Η Κώστια Κοντολέων μάς έκανε την τιμή να φωτογραφηθεί για το Literature.gr, αρχές της άνοιξης, 2017, με αφορμή το τελευταίο της μυθιστόρημα «Μέσα απ’ τις Ζωές των Άλλων» (Εκδ. ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2016). Συγγραφέας με έξι λογοτεχνικά βιβλία στο ενεργητικό της και μεταφράστρια περισσοτέρων από εκατό τίτλων, μας υποδέχτηκε στην οικία της και πέρα από την αισθητική απόλαυση συνειδητοποιήσαμε, ακόμη μια φορά, ότι η τέχνη μάς προσφέρει μια ανεκτίμητη παρηγοριά.
Η Κώστια Κοντολέων περιτριγυρίζεται από εκλεκτά δημιουργήματα, τα δικά της βιβλία και τις μεταφράσεις της – έχει μεταφράσει Τζ. Μιντ Φόκνερ, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Φιλιπ Κερ, Τόμας Σάβας, Φίλιπ Πουλμαν, Λίνκολν Πιρς και άλλους, και επίσης βιβλία, τα οποία δεν τα έχει γράψει εκείνη αλλά τα νιώθει και δικά της, καθότι είναι φανατική αναγνώστρια μεγάλων συγγραφέων. Επίσης απολαμβάνει την αγάπη εκλεκτών συνοδοιπόρων στην ζωή. Από τον σύζυγο της κ. Μάνο Κοντολέων (βραβευμένο πεζογράφο, διηγηματογράφο και κριτικό λογοτεχνίας) και από τα δύο της παιδιά, την Άννα και τον Δομήνικο, οι οποίοι υπογράφουν την δική τους πορεία στην τέχνη.
Στην συνέντευξη παραδέχτηκε την αδυναμία της στα διηγήματα της «Σιγανά Σιγανά Πατώ τη Γη», (Εκδ. Έναστρον 2013), στα οποία τόσο η πυκνότητα όσο και η ελλειπτική και υπαινικτική της γραφή αποπλανούν τον αναγνώστη σε μια ψυχική ένταση παραμυθίας. Πρόκειται για μια εξαιρετική συλλογή διηγημάτων, πρωτότυπης πένας, που αποκαλύπτει τις τεράστιες λογοτεχνικές δυνατότητες της συγγραφέα. Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς, αν δεν είχε αφοσιωθεί στην μεταφραστική της πορεία, πόσα άλλα συγγραφικά έργα θα είχε καταθέσει, για τα οποία, ας μου επιτραπεί μια προσωπική διαπίστωση, η γραφή της Κώστιας Κοντολέων συγγενεύει με του μεγάλου μας λογοτέχνη, Σωτήρη Δημητρίου τόσο σε φωτεινότητα όσο και σε διαύγεια. Μοναδικές αρετές, οι οποίες απαντώνται σε θαυμάσια έργα.
Ντίνα Σαρακηνού, Μάρτιος 2017
Κα. Κοντολέων, μεταφράστρια ή συγγραφέας; Ποια ιδιότητά σας νιώθετε να σας προσδιορίζει περισσότερο ή μήπως είναι και οι δύο αυτές ιδιότητες αλληλένδετα συνδεδεμένες με το πνευματικό σας έργο;
Πιστεύω πως συγγραφή και μετάφραση μπορούν να συνυπάρξουν στο ίδιο άτομο, χωρίς η μια να ακυρώνει την άλλη. Αντίθετα θα έλεγα πως αλληλοσυμπληρώνονται.
Μέσα από τη δική σας δουλειά, βραβευμένη πολλές φορές, έχετε συστήσει πολλούς και πολύ σημαντικούς συγγραφείς στο ελληνικό κοινό. Ποια είναι η ευθύνη του μεταφραστή απέναντι στον συγγραφέα που μεταφράζει;
Η μετάφραση ενός κειμένου και κυρίως ενός λογοτεχνικού κειμένου χρίζει ιδιαίτερης προσοχής αφού είναι ο κυρίαρχος τρόπος μετάδοσης πληροφοριών σε λαούς που χρησιμοποιούν διαφορετικές γλώσσες. Είναι ο ενδιάμεσος που καταρρίπτει το εμπόδιο της διαφορετικής γλώσσας ανάμεσα στους λαούς. Χωρίς την βοήθεια της μετάφρασης αριστουργηματικά κείμενα μη διαδεδομένων γλωσσών θα έμεναν νεκρό γράμμα, για τους υπόλοιπους λαούς. Ο μεταφραστής οφείλει να γνωρίζει πολύ καλά τις γλώσσες από και προς τις οποίες μεταφράζει, να έχει γενική παιδεία σε άριστο βαθμό και οπωσδήποτε συνεχή ενημέρωση στο αντικείμενο της δουλειάς του.
Κώστια Κοντολέων / Φωτογραφία Βάσω Μαραγκουδάκη
Είναι η μετάφραση μια απλή μεταφορά ενός κειμένου ή μια δημιουργία εκ νέου που στοχεύει να βρει και να αναδείξει όλες τις πραγματολογικές, υφολογικές και νοηματικές προεκτάσεις ενός συγγραφέα στη δική του γλώσσα;
Η μετάφραση είναι στην πραγματικότητα ένα αντικείμενο με πολλές όψεις και προεκτάσεις. Ο τελικός στόχος μιας μετάφρασης είναι να μεταφέρει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την μαγεία του πρωτοτύπου σε όσους δεν έχουν την δυνατότητα να το απολαύσουν στην πηγή του. Δηλαδή στην γλώσσα του πρωτοτύπου του. Η μετάφραση ενός κειμένου δεν βασίζεται μόνο στην καλή γνώση του συντακτικού και του ύφους, αλλά και στην ενδελεχή γνώση των ιδιωματισμών της εκάστοτε γλώσσας. Ο μεταφραστής είναι την ουσία εκείνος που αναλαμβάνει να γίνει ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στο αναγνωστικό κοινό και στον συγγραφέα που μεταφράζει.
Κώστια Κοντολέων / Φωτογραφία Βάσω Μαραγκουδάκη
Με ποιους τρόπους η μεταφράστρια Κώστια Κοντολέων προσεγγίζει το ξένο κείμενο, για να το αποδώσει στο μετάφρασμα της;
Εγώ προσωπικά από το πρώτο κιόλας βιβλίο που μετέφρασα ένιωσα την μετάφραση να εξασκεί μια δυναμική πρωτόγνωρη πάνω μου, να κυκλοφορεί στις φλέβες μου εθιστικά σαν πανίσχυρο ναρκωτικό που απαιτούσε το απόλυτο δόσιμο μου. Όπου ο χώρος και ο χρόνος αποκτούσαν άλλες διαστάσεις και που τίποτα δεν μπορούσε να παρεμβληθεί ανάμεσα σ’ εμένα και το κείμενο προς μετάφραση γιατί πολύ απλά γρήγορα δημιουργούσα ασυναίσθητα ένα κουκούλι απομόνωσης γύρω μου. Και αυτή η σχέση δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει! Μεταφράζω ιδιότυπα και αφού συνάμα είμαι και συγγραφέας είναι αναπόφευκτο να υπάρχει η παρουσία της λογοτεχνίας σε κάθε μου μετάφραση.
Κώστια Κοντολέων / Φωτογραφία Βάσω Μαραγκουδάκη
Μιλήστε μας λίγο για το συγγραφικό σας έργο. Υπάρχει κάποιο βιβλίο σας που ξεχωρίζετε ιδιαίτερα;
Έχω γράψει έξι λογοτεχνικά βιβλία. Τέσσερα μυθιστορήματα, μια συλλογή διηγημάτων και ένα εφηβικό μυθιστόρημα. Είναι όλα τους παιδιά μου και τ’ αγαπώ ιδιαίτερα, αλλά αν θα πρέπει οπωσδήποτε να ξεχωρίσω ένα, αυτό δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από την συλλογή διηγημάτων μου, ‘‘Σιγανά, σιγανά πατώ τη γη’’. Κατέχει ξεχωριστή θέση στο συγγραφικό έργο μου μα και στην καρδιά μου.
Εμφανιστήκατε στο λογοτεχνικό χώρο αρχικά με ψευδώνυμο. Θέλετε να μας μιλήσετε για την απόφασή σας αυτή;
Ξέρετε όταν έκανα την πρώτη μου συγγραφική προσπάθεια ο σύζυγος μου, Μάνος Κοντολέων, ήταν ήδη γνωστός συγγραφέας. Ήθελα, λοιπόν, να περάσω το τεστ χωρίς βοήθεια, να δω αν άξιζε το κείμενο μου, το κείμενο μιας άγνωστης, γιατί έτσι δόθηκε στον εκδοτικό οίκο που είχα επιλέξει, και να αποφύγω τον σκόπελο που ήταν σίγουρο πως θα έπεφτα πάνω του αφού θα με θεωρούσαν ψώνιο και πως είχα ζηλέψει την δόξα του άντρα μου. Παρόλο που το πρώτο μου βιβλίο πήρε ενθουσιώδεις κριτικές κράτησα την ανωνυμία μου και στο επόμενο. Θα την κρατούσα και στο τρίτο αν ο εκδότης δεν πατούσε πόδι να μπει το πραγματικό μου όνομα. Όλο το προηγούμενο διάστημα ήμουν η γνωστή μεταφράστρια «Κώστια Κοντολέων» και η συγγραφέας φάντασμα «Άννα Δομηνίκου». Έπρεπε κάποια στιγμή αφού είχα περάσει επιτυχώς τις εξετάσεις να βάλω μια ισορροπία στις δυο μου ιδιότητες.
Κώστια Κοντολέων / Φωτογραφία Βάσω Μαραγκουδάκη
Το «Μέσα απ’ τις ζωές των άλλων» είναι μια οικογενειακή σάγκα για την πορεία της χώρας μέσα στον ταραγμένο εικοστό αιώνα και για τον τρόπο με το οποίο η πορεία αυτή διαμόρφωσε την τύχη και τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους. Και παράλληλα μια καταγγελία για τη ζωή που χάνεται μέσα στις ζωές των άλλων ανθρώπων που καθορίζουν τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές μας. Μιλήστε μας για το βιβλίο σας αυτό. Πώς καθορίζονται οι ανθρώπινες σχέσεις όταν οι ζωές των ανθρώπων εμπλέκονται ασφυκτικά;
Είναι όντως η καταγραφή των τεράστιων κοινωνικών αλλαγών που συντελέστηκαν σ’ αυτά τα εκατό χρόνια, αλλαγών που ακολούθησαν δυο παγκόσμιους πολέμους, εμφύλιες διαμάχες, πολιτικές αναταραχές. Οι τέσσερεις βασικές ηρωίδες μου, ζουν σ’ έναν αέναο χορό επικράτησης ανάμεσα τους. Μοιάζουν να χορεύουν πιασμένες χέρι-χέρι όμως αυτά τα χέρια θα γίνουν τελικά μέγγενη που θα τις οδηγήσει σε θανάσιμο εναγκαλισμό, όπου η ανάγκη επικράτησης της μιας στην άλλη θα δοκιμάσει συνειδήσεις, συναισθήματα, θα φτάσει, εντέλει, ως την αποδόμηση όσων επενδύουν στην δύναμη του κοινού αίματος που συνδέει τάχα τα μέλη κάθε οικογένειας. Θα καταφέρει άραγε κάποια από τις τέσσερεις να βγει αλώβητη από αυτόν τον χορό της επικράτησης και να μπει σ’ έναν άλλο χορό αυτόν της απελευθέρωσης, με άλλους χορευτές; Τα δυο περίπου χρόνια που ζούσα δίπλα σ’ αυτές τις γυναίκες, προσπαθούσα να καταλάβω το παρελθόν τους και να υποψιαστώ το μέλλον τους.
Κώστια Κοντολέων / Φωτογραφία Βάσω Μαραγκουδάκη
Έχετε υπάρξει υπεύθυνη στο ένθετο μεγάλης εφημερίδας για το βιβλίο για τέσσερα χρόνια. Δύσκολη ή γοητευτική η ενασχόληση σας αυτή; Πόσο χρόνο απαιτούσε μια τέτοια υπευθυνότητα και μάλιστα από μια γυναίκα που παράλληλα ήταν μητέρα, σύζυγος, μεταφράστρια, συγγραφέας;
Ήταν πέντε, τελικά, εκείνα τα χρόνια. Δύσκολα λόγω φόρτου εργασίας αλλά και παράλληλα γοητευτικά γιατί ανακάλυπτα βιβλία πραγματικά μικρά ή μεγάλα διαμαντάκια που αλλιώς θα περνούσαν απαρατήρητα γιατί δεν ήταν στον τομέα ενδιαφέροντος των κριτικών που ασχολούνταν με συγκεκριμένα βιβλία και εκδοτικούς οίκους. Έδωσα την ευκαιρία σ’ αυτούς τους συγγραφείς να ακουστούν τα βιβλία τους και να γίνουν γνωστά στο αναγνωστικό κοινό. Ήταν επίπονο όμως γιατί κάθε Κυριακή παρουσίαζα αναλυτικά τουλάχιστον δεκαπέντε βιβλία, έπαιρνα συνεντεύξεις από συγγραφείς, έγραφα ένα χρονογράφημα και παρουσίαζα ποιοτικά μουσικά σύνολα και συνθέσεις. Όμως όπως λέτε ήμουν παράλληλα και μητέρα και σύζυγος και όλα τα άλλα…που αναφέρετε κι έτσι αναγκάστηκα να το σταματήσω, δύσκολη απόφαση πραγματικά αλλά αναγκαία.
Πιστεύετε ότι οι Έλληνες, ιδιαίτερα σήμερα, διαβάζουν λογοτεχνία;
Νομίζω πως το μεγαλύτερο ποσοστό δεν διαβάζει ούτε καν στην διαδρομή σε κάποιο από τα μέσα μαζικών μεταφορών, προτιμάει να μιλάει στο κινητό του ή να χαζεύει απλανώς έξω από το παράθυρο. Ωστόσο, υπάρχει ένα ποσοστό αρκετά ικανοποιητικό και απαιτητικό που διαβάζει και μάλιστα σοβαρή λογοτεχνία. Ας μην απελπιζόμαστε, λοιπόν, ίσως κάτι τελικά αλλάξει. Ίσως η λογοτεχνία να γίνει κάποτε το μέσο που θα μας αλλάξει ως άτομα και ως σκεπτόμενους πολίτες.
Μάνος Κοντολέων, Κώστια Κοντολέων / Φωτογραφία Βάσω Μαραγκουδάκη
Ποια είναι η γνώμη σας για το ηλεκτρονικό βιβλίο;
Δεν αλλάζω το παραδοσιακό βιβλίο με τίποτα. Θέλω την μυρωδιά του, της αίσθηση της αφής του στα χέρια μου, να το αγκαλιάζω και να βυθίζομαι μέσα του. Το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ένα ψυχρό μηχάνημα που δεν διευκολύνει την ερωτική ατμόσφαιρα που μόνο το χάρτινο βιβλίο μπορεί να δημιουργήσει στον αναγνώστη του.
Κώστια Κοντολέων / Φωτογραφία Βάσω Μαραγκουδάκη
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
