***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
«…μια ωραία μέρα οι αρχαίοι Λυρικοί από τη μια, ο Κάλβος και ο Καβάφης από την άλλη, ξύπνησαν πρώτη φορά το ενδιαφέρον μου για την ποίηση». Οδυσσέας Ελύτης
Ο Ελύτης διατυπώνει με σαφήνεια σε αρκετά του κείμενα, τα οποία ανθολογούνται στη συλλογή ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ, ποιοι ήταν οι δημιουργοί εκείνοι, οι οποίοι στάθηκαν η αφορμή για να πηγάσει το ενδιαφέρον του για την Ποίηση. Είναι γνωστή άλλωστε η σχέση του με την Σαπφώ, μια σχέση σχεδόν συγγενική όπως την ένιωθε, λόγω της κοινής τους καταγωγής με την αρχαία ποιήτρια. Ο Κάλβος από την άλλη και ο Καβάφης έπαιξαν σημαντικό ρόλο και βεβαίως ο Σολωμός με τη συντριβή που του προκαλούσε κάθε γειτνίαση με το έργο του.
«Πρώτη φορά ενδιαφέρθηκα για την Ποίηση όταν διάβασα Καβάφη. Αν και δεν είμαι καθόλου καβαφιστής», θα πει κάμποσα χρόνια αργότερα σε μια συνέντευξή του ο Ελύτης. Είναι η εποχή της εφηβείας και ο Ελύτης, καθηλωμένος στο κρεβάτι του από κάποια αρρώστια, ανακαλύπτει τον Καβάφη. Ο ίδιος θα γράψει: «Νέα Εστία, Ηλύσια, Πνοή, Λόγος, Πρωτοπορία, Ελληνικά Γράμματα, Φιλότεχνος, Αλεξανδρινή Τέχνη. Σκυμμένος ώρες με υπομονή, έπιανα πολλά ψάρια. Και μονάχα η ποίηση δεν τσιμπούσε. Χρειάστηκε ο Καβάφης για να αισθανθώ το τίναγμα – κάτι πολύ δυνατό, πω- πω, τι ήταν αυτό; – παράξενο πράγμα. Μ’ έπιασε βαθιά περιέργεια, που αργότερα έμελλε να γίνει βαθύ ενδιαφέρον, και ακόμη αργότερα βαθύς θαυμασμός. Γοητεία, ποτέ».
Οι δονήσεις που θα βιώσει κατά την αναγνωστική διαδικασία της καβαφικής Ποίησης θα είναι αρκετές για να εμφυσήσουν μέσα του την ανάγκη να καταβυθιστεί ο νους του σε «νέες αδοκίμαστες στροφές» και από εκεί να ασχοληθεί με την Ποίηση και την εξελικτική της υπέρπραγματικότητα.
«Προσωπικά οι μεγάλοι μου δάσκαλοι εστάθηκαν ο Χαίντερλιν, ο Μαλλαρμέ, ο Ρεμπώ και ο Σολωμός», θα πει αργότερα. Εκείνο ωστόσο που θαυμάζει στο καβαφικό έργο είναι η εκφραστική λιτότητα του μεγάλου αλεξανδρινού και η ικανότητά που προσδίδει η ακριβολογία στο λόγο του και στη διατύπωση των βιωματικών του εμπειριών. Με συναίσθηση της καβαφικής υπεροχής ο Ελύτης απομυζά τους χυμούς της ποίησης και τους αφήνει να κατασταλάξουν μέσα του. Η ικανότητα του Καβάφη να δημιουργεί ανάγλυφους και αδρούς χαρακτήρες τον συνεπαίρνει. Νιώθει κυριολεκτικά πως ζει ανάμεσα στους ήρωες που επιλέγει ο Καβάφης: «για να μην πω και κείνο το απίθανο κρατίδιο της Κομμαγηνής, που βαυκαλίζομαι ότι κάποτε το έχω ζήσει, μολονότι ζωντανές παραμένουν, την ίδια στιγμή οι αμφιβολίες μου αν υπήρξε ποτέ».
Η σημαντική ιστορική εμβρίθεια του Καβάφη γίνεται ένας πόλος έλξης για τον Ελύτη. Το αποτέλεσμα είναι μια ποίηση οικουμενική και από τους δύο δημιουργούς. Η συνέχεια της ελληνικότητας στη διαχρονική της καταγραφή αποκτά διαστάσεις στο έργο τους. Οι αξιολογικές θεωρίες των δύο δημιουργών συγκλίνουν στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν το ιστορικό γίγνεσθαι, πέρα από τις πολύτροπες συνέπειες που μπορεί αυτό να έχει. Δεν τους ενδιαφέρει η καταγεγραμμένη, επίσημη Ιστορία αλλά οι ιστορίες των απλών ανθρώπων που συχνά η ζωή τους έγινε παρανάλωμα μέσα στα ιστορικά γρανάζια. Η πεποίθηση πως αυτοί οι μικροί, αδύναμοι άνθρωποι έθεσαν σε λειτουργία την τροχαλία των εξελίξεων τούς μαγνητίζει και αυτό ακριβώς προσπαθούν να αναδείξουν μέσα στο έργο τους.
Από την άλλη η αντίληψη πως η Ποίηση είναι «το άλλο πρόσωπο της περηφάνιας» και πως μπορεί να λειτουργεί πέρα από προθέσεις και πολιτικές και ηθικολογικές μετριοπάθειες ως επαναστατικός μηχανισμός είναι κοινή στο έργο τόσο του Καβάφη, όσο και του Ελύτη. «Στα εννέα δέκατα των ποιημάτων που διάβαζα τότε», θα γράψει ο Ελύτης, «με απωθούσε κάτι που ευγενικά, θα το ονόμαζα απουσία υπερηφάνειας και διαφορετικά, πτωχοπροδρομισμό, μιζέρια, μικρολογία, και, σε ύστατη ανάλυση, εύκολη φιλοσοφία».
Ο εξαγιασμός κάθε συναισθήματος και η υπέρβαση όλων των αντιφάσεων και των κοινωνικών συμβάσεων γίνεται για τους δύο ποιητές αυτοσκοπός και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τα πράγματα.
Και ενώ ο Καβάφης αναμειγνύει διαλεχτές ελληνικές λέξεις με λέξεις της καθομιλουμένης ο Ελύτης συχνά δημιουργεί νέες δικές του πλάθοντας την ελληνική γλώσσα με ένα θαυμαστό τρόπο και πετυχαίνοντας να τονίσει την υπερβατική σχέση του σημαινόμενου. Οι δύο δημιουργοί πιστεύουν στην ελληνική γλώσσα και στην αέναη σχέση της με τη φιλοσοφία και ενώ ο Ελύτης διατυμπανίζει με το έργο του την «απέραντη προοπτική» αυτής της γλώσσας ο Καβάφης παίζει με το συναίσθημα που φέρουν οι επιλεγμένες με σύνεση λέξεις και αναζητά να αναδείξει όλες τις χρωματικές διακυμάνσεις που εμπεριέχονται σε κάθε μιας από αυτές.
Η γνωστή μοναχικότητα του Καβάφη αντανακλάται στη ζωή του Ελύτη, ίσως πάλι να είναι μόνο ίδιον των Ποιητών. Πάντως και οι δύο έχουν ταυτίσει τη ζωή τους με την τέχνη που υπηρετούν και είναι ισχυρή η αντίληψή τους ότι η Ποίηση μπορεί να γίνει όπλο στα χέρια τους και ταυτόχρονα ένα καταφύγιο, μια λέμβος σωτηρίας από τα κύματα της πραγματικότητας. Όλα μπορούν να μετουσιωθούν σε Ποίηση και αξίζει να γίνει η ζωή ένας ανειρήνευτος αγώνας για να κατακτηθεί αυτή η μετουσίωση, αφού η Ποίηση δεν είναι τίποτε λιγότερο από την «αποκάλυψη της δεύτερης ζωής που παίζεται μέσα στην πρώτη. Η μυστική κίνηση των πραγμάτων. Μια μαγεία που μας μεταφέρει στη βαθύτερη και ουσιαστική πραγματικότητα».
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
