«Αναμνήσεις μια δυστυχισμένης ζωής» θα ονόμαζε ο Χρυσοβαλάντης, ο ήρωας του βιβλίου του Μάκη Τσίτα, αυτή τη συρραφή σκόρπιων επεισοδίων απ’ τη ζωή του. «Η ιστορία μιας πτώσης» θα την ονόμαζα – αν μου επέτρεπε – εγώ.
Όπως κάθε πτώση, ξεκινάει από ψηλά. Τα ψηλά του Χρυσοβαλάντη δεν είναι σημειωτέον και πολύ ψηλά. Ουδέποτε υπήρξε ιδιαίτερα ευτυχής, ιδιαίτερα όμορφος, πετυχημένος, αρεστός. Από παιδί υπέρβαρος, σώρευε κιλά και χρόνια μέχρι ν’ αφήσει το σχολείο και να πιάσει μια τέχνη, αφού οι γονείς του δεν τον είχαν για πολύ έξυπνο – όχι πως αυτή βέβαια ήταν η μεγαλύτερη ζημιά που υπέστη απ’ την ανατροφή του. Μαθητεύοντας σε τυπογραφείο κατάφερε να γίνει αποδεκτός κι ίσως αυτή η λέξη να ήταν και το ψηλότερο σκαλοπάτι που έφτασε μέχρι βέβαια να χάσει τη δουλειά του και ν’ αρχίσει να τα κατεβαίνει δυο δυο.
« Ήταν η πτώση αποτέλεσμα αυτής της απώλειας ή θα κουτρουβαλιαζόταν ούτως ή άλλως;» αναρωτιόμαστε καθώς διαβάζουμε χαμογελώντας τα παθήματα του συμπαθητικού Χρυσοβαλάντη, συμπαθητικού όχι στο μέτρο που μας είναι οικείος αλλά στο μέτρο που, παρότι κοντινός, παραμένει σε όλη την αφήγηση ξένος. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί – αυτό το μίγμα καθαρεύουσας και γλώσσας της πιάτσας διανθισμένο με ολόκληρα εδάφια από την Αγία Γραφή εναλλάξ με ποιήματα δικής του έμπνευσης – μας κάνει να γελάμε από απόσταση με τη σιγουριά πως πόρρω απέχουμε από αυτόν τον φουκαρά που μοιάζει να ασθμαίνει και να ιδρώνει στη διάρκεια αυτής της χειμαρρώδους αφήγησης. Πόρρω απέχουμε από αυτό το γελοίο αλλά και λίγο θλιβερό χοντρό που στα πενήντα του μένει ακόμα με τους γονείς του, διατηρεί τακτική επαφή τόσο με τον πνευματικό όσο και με τον ψυχαναλυτή του, προσπαθώντας να αντλήσει παρηγοριά για τα αμέτρητα πάθη του και συγχώρεση για τις μικρά αμαρτήματά του.
Ένα απ’ τα αμαρτήματα του Χρυσοβαλάντη είναι κι οι τακτικές του επισκέψεις στους οίκους ανοχής, αφού ένα κράμα υπέρτατου θαυμασμού, φόβου και μισογυνισμού τον κρατάει μακριά απ’ τις σταθερές σχέσεις με το άλλο φύλο.
Παλιά είχα φτιάξει έναν χάρτη με όλα τα μπουρδέλα της Αθήνας, για να μπορώ να τα εντοπίζω εύκολα. Διότι χανόμουν από την αφηρημάδα που μου γεννούσαν οι τύψεις. Μέχρι τα τριανταέξι – τριανταοκτώ πήγαινα στάνταρ δυο φορές την εβδομάδα δούλευα, είχα λεφτά και τα ακουμπούσα. Βέβαια δεν με είχε χτυπήσει και το σάκχαρο επιθετικά, ούτε η πάρεση που μ’ έκανε χάλια.
Οι διάφορες αρρώστιες που πλήττουν το Χρυσοβαλάντη είναι κι αυτές σκαλιά στην καθοδική του πτώση, με πλατύσκαλο ίσως την ανδρική ανικανότητα. Σε εκείνο το πλατύσκαλο κάθεται και αναπολεί τις περασμένες του αγάπες, τη Ρωρώ, την Ευμορφία, το Μαρινάκι, τις οποίες πολύ αγάπησε αλλά υπήρξαν ως επί το πλείστον και σύμφωνα με τα λεγόμενά του καραπουταναριά. Η αλήθεια είναι πως αφού έχουμε χορτάσει μειδίαμα, καμιά φορά και ανενδοίαστο γέλιο με κακοτοπιές της ζωής του ήρωα – δεν φταίμε εμείς αν η αδέξια πτώση πάντα υπήρξε πηγή γέλιου – έρχεται μια στιγμή στη διάρκεια της αφήγησης όπου η απόσταση απ’ τον ήρωα, απόσταση που επιτρέπει αυτή την ιλαρότητα, αρχίζει και μειώνεται. Ο Χρυσοβαλάντης αρχίζει και γίνεται οικείος. Όχι οικείος μόνον επειδή μας θυμίζει έναν ταξιτζή που σε όλη τη διαδρομή μας μεταφέρει με μίγμα αθωότητας, βλακείας και περηφάνιας στερεότυπα σχετικά με τους αλλοδαπούς, τις γυναίκες και τα αφεντικά. Οικείος με έναν τρόπο που σιγά σιγά μας καλεί να συμπάσχουμε.
Ο Χρυσοβαλάντης πέφτει. Κι όσο αφηγείται την πτώση του, από καρικατούρα ανθρώπου που μετράει σκαλιά προς τα κάτω, γίνεται λίγο λίγο τρισδιάστατος. Την τρίτη διάσταση, το βάθος, το αποκτάει ανατρέχοντας στην ιστορία του. Τότε είναι που κατανοούμε. Τα διάσπαρτα επεισόδια σωματικής και ψυχικής βίας που μας μεταφέρει, με θύτες την οικογένεια, το σχολείο, την εκκλησία, προσφέρουν στον Χρυσοβαλάντη και την κατρακύλα του το νόημα εκείνο που κάνει το γέλιο να παγώνει στο στόμα του θεατή.
Μιλάω για θεατή κι όχι για αναγνώστη γιατί το κείμενο του Μάκη Τσίτα θυμίζει θεατρικό μονόλογο. Στα πλαίσια αυτού του μονολόγου ο Χρυσοβαλάντης μας αραδιάζει κατακερματισμένες εικόνες από τη ζωή του σαν ρέλια από ένα ύφασμα φθαρμένο, τα οποία όσο προσπαθεί να ράψει μεταξύ τους τόσο αυτά σκίζονται και ξεφτίζουν κι άλλο. Αυτός όμως τα πασπατεύει, τα τσαλακώνει και τα ξαναϊσιώνει με την πότε κωμική και πότε δραματική εμμονή ενός ανθρώπου που προσπαθεί να διασώσει τα βασικά μοτίβα του υφάσματος: την ταπείνωση, της εξαπάτηση, το φόβο του άλλου, τη μεγαλομανία, τον αυτοοικτιρμό.
Η ισορροπία του συγγραφέα ανάμεσα στο κωμικό και το δραματικό ύφος είναι θαυμαστή, γέρνοντας τον φτωχό ήρωά του πότε απ’ τη μια πότε απ’ την άλλη πλευρά του νήματος, όσο προχωράει βέβαια, περισσότερο απ’ την άλλη παρά απ’ τη μια. Μετά την απώλεια και της δεύτερης δουλειάς που κατορθώνει να βρει, μετά την απώλεια της ελπίδας ενός γάμου ή της ψευδαίσθησης του έρωτα, μετά την απώλεια της υγείας, ο Χρυσοβαλάντης χάνει τους φίλους του – φοβούνται κατά τα λεγόμενά του μήπως τους ζητήσει δανεικά – με τελευταία και πιο επώδυνη την απώλεια της οικογένειάς του και του σπιτιού του. Ο γκρεμός είναι ήδη εκεί και τον περιμένει.
Ψέματα. Δεν θα ονόμαζα εγώ αυτή την εξομολόγηση «Η ιστορία μιας πτώσης». Θα την ονόμαζα: «Η ιστορία μιας πτώσης με το κεφάλι». Ο γκρεμός του Χρυσοβαλάντη εκεί έχει ανοίξει και χάσκει, μέσα στο κεφάλι του, κι ίσως ήταν πάντα εκεί, και περίμενε τα κατάλληλα σπρωξίματα για να τον καταπιεί.
Τα τελευταία κουρέλια του παραληρήματός – σπασμένες λέξεις και εναπομείναντα φωνήεντα – είναι αυτά που μένουν στη σελίδα να αντηχούν την πτώση του ήρωα στην τρέλα.
Μάρτυς μου Θεός, Μάκης Τσίτας,
Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κίχλη, 2013, σελ : 269
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
