Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

mocak

Τον επισκέπτη που ανεβαίνει με τις σκάλες στον πρώτο όροφο του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Κρακοβίας MOCAK (Museum of Contemporary Art in Kraków, στα Πολωνικά: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie) υποδέχεται στα αριστερά του η καλλιτεχνική εγκατάσταση του Grzegorz Klaman με τίτλο Kunst macht frei.

Στο συνοδευτικό σημείωμα της εγκατάστασης, η οποία φιλοτεχνήθηκε το 2003 και κοσμεί την είσοδο μιας από τις εκθεσιακές αίθουσες του μουσείου, ο ίδιος ο δημιουργός αναφέρει τα εξής:

«Στην επιγραφή που βρίσκεται στην πύλη της εισόδου στο Άουσβιτς, η λέξη „Arbeit“ έχει αντικατασταθεί από τη λέξη „Kunst“.

Το σκεπτικό είναι ότι, όπως ακριβώς η εργασία δεν απελευθέρωνε κανέναν «εκεί», έτσι και η τέχνη δεν θα απελευθερώσει κανέναν «εδώ». Πρόκειται για ένα πικρό αστείο σχετικά με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο καλλιτέχνης. Μέσω αυτής της χειρονομίας δεν απαξιώνεται η ιστορία, αλλά, απεναντίας, ένα σημαίνον από τον χώρο της ιστορίας χρησιμοποιείται εντός ενός άλλου ιστού συνυφαινομένων.» Με άλλα λόγια, ο καλλιτέχνης μετέρχεται ένα ιστορικό σύμβολο παραλλάσσοντάς το και μεταφέροντάς το από τον χώρο της ιστορίας σε αυτόν της τέχνης.          

Αν και πολλά εκθέματα του μουσείου έχουν παρόμοια θεματική, δεδομένων μεταξύ άλλων, και των πληγμάτων που υπέστη η Πολωνία κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα οποία αναπόφευκτα επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν και να αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες της, αλλά και διαφόρων ιστορικών και όχι μόνο μνημών και συγκυριών που εξακολουθούν να είναι παντού ορατά –το πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς απέχει μόλις 65 χιλιόμετρα, ενώ ακριβώς δίπλα στο MOCAK βρισκόταν το εργοστάσιο με εμαγιέ κουζινικά σκεύη, το οποίο κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ανήκε στον βιομήχανο Όσκαρ Σίντλερ και το οποίο πλέον λειτουργεί ως μουσείο–, το συγκεκριμένο έργο, κυρίως λόγω του ευαίσθητου θέματος, το οποίο θίγει, έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Για πολλούς, πρόκειται για ένα δημιούργημα που δεν έχει τίποτα να πει, ενώ άλλοι το χαρακτηρίζουν εντελώς προβοκατόρικο. Απελευθερώνει, άραγε, η τέχνη;

Η απελευθέρωση, ως έννοια, είναι δηλωτική της επανάκτησης της ελευθερίας. Με άλλα λόγια, για να απελευθερωθεί κάποιος, πρέπει απαραιτήτως να έχει διέλθει από το στάδιο της ανελευθερίας. Κανείς δεν μπορεί να απελευθερωθεί, εάν στο παρελθόν δεν έχει υπάρξει, με κάποιον τρόπο, «σκλάβος». Συνεπώς, το ερώτημα περί του εάν η τέχνη απελευθερώνει δεν δύναται να απαντηθεί, εάν προηγουμένως δεν έχει διαλευκανθεί το ερώτημα περί του σε τι συνίσταται η «σκλαβιά» του καλλιτέχνη. Αν και θα μπορούσαν να γραφτούν –και έχουν γραφτεί– χιλιάδες σελίδων επ’ αυτού, συχνά είναι κάποια σύντομη φράση γραμμένη ανάμεσα σε πολύστιχες παραγράφους πλήρεις λυρικών περιγραφών και εξιστορήσεων ή κάποιος αφορισμός –η κορωνίδα της συμπυκνωμένης γνώσης– αυτά που κάνουν τον αναγνώστη να «τινάζεται». Δεν είναι σπάνιο, άλλωστε, το φαινόμενο, ένα απόφθεγμα που τοποθετείται στην αρχή μιας σελίδας ως μότο να ξεπερνά σε ουσία, περιεχόμενο και σοφία όλα όσα γράφονται στο κεφάλαιο που ακολουθεί. Η φιλοσοφία και η λογοτεχνία συχνά πορεύονται χέρι-χέρι.

Στο θεατρικό έργο «Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα», ο Λουίτζι Πιραντέλλο μιλά, μέσω των χαρακτήρων του, μεταξύ άλλων και για την άρρηκτη σχέση μεταξύ του «πόνου» και του «ένδον σκάπτε». Ο άνθρωπος δέχεται την ευτυχία, όπως είναι, χωρίς να την αναλύει, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει, όταν επικρατεί η αντίθετη κατάσταση, οπότε και το άτομο, σε αντίθεση με τα ζώα –και κρίνεται σκόπιμο να μην εμπλακεί ο Κάφκα εδώ–,  αγωνιά να εντοπίσει την αιτία του πόνου του, και αυτή η αγωνία, αυτή η αναζήτηση, εκφράζεται στην πλειονότητα των περιπτώσεων μέσω κάποιας εκ των τεχνών, ή μέσω της Τέχνης γενικότερα. «Επειδή υποφέρω, κύριε! Δεν φιλοσοφώ: φωνάζω την αιτία του πόνου μου.» Και, στην περίπτωση που θεωρηθεί ότι ο πόνος εξαφανίζεται, ή τουλάχιστον μετριάζεται, άμα τη (λογοτεχνική) εκφράσει του, η απάντηση έχει ήδη δοθεί εμμέσως σε προηγούμενο σημείο: «Νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, όμως στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει ποτέ», καθώς, από τη στιγμή που το κάθε άτομο διαθέτει εντός του τον προσωπικό του κόσμο, ο οποίος διαφέρει από όλους τους άλλους, ό,τι κι αν πει, ό,τι κι αν εκφράσει θα «μεταφραστεί» από τον αποδέκτη με βάση τη δική του κοσμοαντίληψη. Το «πρόβλημα» εντοπίζεται εκεί και μόνον εκεί: στις λέξεις.

 Σύμφωνα με μία ρήση του Γκαίτε, για να δημιουργήσεις κάτι, θα πρέπει και ο ίδιος να είσαι κάτι – αν και για τον Πιραντέλλο δεν αποκλείεται να συναντάμε λογοτεχνικούς χαρακτήρες που είναι «κάτι» και ανθρώπους που είναι «τίποτα». Στην περίπτωση του συγγραφέα, όμως, αυτό το «κάτι» δεν είναι ποτέ «αναίμακτο», για να θυμηθούμε και τη διάσημη φράση του Hemingway.

Αν υποθέσουμε ότι ο καλλιτέχνης, κάθε φορά που, δημιουργώντας ένα έργο, κόβει κι από ένα «σκοινί» «ο άνθρωπος είναι ένα τεντωμένο σκοινί ανάμεσα στο ζώο και τον υπεράνθρωπο» νομίζοντας πως «απελευθερώνεται», το νέο του δημιούργημα –το οποίο, αναπόφευκτα θα ακολουθήσει κι άλλο, κι άλλο…– στην ουσία δεν αποτελεί παρά ένα καινούριο νήμα – ή και βρόχο. Η απελευθέρωση προϋποθέτει σκλαβιά. Στην περίπτωση των τεχνών, όμως, ο γνήσιος καλλιτέχνης είναι προορισμένος (και «καταδικασμένος») να είναι ισοβίως δέσμιος της τέχνης που θεραπεύει ανιάτως. Και η τέχνη του δεν απελευθερώνει, αλλά επανασκλαβώνει.

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular