Γαλάτεια Καζαντζάκη: Μια ξεχωριστή γυναίκα, της Παναγιώτας Κουτελίδα

Σύνταξη: Newsroom

4 July 2014

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Γαλάτεια Καζαντζάκη

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Γεννήθηκε το 1881 στο Ηράκλειο της Κρήτης και όπως ομολογεί στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα στα 1937 μορφώθηκε σπίτι της, ενώ γράμματα έμαθε σε γαλλικό σχολείο. Η Γαλάτεια είχε την μεγάλη τύχη να μεγαλώσει σε ένα σπίτι πνευματικών ανθρώπων- πατέρας της ήταν ο λόγιος και εκδότης Στυλιανός Αλεξίου- ενώ και τα αδέρφια της, Λευτέρης και Έλλη, διακρίθηκαν αργότερα στα γράμματα. Προς τιμήν της, αξιοποίησε και εκείνη την ευκαιρία που της προσέφερε η ζωή και από πολύ νωρίς «εκμεταλλεύτηκε» την πλούσια βιβλιοθήκη του πατέρα της, που την έφερε σε μια πρώτη επαφή με τους μεγάλους συγγραφείς.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της παρουσίας της στο λογοτεχνικό χώρο έκανε σαφή την διαφορετικότητά της. Από τα πολύ νεανικά της χρόνια δημοσίευσε πεζά, ποιήματα, αλλά και μια μετάφραση του ποιήματος «L’ amour» του HenrideRegnier σε περιοδικά της εποχής της (Πινακοθήκη, Ηγησώ). Ωστόσο, η ουσιαστική είσοδός της στη νεοελληνική λογοτεχνία θα πραγματοποιηθεί το 1909, οπότε και δημοσιεύει στο περιοδικό Ο Νουμάς τη νουβέλα Ridi, Pagliaccio(Γέλα, παλιάτσο) και το πεζόμορφο ποίημα Σαλώμη. Εάν και δημοσίευσε τα δύο εν λόγω έργα με το πατρικό της όνομα (Γαλάτεια Αλεξίου), για πολλά χρόνια τα έργα της θα υπογράφονται με το ψευδώνυμο Πετρούλα Ψηλορείτη.

Με τη νουβέλα Ridi, Pagliaccio η Γαλάτεια Καζαντζάκη καταπιάνεται με ένα άκρως τολμηρό θέμα για τα δεδομένα της εποχής της. Στο έργο αυτό η Ρίτα είναι μια γυναίκα ερωτευμένη με τον Λώρη, αλλά ιδιαίτερα υπερήφανη. Σε μια έξαρση διαστροφής σπρώχνει τον αγαπημένο της στην αγκαλιά άλλων γυναικών για να δοκιμάσει την αντοχή της και την υπερηφάνειά της. Μπορεί να πληγώνεται, αλλά δεν λυγίζει ή τουλάχιστον δεν δείχνει να λυγίζει.

Σημαντικές πνευματικές φυσιογνωμίες εγκωμίασαν το έργο αυτό. Ανάμεσά τους ο Παλαμάς, ο Ψυχάρης και ο Νιρβάνας. Εξάλλου, ο Νίκος Καζαντζάκης δημοσίευσε στον Νουμά μια κριτική για τη συγκεκριμένη νουβέλα, που στάθηκε η αφορμή της γνωριμίας του με τη Γαλάτεια. Στην εν λόγω κριτική ο Καζαντζάκης, μολονότι παραδέχεται τις μοναδικές αρετές της συγγραφέως, στέκεται επικριτικός απέναντι στην γυμνή φανέρωση εκ μέρους της – μέσω της ηρωίδας της, της Ρίτας- των βαθύτερων συναισθημάτων και στοιχείων της γυναικείας ιδιοσυγκρασίας. Για τον Καζαντζάκη η γυναίκα οφείλει να κρατά κάποια πράγματα κρυφά, να μένει στο ύψος που της ορίζει η κοινωνία. Για τον λόγο αυτό και στο τέλος της κριτικής του ομολογεί πως η Γαλάτεια είναι για εκείνον «ένα από τα ωραιότερα και σπαρακτικότερα θεάματα που είδε στη ζωή του».

Όμως, ήταν αδύνατο η Γαλάτεια να μπει στα καλούπια που της όριζε η κοινωνία. Ήταν για εκείνη αδιανόητο να φυλακίσει την ψυχή και την ελευθερία της, καθώς έκρυβε μέσα της μια γνήσια επαναστάτρια. Μια γυναίκα που τόλμησε με τα πρώτα της κιόλας έργα να «μιλήσει» με τους όρους του αισθητισμού και της décadence εκπλήσσοντας ευχάριστα ή δυσάρεστα.

Το ανήσυχο πνεύμα της έψαχνε διαρκώς να βρει καταφύγιο. Η Γαλάτεια Καζαντζάκη ασχολήθηκε με όλα τα είδη του γραπτού λόγου: έγραψε μυθιστορήματα (Γυναίκες, Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι κ.ά.), θεατρικά (Με κάθε θυσία, Ενώ το πλοίο ταξιδεύει κ.ά.), συλλογές διηγημάτων (11 π.μ.-1μ.μ., Κρίσιμες στιγμές κ.ά.), ποιήματα, παιδικά (Μια μικρή ηρωίδα, Οι τρεις φίλοι κ.ά.), καθώς και αναγνωστικά για το σχολείο.

Εκτός αυτών, όμως, δεν έμεινε κλεισμένη στον πνευματικό μικρόκοσμό της. Συμμετείχε ενεργά στην αριστερή πρωτοπορία, εάν και αυτό της στέρησε το δικαίωμα να δημοσιογραφεί επί μεταξικής δικτατορίας. Αργότερα, μετά την Απελευθέρωση, απολύθηκε λόγω «κοινωνικών φρονημάτων» από τη θέση της στη βιβλιοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Παρ’ όλα αυτά η Γαλάτεια μέχρι την τελευταία στιγμή- άφησε την τελευταία της πνοή στα 1962- δεν απαρνήθηκε τα ιδανικά της και την αριστερή ιδεολογία της, έστω κι αν η ιδεολογία αυτή έφτασε κάποτε να αγγίζει και για την ίδια τα όρια της ουτοπίας.

Αυτή ήταν η Γαλάτεια Καζαντζάκη, το γένος Αλεξίου: αγέρωχη, αποφασιστική, επιβλητική. Μια γυναίκα που δεν δίσταζε να υπερασπίζεται γενναία τα ιδανικά της και να προβάλλει τις ιδιαίτερες πεποιθήσεις της, όσο κι αν κάποιες φορές οι τελευταίες έρχονταν σε αντιπαράθεση με το κατεστημένο του καιρού της. Εκείνη έτσι είχε μάθει. Έτσι την είχε διδάξει η οικογένειά της. Έτσι της πρόσταζε η μεγάλη Μάνα της, η Κρήτη.

* Για το παρόν άρθρο αντλήθηκαν στοιχεία από τη νουβέλα της Γαλάτειας Καζαντζάκη Ridi, Pagliaccio, Γέλα, Παλιάτσο, που κυκλοφόρησε με πλούσιο επίμετρο το 2012 από τις εκδόσεις Καστανιώτη.