώνει ρητά και κατηγορηματικά, για να απαντήσει και σε όλους αυτούς που θεωρούν πως η άνοδος των ακροδεξιών και ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων θα μπορέσει να λύσει το πρόβλημα. «Για πρώτη φορά θα δούμε στο Ευρωκοινοβούλιο δύο ακροδεξιές ομάδες, η μία εκφράζεται απ’ το Γαλλικό Εθνικό Μέτωπο και η άλλη απ’ το Ουγγρικό Jobbik», μας υπενθυμίζει για να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος του προβλήματος.

Ο Χρήστος, επίσης, ήταν κατηγορηματικός και στο θέμα της παραμονής της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ζητούμενο, άλλωστε, γι’ αυτόν δεν είναι να φύγει η Ελλάδα απ’ την Ευρωπαϊκή Ένωση και να διαλυθεί το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αλλά να αποκτήσει η Ευρώπη τα χαρακτηριστικά αυτά για τα οποία δημιουργήθηκε. «Πρέπει η Ευρώπη να απομακρυνθεί από τον οικονομισμό και τον κοινωνικοπολιτικό συντηρητισμό», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Χρήστος, ο οποίος δεν θα έλεγε όχι σε πρόωρες εθνικές εκλογές…

Τί μέλλει γενέσθαι

Το βιβλίο που τελείωσε πριν λίγο καιρό και έχει τίτλο «Το σώμα του Τιρθανκάρα» πρόκειται να κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο απ’ τις εκδόσεις Νεφέλη. Πρόκειται για ένα ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, που εμπνεύστηκε απ’ το περσινό του ταξίδι στην Ινδία, και είναι μία σειρά από συναντήσεις ενός αφηγητή με πρόσωπα που συναντάει κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.

Από κει και πέρα, το Μάρτιο θα κυκλοφορήσει άλλο ένα βιβλίο του απ’ τις εκδόσεις Οκτώ. Πρόκειται για ένα βιβλίο λογοτεχνικής θεωρίας που έχει να κάνει με τη θεωρία της επιτελεστικότητας στη λογοτεχνία και έχει τίτλο «Δανεισμένος Λόγος».

Την ίδια στιγμή, στην Γαλλία πρόκειται να κυκλοφορήσει μεταφρασμένο ένα παλιότερο έργο του, «η Σουνυάτα». Στη Γαλλία, επίσης, ο Χρήστος πρόκειται να πάρει επίσης μέρος σε ένα συλλογικό έργο σχετικό με την επαναθεμελίωση της Ευρώπης. Είναι, άλλωστε, ένας απ’ τους οχτώ ευρωπαίους συγγραφείς στους οποίους ζητήθηκε από το CNRS να γράψουν μία νουβέλα συλλογιζόμενοι το ρόλο της Ευρώπης και το τί θα μπορούσε να γίνει για την βελτίωση της. Αυτό το συλλογικό έργο πρόκειται να κυκλοφορήσει κοντά στο τέλος του 2015.

Η ώρα του αποχωρισμού

Το ίδιο χαμογελαστός, όπως όταν αρχίσαμε να συζητάμε, ο Χρήστος με αποχαιρέτησε και με συνόδεψε μέχρι την έξοδο. Καθώς προχωρούσαμε, μου εξομολογήθηκε το αγαπημένο του απόφθεγμα. Το σημείωσα για να μην το ξεχάσω: I must create a system or be enslaved by another man’s; I will not reason and compare: my business is to create…

Με άλλα λόγια, το ρητό αυτό του William Blake λέει ότι δεν πρέπει οι άνθρωποι να μιμούνται τις ζωές άλλων ανθρώπων. Κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός και πρέπει να ακολουθεί εκείνο το μονοπάτι της ζωής που είναι φτιαγμένο ειδικά γι’ αυτόν. Ακόμα κι αν είναι κακοτράχαλο. Ακόμα κι αν είναι δύσκολο…

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.