Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Πριν από τέσσερα χρόνια έγραψα ένα μυθιστόρημα με τίτλο Σκότωσε ό,τι αγαπάς,(εκδ. Καστανιώτη, 2009), στο οποίο ήρωας είναι ένας σκηνοθέτης – σεναριογράφος. Ένα μυθιστόρημα όπου η σχέση των δυο τεχνών παίζει καταλυτικό ρόλο, με το σινεμά να εμφιλοχωρεί έμμεσα ή άμεσα στο  corpus του κειμένου, ενώ κινηματογραφικές τεχνικές ενσωματώνονται στο αφηγηματικό ιστό συνυφασμένες και συνδιαλεγόμενες με τις αντίστοιχες λογοτεχνικές.

Όχι τυχαία, είχα και μια αντίστροφη εμπειρία, όταν, πριν από κάποια χρόνια, κλήθηκα να διασκευάσω σεναριακά ένα δικό μου μυθιστόρημα, το Μπαρ Φλωμπέρ, μια εμπειρία που θα μπορούσε και πάλι να έχει τιτλο Σκότωσε ότι αγαπάς, μια και ως σεναριογράφος ήμουν αναγκασμένος, από έναν ποταμό 450 σελίδων, να επιλέξω τα επεισόδια εκείνα που θα ήταν σε θέση να αποδώσουν σε εκατόν είκοσι σκηνές το πνεύμα και το νόημα της αφήγησης. Πιστέψτε με, είναι σαν να σκοτώνεις το παιδί σου…

Η σχέση των δυο τεχνών ταυτίζεται σχεδόν με την ηλικία της νεότερης. Λίγα χρόνια μετα τη γένεση του, μόλις το κοινό συνήλθε από το σοκ της «ζωντανής εικόνας», ο κινηματογράφος έψαξε για μύθους –τους βρήκε έτοιμους στη λογοτεχνία. Σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα, οφείλουμε να παραδεχτούμε, πως εν μέρει η έβδομη τέχνη επέστρεψε τα δάνεια: δεν είναι λίγες οι λογοτεχνικές αφηγήσεις που είναι καταλυτικά επηρεασμένες από το σινεμά τόσο σε ζητήματα ρυθμού, σύνθεσης, δομής όσο και σε επίπεδο μοντάζ και «βλέμματος».

Βέβαια, υπό μια έννοια, ο κινηματογράφος γεννήθηκε μέσα στη λογοτεχνία. Προϋπήρξε της εφεύρεσής του, με τις βασικές του αρχές εγκιβωτισμένες σε μυθιστορήματα κλασικών συγγραφέων, από τον Σταντάλ και τον Μπαλζάκ μέχρι και τον Τζόις ο οποίος στον Οδυσσέα «έβαλε μια κάμερα στο μυαλό ενός χαρακτήρα». Το ζουμ, το κλόουζ απ, το πανοραμίκ, το τράβελινγκ, το παράλληλο μοντάζ, υπήρξαν ως αφηγηματικές τεχνικές πολύ πριν ένας σκηνοθέτης στήσει μια κάμερα μπροστά από κάποιους ηθοποιούς, πολύ πριν πρωτομπεί στο θάλαμο του μοντάζ.

Η καίρια διαφορά μεταξύ των δυο τεχνών είναι πως στη λογοτεχνία λέμε μια ιστορία με λέξεις, ενώ στο σινεμά τη λέμε με εικόνες. Το κινηματογραφικό έργο εκκινεί από ένα κείμενο, το σενάριο, το οποίο ωστόσο είναι απλώς ένας μπούσουλας για το γύρισμα, ένα μη-κείμενο. Στη λογοτεχνία φυσικά όλα έχουν να κάνουν με τη λέξη, τη φράση, τη σελίδα.

Στη λογοτεχνία, αλλά και στην τέχνη γενικότερα, τρία είναι τα μεγάλα θέματα: έρωτας, θάνατος και εξουσία. Ο κινηματογράφος φυσικά δεν θα τα αγνοούσε. Όπως δεν θα αγνοούσε και τους «ετοίμους» μεγάλους ήρωες των ερωτικών ιστοριών και μύθων, ήρωες που «υπήρξαν» στον κόσμο για δεκάδες, εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες χρόνια, εξυπηρετώντας άλλες μορφές αφήγησης. Όλοι αυτοί οι ήρωες των παρελθόντων ετών συνωστίζονταν στο προαύλιο της νέας τέχνης για να διαβούν την οθόνη και να πολλαπλασιαστούν. Κανένας τους δεν εξαφανίστηκε. Ούτε ο Πάρις και η Ελένη, ούτε ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, ούτε ο Δον Κιχώτης και η Δουλτσινέα, ούτε η Κάθριν και ο Χίθκλιφ, ούτε καν ο Χάμπερτ Χάμπερτ και η Λολίτα. Κανένα πρωτότυπο δεν εξαφανίζεται με την αναπαράσταση του.

Από τους μύθους του Οβίδιου και τις μεσαιωνικές ιστορίες με τα τραγικά ερωτικά τρίγωνα όπως των Μάρκου, Τριστάνου και Ιζόλδης, μέχρι τον Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι του Ντ. Χ Λόρενς, τα Ανεμοδαρμένα Ύψη της Έμιλι Μπροντέ τον Θάνατο στη Βενετία του Τόμας Μαν, αργότερα την Λολίτα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, την Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι του Μίλαν Κούντερα, ως πρόσφατα με το Μυστικό του Μπρόουκμπακ Μάουντεν της Άνι Πρου, εμβληματικές ερωτικές ιστορίες της λογοτεχνίας έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη.

Αν και αρκετά από τα προαναφερθέντα κατέληξαν σε πετυχημένες ταινίες, όπως ο Θάνατος στην Βενετία, ή η Αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι, κανένα δεν μπορούμε να πούμε ότι έφτασε το επίπεδο του πρωτότυπου λογοτεχνικού έργου. Το θέμα φυσικά είναι ευρύτερο. Πόσο πιστός μπορεί να είναι ο κινηματογράφος όταν αναλαμβάνει να διασκευάσει ένα έργο λογοτεχνίας;  Πάμπολλα είναι τα παραδείγματα σημαντικών βιβλίων που ατύχησαν στην μεταφορά τους στην οθόνη. Πόσο μάλλον ιστορίες αγάπης, των οποίων το ενδιαφέρον βασίζεται στη λεπτή ανάλυση του αισθήματος, στον υπαινιγμό και συχνά περισσότερο σ’ εκείνο που αποσιωπάται, παρά σ’ εκείνο που λέγεται.

Στο σινεμά συμβαίνει κάτι το πολύ συγκεκριμένο. Για δυο ώρες καλείσαι να αναστείλεις τη δυσπιστία σου και να πιστέψεις σε όσα συμβαίνουν σε ένα φωτισμένο παραλληλεπίπεδο στον ένα τοίχο μιας σκοτεινής αίθουσας, ενώ γύρω σου δεκάδες άγνωστοι σου άνθρωποι βρίσκονται στην ιδία κατάσταση εκούσιας «μαγικής καθήλωσης». Ο Σλάβοβ Ζίζεκ το συνοψίζει πολύ σωστά λέγοντας πως το σινεμά είναι η απόλυτα διεστραμμένη τέχνη, δεν σου δίνει αυτό που επιθυμείς, σου λέει πώς να επιθυμείς.

Το βιβλίο είναι ένα πολύ πιο «ανοιχτό» μέσο. Δεν επιβάλει διαρκή παρακολούθηση. Επιτρέπει ξεφύλλισμα, ριγουάιντ, σημείωση, ονειροπόλημα. Στο βιβλίο, το «μοντάζ» της εμπειρίας το κανει ο ίδιος ο αναγνώστης, ενώ στο σινεμά είναι ήδη προεγκατεστημένο.

Ίσως το να διαβάζει κανείς για έρωτα αφήνει το επίπεδο της φαντασίας πιο ανοιχτό από το να τον βλέπει να αναπαρίσταται.  Παράδειγμα η ιδία η ερωτική πράξη. Το σεξ όπως και ο πόνος είναι τα πιο δύσκολα θέματα για να περιγραφούν λογοτεχνικά. Πρέπει να είσαι μεγάλος τεχνίτης για να μην αρκεστείς σε παρομοιώσεις και να μην περιπέσεις σε κλισέ. Κι όμως συχνά ο ερωτισμός που αναδίδεται από μια λογοτεχνική σελίδα μιλάει πολύ περισσότερο στις αισθήσεις κι από την πιο «καυτή» ερωτική κινηματογραφική σκηνή, ακόμα κι αν οι πρωταγωνιστές της είναι ποθητοί, γοητευτικοί και αναγνωρίσιμοι σταρ.

Οι περισσότεροι μεγάλοι λογοτεχνικοί έρωτες έχουν πλέον ενσαρκωθεί επί οθόνης. Η Άννα Καρένινα έχει το πρόσωπο της Σοφί Μαρσό και της Ζακλίν Μπισέ, ο Χάμπερτ Χάμπερτ του Τζέιμς Μέισον, ο Ζιβάγκο του Ομάρ Σαρίφ, η Ιουλιέτα της Ολίβια Χάσει,  ο Χίθκλιφ του Τίμοθι Ντάλτον. Όμως οι χαρακτήρες αλλά και οι μύθοι που τους φιλοξενούν είναι ακόμη «ανοιχτοί» και ελεύθεροι σε οποιαδήποτε αναπαράσταση. Αν θα θέλαμε να το συνοψίσουμε, η Άννα Καρένινα, παρόλη την αυτοκτονία της, είναι ένα αθάνατο πρόσωπο που υπέστη, υφίσταται και θα υποστεί αρκετές παροδικές ενσαρκώσεις. Η ουσία του δράματος της ωστόσο θα βρίσκεται πάντα στις λέξεις, τις φράσεις, τις σελίδες του Λέοντος Τολστόι.

Alexis Stamatis

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular