Οι μεταφραστές θεωρούνται σημαντικοί μεσολαβητές μεταξύ των πολιτισμών.
Ο Βραζιλιάνος συγγραφέας και μεταφραστής Marcelo Backes εξηγεί τι είναι αυτό που τον συναρπάζει στη μεταφραστική διαδικασία – και τι τον φέρνει μερικές φορές σε απόγνωση.
– Κύριε Backes, τι σας συναρπάζει στη μεταφραστική διαδικασία;
– Αυτό που με συναρπάζει και στη συγγραφή, μόνο που στην περίπτωση της μετάφρασης έχω μπροστά μου έναν κόσμο που μου έχει παραδοθεί από κάποιον άλλο. Ακόμη, αυτό που με συναρπάζει και στην αναγνωστική διαδικασία, μόνο που, όταν μεταφράζω, διαβάζω με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και σε μεγαλύτερο βάθος. Αυτό λοιπόν που με συναρπάζει στη μεταφραστική διαδικασία είναι ότι με φέρνει στην τέχνη και αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό για ‘μένα, να λέω δηλαδή κάτι στους άλλους και παράλληλα να εμβαθύνω για ‘μένα τον ίδιο.
– Ποιος είναι ο ρόλος του μεταφραστή ως μεσολαβητή μεταξύ των πολιτισμών;
– Πρόκειται για έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο. Ο μεταφραστής βρίσκεται ανάμεσα σε δύο χώρες, ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς. Πρέπει να φέρει τον αναγνώστη μιας χώρας στο συγγραφέα μιας άλλης. Για τη μετάφραση από τα Γερμανικά στα Βραζιλιάνικα θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο μεταφραστής κάνει ζογκλερικά με δύο διαφορετικούς κώδικες. Είναι σαν να αποδίδει μουσική, η οποία ήταν γραμμένη για βιολί, με κιθάρα.
Η χρονική απόσταση ως εμπόδιο…
– Δεν έχετε μεταφράσει μόνο Γερμανούς κλασικούς, όπως ο Goethe και ο Schiller, αλλά και σύγχρονα αφηγήματα των Ingo Schulze, Thomas Brussig και Juli Zeh. Καθιστά η χρονική απόσταση δυσκολότερη τη μεταφραστική διαδικασία;
– Σίγουρα, με τη χρονική απόσταση προστίθεται ακόμα μία δυσκολία. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη δική μου περίπτωση, μιας και η Βραζιλία, όσον αφορά τη συγγραφή και τη λογοτεχνία, σε σύγκριση με τη Γερμανία, είναι μία πολύ νέα χώρα.
– Σε ποιο γερμανικό κείμενο από αυτά που έχετε μεταφράσει ήταν για εσάς το πολιτισμικό χάσμα περισσότερο αισθητό;
– Νομίζω στο „Emilia Galotti“ της Lessing. Τον 18ο αιώνα, στη Βραζιλία δεν υπήρχε ακόμα πραγματική λογοτεχνία – τουλάχιστον όχι ως λογοτεχνικό σύστημα. Στη Βραζιλία δεν υπήρξε επίσης ποτέ πραγματικός Διαφωτισμός. Επιπλέον, το θέατρο στη Βραζιλία φαίνεται ότι γίνεται αποκλειστικά για τη θέαση και όχι για την ανάγνωση. Και αυτές είναι μόνο μερικές από τις πολλές, από τις πάρα πολλές κουλτουραλικές διαφορές.
Όταν λείπουν οι λέξεις…
– Ποιες λέξεις ή όροι σας έχουν φέρει κατά τη μεταφραστική διαδικασία κατά καιρούς στα πρόθυρα της απόγνωσης;
– Διάφορες λέξεις, όταν για παράδειγμα μετέφραζα Karl Marx. Λέξεις όπως „Aufhebung“ (άρση), „Entäußerung“ (απομόνωση) και „Entfremdung“ (αλλοτρίωση) είναι, το αργότερο από τον Hegel και μετά, ένα πρόβλημα. Στη βραζιλιάνικη έκδοση της «Γερμανικής ιδεολογίας» των Marx και Engels καθίστατο συνεπώς απολύτως απαραίτητη μία εξήγηση του όρου. Δύσκολο ήταν επίσης το ότι, σε ό,τι αφορά την απόδοση αυτών των όρων, υπήρχε ήδη μία παράδοση από τις μεταφράσεις που είχαν γίνει μέχρι τότε. Μερικοί όροι είχαν ήδη αποκτήσει ένα εν μέρει λάθος περιεχόμενο. […]
– Ο ίδιος είστε και συγγραφέας. Είναι για εσάς η συγγραφή και η μετάφραση πολύ διαφορετικές δραστηριότητες;
– Όχι, καθόλου. Η διαφορά είναι η εξής: όταν μεταφράζω, έχω έναν «έτοιμο» κόσμο μπροστά μου, τον οποίο μου έχει παραδώσει κάποιος άλλος. Αυτό σημαίνει ότι «σκαλίζω» σε κάτι, το οποίο είναι πολύ πιο ολοκληρωμένο, πολύ πιο πυκνό, σε κάτι που δεν επιτρέπει τόσο πολλούς ελιγμούς και περιπάτους σε κοντινά δάση, όπως η συγγραφή.
Η συζήτηση με το συγγραφέα
– Τι σας βοηθά κατά τη μεταφραστική διαδικασία;
– Με βοηθάει να γνωρίζω το συνολικό έργο του συγγραφέα και όχι μόνο το προς μετάφραση βιβλίο. Η ανάγνωση βιβλιογραφίας βοηθάει επίσης, πολύ περισσότερο όμως βοηθούν αυτά που γράφει ο ίδιος ο συγγραφέας για το έργο που μεταφράζουμε.
– Πόσο σημαντική είναι η συνομιλία με το συγγραφέα;
– Μπορεί να είναι πολύ παραγωγική. Στη δική μου περίπτωση, αυτό συνέβη ιδιαίτερα με τον Ingo Schulze. Η συνομιλία μαζί του συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στο ότι οι «Καινούριες ζωές» έγιναν στη Βραζιλία ένα πραγματικά ιδιαίτερο έργο. Η συνομιλία με το συγγραφέα είναι πάντοτε το καλύτερο, παρόλο που εγώ είμαι περισσότερο ένας εσωστρεφής εργάτης: ένας καλλιτέχνης, ο οποίος «μιλάει πολύ με τα κουμπιά του», όπως θα έλεγε κανείς στη Βραζιλία.
– Με ποιο κριτήριο αποφασίζετε τι θα μεταφράσετε;
– Ας πούμε 80% με κριτήριο το τι πραγματικά μου αρέσει και 20% με κριτήριο το τι είναι πραγματικά σημαντικό, τι πρέπει να μεταφραστεί. Πραγματικά ευτυχισμένος είμαι όμως όταν το προσωπικό μου γούστο και η «αντικειμενική» σπουδαιότητα του έργου ταυτίζονται 100%. Και αυτό συμβαίνει συνέχεια.
– Υπάρχει κάποιο γερμανικό βιβλίο που θα θέλατε ιδιαιτέρως να μεταφράσετε;
– Ναι, διάφορα. Θα ονομάσω όμως μόνο δύο, που από κάθε άποψη αρκούν: «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» του Robert Musil και μάλιστα ολόκληρο (στα ελληνικά κυκλοφορεί σε δίτομη έκδοση) και το «Δόκτωρ Φάουστους» του Thomas Mann. Κάποτε θα έρθει σίγουρα και η σειρά τους.
(Τη συζήτηση διηύθυνε η Dagmar Giersberg. Εργάζεται ως ανεξάρτητη συγγραφέας στη Βόννη.)
ΠΗΓΗ: GOETHE INSTITUT
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
