« … Στις μέρες μας το έγκλημα αλλάζει μορφή … » Ο Jens Lapidus στην Αθήνα, γράφει η Τέσυ Μπάιλα

Ο Jens Lapidus βρέθηκε στην Αθήνα για την προώθηση των βιβλίων του και τον συναντήσαμε στο Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών.

Άνθρωπος χαμηλών τόνων και προσιτός μίλησε για τη γραφή, τον τρόπο με τον οποίο καθορίστηκε η σχέση του με το διάβασμα από την παιδική του ηλικία, για την κοινωνική κατάσταση στη Σουηδία, τα χάσματα που έχουν δημιουργηθεί ανάμεσα στους προνομιούχους και μη κατοίκους των πόλεων και των προαστίων, τη σχέση της χώρας του και τη προσωπική του σχέση με το έγκλημα και  την καθημερινότητά του. Αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο η σουηδική κοινωνία αντιμετωπίζει τη νέα τάξη πραγμάτων στις σκανδιναβικές κοινωνίες και τον ρόλο που παίζει αυτή στην αύξηση του εγκλήματος.

Τον ρωτήσαμε πως βλέπει το μέλλον της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας.

Είναι γεγονός, μας απάντησε, πως τα τελευταία δέκα με δέκα πέντε χρόνια η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έχει γνωρίσει μια άνθηση. Πιστεύω λοιπόν πως ίσως έχει φτάσει στο ψηλότερο σημείο, παραμένει ωστόσο πολύ ισχυρή. Αν κοιτάξουμε σε όλες τις χώρες θα δούμε ότι βρίσκεται στις λίστες με τα ευπώλητα βιβλία. Πέρα όμως από τα νούμερα και τις πωλήσεις αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι πως αν εξετάσουμε προσεκτικά τα βιβλία αυτά θα καταλάβουμε ότι ακολουθούν μια συγκεκριμένη δομή. Έχουμε το έγκλημα, την έρευνα, τη λύση του εγκλήματος και πολύ συχνά προσθέτουμε μια παράλληλη ιστορία που στο τέλος ενώνεται με την αστυνομική ιστορία με κάποιο τρόπο. Αυτό είναι παραδοσιακά το σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα.

Εγώ προσπάθησα να αντιταχθώ σ’ αυτή τη φόρμα και  να γράψω πιο ρεαλιστικά και αυθεντικά. Βλέποντας πως  τώρα η Βόρεια Ευρώπη δεν είναι πια τόσο ασφαλής όσο ήταν παλαιότερα το ερώτημα που αναδύεται είναι αν θα γραφτούν περισσότερα τέτοια βιβλία που θα σχετίζονται με ειδεχθή εγκλήματα, συνομωσίες, ναρκωτικά, βία, συμμορίες και πάει λέγοντας. Και πιστεύω πως αυτό θα συμβεί μελλοντικά στην αστυνομική λογοτεχνία. Οι σουηδοί αναγνώστες διαβάζουν τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία, όπως και την αμερικανική. Όχι όμως τη Φιλανδική και σίγουρα καθόλου την Ελληνική.

Ένας λόγος που αμέσως μου έρχεται στο μυαλό για να δικαιολογήσω γιατί αναπτύχθηκε αυτό το είδος τόσο πολύ στη Σκανδιαναβία είναι το εκδοτικό φαινόμενο των έργων του Λάρσον. «Το κορίτσι με το τατουάζ» έγινε τεράστια επιτυχία πριν από δέκα  με δώδεκα χρόνια και άγγιξε το κοινό με έναν τρόπο που κανένα άλλο βιβλίο δεν το είχε κάνει. Βέβαια το είδος αυτό υπήρχε και πολύ πριν από τον Λάρσον με σπουδαίους αντιπροσώπους και με επιτυχία κυρίως στη Γερμανία τη δεκαετία του ‘90.

Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι η Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία εμπεριέχει και μια κοινωνική κριτική. Κάτι τέτοιο υπάρχει στα βιβλία μου, στα βιβλία του Λάρσον στην Λέκμπεργκ και σε άλλους συγγραφείς.

Ωστόσο ένας ακόμη παράγοντας στάθηκε εξίσου καθοριστικός στην επιτυχία αυτού του είδους. Πρόκειται για την αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στη σχέση των παραδοσιακά ασφαλών κοινωνιών, όπως ήταν οι σκανδιναβικές  με το έγκλημα. Δεν βλέπουμε να υπάρχουν τέτοιες ιστορίες από το Μεξικό, για παράδειγμα, ή από την Νότια Αφρική, επειδή εκεί συνέβαινε πάντα το έγκλημα. Στην Σουηδία όμως ή στη Νορβηγία, ζούμε σε πολύ ασφαλείς πόλεις, έτσι όταν συμβεί μια εγκληματική πράξη ή ένας φόνος, όλη η κοινωνία αντιμετωπίζει μια ξαφνική χαοτική κατάσταση.

Η σουηδική κοινωνία ασχολείται ακόμα με τη δολοφονία του Πάλμε. Η Σουηδία δεν έχει εμπλακεί σε πολέμους και η οικονομία της είναι ισχυρή. Όλοι νιώθουν ασφαλείς στην κοινωνία αυτή. Δεν υπάρχει βία και έγκλημα. Ο Πάλμε, πρωθυπουργός τότε της χώρας, συνήθιζε να πηγαίνει χωρίς προστασία στο σινεμά με τη γυναίκα του. Όταν εκείνο τον Φλεβάρη συνέβη η δολοφονία του κανείς Σουηδός δεν μπορούσε να το πιστέψει. Θυμάμαι ακόμα την έκπληξη και την οργή των δικών μου στο άκουσμα της δολοφονίας του. Όλη η Σουηδία, σοκαρισμένη, αναρωτιόταν πώς είναι δυνατόν να έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Τότε καταλάβαμε ότι τελικά δεν είμαστε τόσο διαφορετικοί από τον υπόλοιπο κόσμο. Και η κατάσταση συνεχίστηκε με μια νέα δολοφονία πολιτικού, και μετά είχαμε τις τρομοκρατικές επιθέσεις αλλά αυτή τη φορά οι Σουηδοί δεν εξοργίστηκαν τόσο, επειδή ήξεραν ότι κάτι τέτοιο ήταν πια πολύ πιθανό να συμβεί.

Τα πράγματα στη Σουηδία αλλά και σε άλλες χώρες έχουν αλλάξει δραματικά. Οι κοινωνίες έχουν αποκτήσει έναν πολυπολιτισμικό χαρακτήρα και πρέπει να βρούμε τρόπους να αντιμετωπίσουμε τις νέες ανάγκες των κοινωνιών αυτών αλλιώς οι κοινωνικές αδικίες θα σκάσουν σαν βόμβα μπροστά από το πρόσωπό μας μια μέρα.

Όταν γράφω προσπαθώ να μπω στον χαρακτήρα  των ανθρώπων του περιθωρίου. Να δω τον κόσμο μέσα από τα δικά τους μάτια. Έχω υπάρξει δικηγόρος σε πολλές υποθέσεις ανθρώπων που εγκληματούν και έχω παρατηρήσει πώς κινούνται, τον τρόπο που μιλάνε, τις εκφράσεις που χρησιμοποιούν. Συνήθως είναι άνθρωποι που προέρχονται από γονείς μη Σουηδούς, που δεν ένιωσαν ποτέ πατρίδα τους τη Σουηδία, είναι γύρω στα είκοσι και διαπράττουν διάφορα αδικήματα. Τα τελευταία δύο χρόνια έχουν υπάρξει είκοσι πέντε δολοφονίες στα προάστια έξω από την Στοκχόλμη, εκεί όπου ζουν αυτοί οι νέοι άνθρωποι και είναι ένας πολύ μεγάλος αριθμός αυτός για τη Σουηδία. Η εκπαίδευση δεν είναι η ίδια γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Θα πρέπει λοιπόν να κλείσει μια τεράστια κοινωνική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στους πολίτες της χώρας και να υπάρξουν καλύτερα σχολεία και στις φτωχές συνοικίες.

Άρχισα να γράφω δέκα χρόνια πριν όταν σε μια δίκη στην οποία ήμουν δικηγόρος ένας νεαρός κατηγορούμενος, όταν ρωτήθηκε για τη ζωή του, σηκώθηκε όρθιος, πράγμα που απαγορεύεται να κάνει κανείς στα σουηδικά δικαστήρια, και φώναξε στους δικαστές ότι δεν καταλαβαίνουν τίποτα απολύτως, δεν καταλαβαίνουν πώς είναι η ζωή τους, δεν καταλαβαίνουν πώς ότι κάνουν είναι φυσικό γι’ αυτούς να το κάνουν. Γύρισα σπίτι το βράδυ, άνοιξα τον υπολογιστή μου και άρχισα να γράφω τις πρώτες μου σελίδες. Και γι’ αυτό το λόγο δεν μου αρέσει να γράφω από την σκοπιά της αστυνομίας αλλά από τη σκοπιά αυτών των ανθρώπων. Αυτοί οι άνθρωποι βλέπουν φυσική αυτή τη ροπή τους προς το έγκλημα, σαν ένα επάγγελμα, όπως βλέπω εγώ τη δουλειά μου.

Έχω πολλούς αναγνώστες από τις φυλακές που βρίσκουν τα βιβλία μου στις βιβλιοθήκες των φυλακών και δίνω πολλές διαλέξεις σε καταστήματα κράτησης και αν υπάρχει κάτι θετικό από αυτό, μια θετική επίδραση, είναι πως διαβάζουν άνθρωποι που ίσως δε διάβαζαν ποτέ. Και μια δεύτερη επίδραση είναι ότι προσπαθώ να βάλω τους αναγνώστες  να σκεφτούν όπως αυτοί οι άνθρωποι, κάτι που δε θα έκαναν ποτέ.

Η γραφή είναι θεραπευτική για μένα. Όταν έγραψα το πρώτο μου βιβλίο δεν νοιαζόμουν για αναγνώστες, κριτικές και πωλήσεις. Αυτά άρχισαν να με απασχολούν όταν τελείωσα το δεύτερο βιβλίο μου. Συχνά αναπολώ εκείνη την πιο ανέμελη και δημιουργική εποχή σε αντίθεση με την πίεση και την ευθύνη που νιώθω τώρα.

Ο καλύτερος και ο πρώτος αναγνώστης μου είναι η γυναίκα μου. Έμαθα πολλά όμως και από τον κινηματογράφο και τη σχέση μου τώρα με αυτόν. Τα βιβλία μου είναι πιο ανοιχτά τώρα. Μπορώ και μοιράζομαι απόψεις και ιδέες με τους ανθρώπους του κινηματογράφου και αυτό είναι μια πολύ δημιουργική διαδικασία.

Ως δικηγόρος προσπάθησα πάντα να είμαι πιστός με τον πελάτη μου έστω και αν αυτό σημαίνει ότι δεν είμαι πιστός με την αλήθεια κάποιες φορές. Το πρωταρχικό καθήκον του δικηγόρου είναι να παραμένει πιστός και έμπιστος στον πελάτη του. Έτσι τώρα όταν γράφω ακολουθώ την ίδια τακτική και με τους χαρακτήρες μου. Βλέπω τα πάντα, ακόμα και τα πιο ειδεχθή εγκλήματα που διαπράττουν μέσα από εκείνους και παραμένω πιστός σ’ αυτούς τους ήρωες.

Κάθε εποχή είχα τα αγαπημένα μου βιβλία. Οι γονείς μου μου διάβαζαν βιβλία όταν ήμουν μικρός και συνέχισα να διαβάζω κι εγώ μόνος μου όταν μεγάλωσα. Η «Μόμο» είναι ένα από τα αγαπημένα μου. Ο πατέρας μου μου διάβαζε Τσβάιχ και βιβλία δύσκολα και τότε δεν καταλάβαινα τίποτα. Όταν ήμουν έφηβος διάβασα Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, τους ρώσους συγγραφείς και το αγαπημένο μου ήταν το «Έγκλημα και Τιμωρία». Ο Ρασκολνικοφ είναι ένας εγκληματίας αλλά σε όλο το βιβλίο βλέπουμε τα πράγματα μέσα από εκείνον.

Στην ερώτησή πώς θα αντιδρούσε αν ήταν δικηγόρος του Ρασκολνικοφ μας απάντησε ότι θα του έλεγε: «Εντάξει, βλέπεις τον κόσμο έτσι αλλά μην το πεις στο δικαστήριο επειδή εκεί οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο διαφορετικά και πρέπει να το καταλάβεις αυτό». Διαβάζω Τζέιμς Ελρόυ, Φίλιπ Ροθ, αν και δεν έχω πολύ καιρό για διάβασμα. Η δουλειά μου είχε σχέση με το έγκλημα, γράφω γι’ αυτό και έτσι δεν διαβάζω πολύ γι’ αυτό. Και δε διαβάζω σκανδιναβικά αστυνομικά μυθιστορήματα. Προτιμώ αμερικανικά και βρετανικά.

Χρειάστηκα επτά χρόνια για να ολοκληρώσω την πρώτη μου τριλογία. Δεν θέλησα να γράψω όμως χρησιμοποιώντας τους ίδιους χαρακτήρες, όπως γίνεται συνήθως στα μυθιστορήματα αυτού του τύπου, εκτός από έναν. Οι ήρωες μου όμως είναι σαν τα παιδιά μου, έγιναν οι φίλοι μου για πολλά χρόνια  και στη νέα τριλογία μου, που θα κυκλοφορήσει στη Σουηδία σε λίγες μέρες προσπάθησα να κινηθώ περισσότερο προς το κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα και διατήρησα τους ίδιους ήρωες.

Στις μέρες μας το έγκλημα αλλάζει μορφή. Έχουμε περάσει στην διαδικτυακή μορφή και σίγουρα το γεγονός ότι το έγκλημα έχει την παρουσία του στο διαδίκτυο είναι ένα σημαντικό γεγονός και πρέπει να σταθούμε σ’ αυτό.

Είμαι πολύ κακός στην οργάνωση μου. Το βρίσκω πολύ πληκτικό να έχω οργανώσει ενδελεχώς ότι θα συμβεί στην ιστορία μου. Μου αρέσει να γράφω και κατά τη διάρκεια της συγγραφής ανακαλύπτω τους ήρωές μου και τι ακριβώς έχουν κάνει. Έτσι ξεκινάω προσπαθώντας να οργανώσω την ιστορία μου αλλά στην πορεία βαριέμαι και απλώς γράφω απολαμβάνοντας την ίδια τη γραφή. Και γράφοντας μου έρχονται νέες ιδέες.

Μια και είναι ένας λογοτέχνης από τη Σουηδία του ζητήσαμε να σχολιάσει την αμφιλεγόμενη απόφασή της Σουηδικής Ακαδημίας να βραβεύσει με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας τον Μπομπ Ντίλαν. Θεωρεί ότι είναι μια τολμηρή απόφαση της Ακαδημίας η βράβευση αυτή, μια απόφαση που δείχνει ότι η Ακαδημία θέλει να βραβεύσει την καλή λογοτεχνία σε οποιαδήποτε μορφή, είτε είναι ποίηση, είτε δοκίμιο, πέρα από το κλασικό μυθιστόρημα. Και ο Μπομπ Ντίλαν ξέρει να γράφει. Ήταν μια σωστή κίνηση. Και ελπίζει μια μέρα να βρει την τύχη του και το αστυνομικό μυθιστόρημα. Για παράδειγμα έφερε το έργο του Έκο «Το όνομα του ρόδου». Πρόκειται για  είναι ένα πολύ καλό αστυνομικό μυθιστόρημα με στοιχεία τραγικά, χριστιανικά και κωμωδίας και κανεις δεν μπορεί να το αμφισβητήσει.

Πρόσφατα αποφάσισε να σταματήσει την ενεργή δικηγορία καθώς δεν του άφηνε πολύ χρόνο για να τον αφιερώσει στο γράψιμο. Ίσως κάποια στιγμή ξαναγυρίσει σ’ αυτήν επειδή τη νοσταλγεί, επί του παρόντος πάντως θέλησε να αφοσιωθεί στη γραφή γιατί θέλει να είναι τέλειος σε αυτό που κάνει.

Τέσυ Μπάιλα, Jens Lapidus

Ντίνα Σαρακηνού, Jens Lapidus

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.