Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, ακούει κανείς συχνά –κι όπως συμβαίνει με κάθε κλισέ, η επαναληπτικότητα χρήσης έχει καταστήσει τη φράση  ένα στείρο ηχητικό αποτύπωμα· οι δεσμοί με τις συνδηλώσεις και το πλαίσιο εκφοράς της δείχνουν να έχουν κοπεί: η ιστορία γράφεται σε συγκεκριμένο πλαίσιο, από συγκεκριμένη οπτική, με συγκεκριμένους στόχους –όπου το συγκεκριμένο, συνήθως, απάδει του αντικειμενικού.

Η Ιστορία γράφεται από τους νικητές και για τους νικητές· κατ’ επέκταση: η Ιστορία δε γράφεται από τους ηττημένους, πόσο δε μάλλον για αυτούς. Χρειάζεται μια κοπιαστική προσπάθεια απο-οικειοποίησης για να εξετάσει κανείς κάθε ιστορικό γεγονός από διαφορετική, λιγότερο συνηθισμένη σκοπιά –κι αυτός ακριβώς είναι ο στόχος του δεύτερου βιβλίου της Γεωργίας Γαλάνη, Η Κατάρα των Ελλήνων.

Το βιβλίο εντάσσεται στην κατηγορία του ιστορικού μυθιστορήματος και καταπιάνεται με την εκστρατεία των Περσών εναντίων των Ελλήνων το 480-479 π.Χ. Η Γαλάνη ξεφεύγει από τις σταθερές με τρόπο διττό: αφ’ ενός, ο πρωταγωνιστής είναι Πέρσης· αφ’ ετέρου, δεν επιλέγει κάποια από τις ιστορικές μορφές της εποχής, τον Ξέρξη ή το Μαρδόνιο ή κάποιον άλλο επιφανή Πέρση, αλλά τον Αρταχαίη –έναν ήρωα κατασκευασμένο μυθοπλαστικά που κινείται αυστηρά εντός του ιστοριογραφικού πλαισίου της εποχής δίχως, όμως, να προέρχεται από αυτό. Η επιλογή ορίζεται από –και ορίζει- την πλοκή του βιβλίου: η ιστορία του Αρταχαίη είναι η ιστορία ενός Πέρση ευγενή που αποπέμπεται από το στρατόπεδο της πατρίδας του, καταζητείται κι από τις δύο πλευρές, και φιλοξενείται για ένα διάστημα στην Ελλάδα πριν καταλήξει, εν μέσω πολλών περιπετειών, στην Αίγυπτο όπου σταδιακά ξαναφτιάχνει τη ζωή του. Πέρα από πρωταγωνιστής, όπως αποκαλύπτεται αργότερα στο βιβλίο, ο Αρταχαίης είναι και ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής: αφηγείται την ιστορία του στον πατέρα του Ηροδότου, κι αυτός με τη σειρά του τη μεταφέρει στον αναγνώστη. Κι εδώ έχουμε ένα πρώτο σχόλιο της Γαλάνη πάνω στην επιστήμη της ιστοριογραφίας: η καταγραφή της Ιστορίας αποτελεί την αλληλεπίδραση μεταξύ του αρχαιοελληνικού «ίστωρ» -δηλαδή του αυτόπτη μάρτυρα που μεταφέρει γεγονότα, καταγράφει και αρχειοθετεί τη μνήμη, και προσωποποιείται στη μορφή του Αρταχαίη- και του λατινικού «narrativus» -αυτού που κρίνεται ως κατάλληλο προς αφήγηση, και προσωποποιείται στη μορφή του ιστορικού.

Παράλληλα, ο ρόλος του Αρταχαίη είναι συνυφασμένος με την περσική –μη-ελληνική- οπτική του. Σε τι συνίσταται όμως αυτή η προοπτική –η απάντηση αποτελεί και το μεγάλο διακύβευμα του βιβλίου. Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ έγραψε πως «Η κατάρα των  Ελλήνων, γλωσσικά και πραγματολογικά πολύ καλά δουλεμένο για μια 22χρονη (έστω και πτυχιούχο αρχαιολόγο), αλλά με ματαιωμένη την επαγγελία του ν’ αφηγηθεί την εκστρατεία του Ξέρξη από περσική σκοπιά, αφού αυτό που προκύπτει είναι στην πραγματικότητα η ελληνική οπτική από περσικά μάτια». Ο απόλυτος διαχωρισμός, βέβαια, σα μανιχαϊστικό δίπολο, ανάμεσα στην ελληνική και την περσική προοπτική αναδεικνύει μια προβληματική: σε τι ακριβώς συνίσταται η ελληνική ματιά; Και σε τι η περσική; Υπονοείται πως η δεύτερη αποτελεί μια στάση επιθετική, έναν τυφλό φανατισμό, μια ακόρεστη –και ακαθόριστη- παρόρμηση για την υποδούλωση του ξένου –εδώ, του ελληνικού- με το όποιο πολιτιστικό κεφάλαιο και την επιρροή που αυτό μπορεί να ασκήσει σε μια ψυχή να έχει a priori απορριφθεί; Κι αν ναι, αυτή ακριβώς δεν είναι η οπτική του Μαρδόνιου και, από ένα σημείο κι έπειτα, του Ξέρξη; Κι αν ναι, πόσο απέχει αυτή η άποψη από τη στερεοτυπική ελληνική αφήγηση σχετικά με τους Πέρσες;

Το πρόβλημα της περσικής οπτικής αναδεικνύεται καλύτερα αν αντιπαρατάξει κανείς δυο σκηνές του βιβλίου: όταν ένας Έλληνας στρατιώτης που έδειξε πρωτόγνωρη ανδρεία στη μάχη κρατείται από τους Πέρσες μέχρι να αναρρώσει, ο Αρταχαίης τον πλησιάζει. Ο Έλληνας απορημένος τον ρωτά το λόγο που κρατείται, αντί να θανατωθεί, κι ο Αρταχαίης απαντά: «Ο λαός των Περσών θαυμάζει και σέβεται πάντα τους γενναίους και τα ανδραγαθήματά τους. Δε θα μπορούσαμε ποτέ να σκοτώσουμε ανδρείους σαν και σένα. Είναι καθήκον μας να σε φροντίσουμε μέχρι να γιατρευτείς». Στη δεύτερη σκηνή, ακριβώς μετά το πέρας της μάχης των Θερμοπυλών, κανείς θα περίμενε την ίδια αντίδραση για το Λεωνίδα, την προσωποποίηση της ανδρείας και της γενναιότητας. Αντί αυτής, ο Αρταχαίης αφηγείται: «Καθώς επιθεωρούσαμε τα πτώματα, έλαβα διαταγή από τον Ξέρξη και υπέδειξα το νεκρό κορμί του Λεωνίδα. Δύο άνδρες τον καρατόμησαν μπροστά στα μάτια μου και κάρφωσαν το κεφάλι του σ’ ένα πάσαλο σε περίοπτη θέση επάνω στο λόφο. Βουτηγμένος στην οργή και τη θλίψη του, ο βασιλιάς δε σεβάστηκε ούτε τους γενναίους νεκρούς που τόσο τιμούσαμε».

Οπότε, που εντοπίζεται η Περσική προοπτική εδώ; Στην παράδοση περί σεβασμού των νεκρών ή στον αυθορμητισμό του Ξέρξη που σπεύδει να εκθέσει του κεφάλι του Λεωνίδα; Και τι συμπέρασμα μπορεί να εξαχθεί από την ταύτιση του Αρταχαίη με την πρώτη σκηνή (χρήση πρώτου πληθυντικού: «Δε θα μπορούσαμε ποτέ να σκοτώσουμε […]») και την αποστασιοποίησή του από τη δεύτερη (η ασέβεια παρουσιάζεται ως πράξη του Ξέρξη: «ο βασιλιάς δε σεβάστηκε […]); Είναι ένδειξη ότι η προοπτική του Αρταχαίη δεν είναι ούτε καθαρά Περσική, ούτε στείρα (όπως περιγράφει ο Κούρτοβικ) φιλελληνική –πόσο μάλλον ελληνική: είναι πρωτίστως αντιπολεμική. Το σχόλιο της Γαλάνη μοιάζει να είναι πως η πολεμική συνθήκη αμβλύνει τις όποιες, θετικές ή αρνητικές, ιδιαιτερότητες κάθε πολιτισμού και καθιστά την προοπτική τους ακριβώς αυτό: όχι περσική ή ελληνική, αλλά κύρια και πρωτίστως πολεμική.  Αυτό δεν αναιρεί, όμως, την –περσική- καταγωγή του Αρταχαίη, καταγωγή που αποτελεί και την ταυτότητα του την οποία ουδέποτε κατά τη διάρκεια του μυθιστορήματος απαρνιέται.

Θα πρέπει, ακόμα, να πιστωθεί στη Γαλάνη αυτό που πιστώνεται σε κάθε άνδρα συγγραφέα που επιλέγει για πρωταγωνιστή του μια γυναίκα, με τον τρόπο που πιστώνεται όταν αυτό γίνεται επιτυχημένα: ο Αρταχαίης είναι ένα ολοκληρωμένος χαρακτήρας που σταδιακά περνά από τον αυθορμητισμό μιας τρόπον τινά παιδικότητας, όπως αυτή βιώνεται από ένα νεαρό Πέρση ευγενή στο προστατευμένο περιβάλλον της αυλής, στην εξ ολοκλήρου ανάληψη της ευθύνης για την ύπαρξή του –και, πολύ περισσότερο, στην συναίσθηση αυτής της ευθύνης. Αντίβαρο σε αυτήν την προσπάθεια της Γαλάνη αποτελούν οι γυναικείοι χαρακτήρες του βιβλίου: δυναμικοί, παίρνοντας πάντα την πρωτοβουλία στο ερωτικό παιχνίδι, κι αναλαμβάνοντας πολλές πρωτοβουλίες μετά απ’ αυτό, στέκονται ξέχωρα από τον πρωταγωνιστή του βιβλίου, δίχως να καλύπτονται από τη σκιά του. Οι ολοκληρωμένες ερωτικές περιγραφές προς το τέλος του βιβλίου, λαμβάνοντας υπόψη πως ο Αρταχαίης είναι και ο αφηγητής του, είναι ακόμα ένα σύμβολο της ενηλικίωσης του κύριου χαρακτήρα του.

Τέλος, ο διφορούμενος τίτλος του βιβλίου προκαλεί για την αποκωδικοποίησή του: Η Κατάρα των Ελλήνων, με τον τίτλο ιδωμένο εντός της ιστορικής του διάστασης, η σχεδόν παρά-φύσιν αποτυχία κάθε εκστρατευτικής απόπειρας των Περσών εναντίον τους. Η Κατάρα των Ελλήνων, η τάση τους για διχόνοια κι ο διαρκής μεταξύ τους ανταγωνισμός, με την έμφαση της λέξης να ορίζεται από το μέγεθος της έκπληξης που βίωνε κάθε ξένος στον αρχαίο κόσμο, όπως βίωσε κι ο Αρταχαίης, όταν την έβλεπε ζωντανή, ν’ αποκαλύπτεται μπροστά στα μάτια του. Η Κατάρα των Ελλήνων, η κατάρα που εκπορεύεται απ’ αυτούς κι ασκεί μια ιδιότυπη στον ξένο επιρροή, και στο βιβλίο αναπαρίσταται με τη σχέση Αλέξανδρου-Αρταχαίη. Η Κατάρα των Ελλήνων, τελικά, ο δεύτερος τίτλος μιας ελπιδοφόρας, νέας συγγραφικής φωνής –η συνέχεια αναμένεται σαν αποτέλεσμα αρχαιολογικής ανασκαφής: με προσμονή.

H katara tvn Ellhnon

Η κατάρα των Ελλήνων, Γεωργία Γαλάνη, Εκδόσεις Πατάκη

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular