Αυτή ήταν η…συνταγή που προτάθηκε στον Ιάκωβο Καμπανέλλη από τον Ισπανό συγκρατούμενό του Γιοζέφ Μπαλλίνα, για να μπορέσει να επιβιώσει στις απάνθρωπες συνθήκες του Μαουτχάουζεν.
Έχοντας σώας τας φρένας, μελετώντας με τη λογική τα τεκταινόμενα στο μακάβριο στρατόπεδο συγκέντρωσης θα ήταν δύσκολο να κατανοήσει κανείς την αχαλίνωτη βιαιότητα και να μη χάσει τα λογικά του. Μονάχα με την αυθυποβολή της ιδέας της τρέλας θα μπορούσε να δεχτεί κάποιος την πέρα από κάθε νοσηρή φαντασία πραγματικότητα γύρω του.
Ήταν μόλις 21 χρόνων ο Καμπανέλλης, όταν βρέθηκε το καλοκαίρι του 1943 μαζί με αιχμαλώτους διαφορετικών εθνικοτήτων στο Μαουτχάουζεν. Και παρ’ όλο που αργότερα καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους θεατρικούς συγγραφείς, η πικρή εμπειρία του Μαουτχάουζεν τον συνόδευε για πάντα. Ήταν ο Έλληνας που βγήκε σώος από την κόλαση του ναζισμού, σύμβολο της νίκης της ζωής επί του θανάτου και ζωντανή μαρτυρία μιας ανεκδιήγητης εξαθλίωσης της ανθρώπινης ύπαρξης.
Το βιβλίο κινείται σε δύο χρόνους. Εάν και η αφήγηση ξεκινά τις μέρες που όλα δείχνουν πως ο πόλεμος σύντομα τελειώνει, κάτι που επιβεβαιώνεται με την άφιξη των Αμερικανών στις 5 του Μάη του 1945, στη συνέχεια ο συγγραφέας κάνει συνεχείς αναδρομές. Όπως αναφέρει ο ίδιος στο εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου του δεν είναι η προσπάθεια εντυπωσιασμού που τον ωθεί σε μια τέτοια τακτική. Κίνητρό του ήταν, πέρα από τη φρικαλεότητα των Ες-Ες πριν τον Μάη του 1945 να καταγράψει και την θέληση για ζωή όσων κατάφεραν να επιβιώσουν. Κι αυτή η θέληση φαίνεται στο διάστημα που μεσολαβεί από την έλευση των Αμερικανών μέχρι την οριστική αναχώρηση της κάθε ομάδας πρώην αιχμαλώτων. Τώρα και ο ίδιος ο αφηγητής μπορεί και κάνει βόλτες δίπλα στο ποτάμι, εκεί όπου παλαιότερα μαζί με συγκρατούμενούς του επιδίδονταν σε πλήθος καταναγκαστικών εργασιών υπό την αυστηρή επιτήρηση των Ναζί. Μπορεί να κάνει πράγματα που φαινόταν αδιανόητα ή ιδιαιτέρως δύσκολα λίγο καιρό πριν. Να τρώει φαγητό χωρίς να αμφιβάλλει για την προέλευσή του, να ανάβει το δικό του τσιγάρο χωρίς να περιμένει να κλέψει κάποια γόπα, να μιλά χωρίς να φοβάται.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του ο Ι. Καμπανέλλης πετυχαίνει να κάνει τον αναγνώστη κοινωνό του ιδιαιτέρως σκληρού τρόπου διαβίωσης στο στρατόπεδο, όπου η ανθρώπινη αξιοπρέπεια θρυμματιζόταν σε καθημερινή βάση. Αυστηρός προγραμματισμός, τήρηση στο έπακρο των εντολών και δουλειά μέχρις εσχάτων. Αν σήκωνες κεφάλι, ο θάνατος ήταν βέβαιος. Όχι, όμως πως και διαφορετικά ήταν σίγουρο πως θα σωθείς. Όλα συνδέονταν με την «διάθεση» των στρατηγών και αυτή γινόταν διαρκώς και πιο άκαμπτη, καθώς τα νέα που έφταναν στο στρατόπεδο από την κεντρική ηγεσία δεν ήταν ενθαρρυντικά για τα σχέδια του Φύρερ.
Ανάμεσα στους κρατούμενους είχε αναπτυχθεί ένας ιδιαίτερος κώδικας επικοινωνίας. Ένας κώδικας που στηριζόταν στο βλέμμα και στην κλεφτή χειρονομία. Μια αστραπιαία συνεννόηση, ένα μήνυμα αόρατο από τον επιθεωρητή. Άντρες και γυναίκες κουρεμένοι, γυμνοί, όμοιοι με ζώα που ακολουθούν τυφλά τις προσταγές του αφεντικού. Κι ήταν φορές που η ομάδα των ανδρών κοιτούσε την ομάδα των γυναικών σε μια ατέλειωτη στιγμή. Σε μια στιγμή ύστατης προσπάθειας να μη λησμονηθεί το είδος από το οποίο προέρχονται.
Κι εκεί, στις στάχτες της πιο αποτρόπαιας θηριωδίας, ο έρωτας μπορεί να γεννηθεί. Έτσι όπως ερωτεύτηκε ο Ιάκωβος την Γιαννίνα. Μια αγάπη που άνθιζε παράλληλα με το κορμί που ξανάβρισκε σταδιακά τη φυσιολογική του υπόσταση τις μέρες που ακολούθησαν τον ερχομό των Αμερικανών. Μια αγάπη που ολοκληρώθηκε δίπλα σε ένα πολυβόλο, έτσι σαν θρίαμβος της ειρήνης επί του πολέμου. Που τελικά, όμως, την παρέσυρε και εκείνη η δίνη του χρήματος, καθώς η Γιαννίνα δεν θα ακολουθήσει τον Ιάκωβο στην Ελλάδα, αλλά θα μείνει στην Ιταλία με μια ‘αγάπη’ που της προσφέρει μια άνετη ζωή.
Δυστυχώς η λήξη του πολέμου δεν θα σημάνει και τη λήξη των διπλωματικών στρατηγικών των εκατέρωθεν πλευρών. Ένας νέος διαφορετικός πόλεμος ανατέλλει- ο Ψυχρός Πόλεμος- και όλος ο πλανήτης θα τον υπηρετήσει πιστά.
Έχει περάσει χρόνος πολύς από εκείνες τις τραγικές ημέρες του Μαουτχάουζεν, κοντά εβδομήντα χρόνια. Κι είναι στιγμές που φοβάμαι πως ακόμη και σήμερα μια κρούστα τρέλας έχει περιβάλει το μυαλό μας. Μια κρούστα που δεν μας επιτρέπει να δούμε τα πράγματα του καιρού μας στην πραγματική τους διάσταση.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
