Ο εκδότης της Λολίτας και το “Who’s Who” της λογοτεχνίας, της Αγλαΐας Παντελάκη

7 December 2014

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Δραπέτευσε στο Λονδίνο, για να γλιτώσει από τους Ναζί, εξέδωσε τη «Λολίτα» του Nabokov και αποτέλεσε έναν από τους εκδότες που σφράγισαν τον εικοστό αιώνα. Ο λόγος για το λόρδο Weidenfeld.

Όταν κάποιος τον ακούει να μιλά και να αναφέρεται σε διάφορες χρονικές περιόδους, αισθάνεται τις ταλαντώσεις του αιώνα: Vladimir Nabokov, Marz McCarthy, Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ – ο λόρδος Weidenfeld τους έχει γνωρίσει και τους έχει εκδώσει. Ο δηλωμένος Σιωνιστής παραμένει ένας άνθρωπος που εμπνέει το συνομιλητή του. Ακούραστος, στα 95 του χρόνια, δοκιμάζει μάλιστα την αντοχή πολλών νεώτερών του, και τη δική μας. Συνάντηση με έναν άνθρωπο του αιώνα.

της Andrea Seibel

Welt: Στη μακρόχρονη πορεία σας ως εκδότη έχετε εκδώσει πολλούς διάσημους συγγραφείς. Όταν ανατρέχετε στο παρελθόν, ποια θα λέγατε ότι ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία σας;

Λόρδος Weidenfeld: Η «Λολίτα» του Nabokov, αναμφίβολα. Μπορείς να ζήσεις μια ζωή από αυτό και μόνο. Επρόκειτο βέβαια για μία δύσκολη υπόθεση, έπαιξα το κεφάλι μου. Ένας πολύ σημαντικός δικηγόρος με είχε προειδοποιήσει μάλιστα ότι μπορεί να πήγαινα φυλακή εξαιτίας του βιβλίου, επειδή το βρετανικό κράτος θα μπορούσε εύκολα να το απαγορεύσει ως «πορνογραφία».

Welt: Τελικά, η «Λολίτα» δεν απαγορεύτηκε στην Αγγλία. Πώς τα καταφέρατε;

Λόρδος Weidenfeld: Αυτό το εμποδίσαμε μέσω μιας επιτυχημένης και ίσως πονηρής στρατηγικής, προκειμένου να σπάσει ένα ταμπού και να διευκολυνθεί η δημοσίευση λογοτεχνικών έργων με ποιοτική αξία. Διάφοροι αγγλικοί εκδοτικοί οίκοι είχαν αρχικά αποτολμήσει να ασχοληθούν με τη «Λολίτα», στη συνέχεια όμως είχαν παραιτηθεί, από φόβο ποινικής καταδίωξης. Ο Nabokov ήταν πολύ επιφυλακτικός, όταν τον επισκέφτηκα στο ξενοδοχείο “Chelsea” στη Νέα Υόρκη. Η γυναίκα του με κοίταξε με καχυποψία και μάλλον θα σκέφτηκε: «Ακόμα ένας φοβητσιάρης εκδότης». Δεν δίστασα και ζήτησα από ένα διάσημο Άγγλο δικηγόρο, ο οποίος αργότερα έκανε καριέρα ως Λόρδος Καγκελάριος, να με συμβουλέψει. Επεξεργάστηκε μία ραφιναρισμένη στρατηγική.

Welt: Τι στρατηγική ήταν αυτή;

Λόρδος Weidenfeld: Τυπώσαμε μία μικρή, άδετη έκδοση, μόνο επτά αντίτυπα βιβλιοδετήθηκαν, και αυτά τα στείλαμε μαζί με ένα συνοδευτικό γράμμα στην κυβέρνηση. Στο γράμμα αναφέραμε ότι είμαστε πιστοί διοικούμενοι και ότι πιστεύουμε ότι το βιβλίο αποτελεί υψηλή λογοτεχνία και σε καμία περίπτωση πορνογραφία. Αν το απαγόρευαν, θα θεωρούνταν ακαλλιέργητοι. Θέλαμε όμως να δώσουμε οι ίδιοι στην κυβέρνηση την ευκαιρία να το διαβάσει και να το κρίνει. Μετά, τυπώσαμε 20.000 βιβλία, αλλά τα αφήσαμε στο υπόγειο. Οργανώσαμε επίσης στο Cambridge ένα λαμπρό δείπνο, στο οποίο παρευρισκόταν η πνευματική ελίτ της Αγγλίας. Οικοδεσπότης ήταν ο Noel Annan, πρύτανης του φημισμένου King’s College, η γυναίκα του οποίου, Ullstein το γένος, έπαιξε μεταξύ άλλων σημαντικό ρόλο στις αγγλικές αρχές των κατεχόμενων περιοχών στη μεταπολεμική Γερμανία. Από το εξωτερικό ήρθε ο Igor Strawinsky. Ο Nabokov έβγαλε λόγο με θέμα «Ρωσικά μυθιστορήματα του 19^ου αιώνα και λογοκρισία» και έκλεισε με τα λόγια «Ποιος σε αυτό το δωμάτιο δεν γνωρίζει τα ονόματα Pushkin, Tolstoy, Turgenew ή Tschechow; Όμως ποιος ξέρει σήμερα το όνομα ενός και μόνο προέδρου της αστυνομίας ή λογοκριτή από την Αγία Πετρούπολη;» Την επόμενη μέρα η κυβέρνηση επέτρεψε την κυκλοφορία του βιβλίου.

Welt: Πώς τα πήγατε με το Nabokov;

Λόρδος Weidenfeld: Τον επισκεπτόμουν δύο φορές το χρόνο. Ζούσε στην Ελβετία. Μιλούσαμε πολύ για πολιτική και λογοτεχνία, εκδώσαμε μάλιστα όλα του τα έργα. Ήταν ένας γόης και τις περισσότερες φορές βρισκόταν σε καλή διάθεση, γινόταν όλο και πιο ανοιχτός και φιλικός, όταν κατάλαβε ότι ο εκδοτικός μας οίκος τον μεταχειριζόταν με ιδιαίτερη αγάπη και σεβασμό. Τις κοινωνικές του υποχρεώσεις τις μείωσε στο ελάχιστο, όπως μου εξήγησε, για να μπορεί να διατηρεί κάθε συμβάν βαθιά στη μνήμη του. Από πολιτική άποψη ήταν ένας άσπλαχνος συντηρητικός ουμανιστής και εχθρός κάθε εξτρεμιστικού πολιτικού ρεύματος. Κυρίως όμως ήταν άκρως αντικομμουνιστής. Στην κοσμοθεωρία του και στο λογοτεχνικό του γούστο ήταν ένας ασυνείδητος πατρίκιος-αριστοκράτης. Αγαπούσε και μισούσε συγγραφείς με φλογερή ένταση. Από τους Ρώσους αγαπούσε τον Puschkin, τον Lermontow, τον Turgenew, τον Tschechow. Μισούσε τον Dostojewski και ήταν περισσότερο ουδέτερος απέναντι στον Tolstoy.

Welt: Μπορεί ένας συγγραφέας να είναι ευγνώμων;

Λόρδος Weidenfeld: Ήταν ένας δύσκολος άνθρωπος, όμως απέναντί μου ήταν και πολύ γενναιόδωρος. Θα μπορούσα να μιλάω ώρες για το Nabokov. Αγαπούσε το παράλογο. Μια φορά στο σπίτι του, πώς να το πω, μου πετάχτηκαν τα μάτια έξω… ξεκόλλησε ο κερατοειδής χιτώνας και με πήγε σε μία οφθαλμίατρο, μία Ρωσίδα μετανάστρια, η οποία ήταν βαρήκοη και άρρωστη. Και εκεί μουρμούριζε: «Τυφλός εκδότης, κουφή οφθαλμίατρος». Και μπορούσα κυριολεκτικά να δω πώς εκείνη τι στιγμή διαμορφωνόταν μέσα στο μυαλό του ένα σύντομο διήγημα, μια Kurzgeschichte.

[…]

Die Welt: Έχετε επηρεάσει συγγραφείς να γράψουν κάτι; Είστε καλλιτέχνης με πειθώ;

Lord Weidenfeld: Επηρέαζα στο παρελθόν. Στην ουσία δεν εξαρτώμουν από καλλιτεχνικούς ατζέντηδες, όταν επρόκειτο για ιδέες σχετικά με βιβλία. Μου άρεσε πρώτα να βρίσκω συγγραφείς για τις ιδέες μου και μετά να κανονίζω τις επαγγελματικές λεπτομέρειες με τον ατζέντη.

Die Welt: Εσείς όμως δεν φτάσατε μέχρι εκεί που έφτασε ο Unseld, που φερόταν στους Max Frisch και Uwe Johnson κατά κάποιο τρόπο σαν θεραπευτής, που φρόντιζε και στήριζε συγγραφείς, έτσι δεν είναι;

Lord Weidenfeld: Σε ορισμένες περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, πράγμα που σημαίνει ότι σε διάφορους συγγραφείς έχω αναθέσει καθήκοντα ή έχω δημιουργήσει επαφές με την τηλεόραση, το ραδιόφωνο κλπ. Επομένως, φρόντιζα κι εγώ γι’ αυτούς, ίσως όμως ότι τόσο με τη θεραπευτική έννοια όπως ο Unseld. Δεν ήμουν ο ψυχολογικός τους σύμβουλος, αλλά μάλλον ένας φίλος και συνεργάτης. Με πολλούς είχα μια πολύ στενή πολιτική σχέση, η οποία θα μπορούσε να είναι πολύ έντονη και σε ανθρώπινο επίπεδο. Έτσι, «φροντίζω» παραδείγματος χάρη για περίπου είκοσι Ισραηλινούς συγγραφείς, όπως οι Mosche Dayan, Schimon Peres, Golda και Meir Teddy Kollek. Ιδιαίτερα τα τελευταία είκοσι χρόνια έχω συνδυάσει τη δημιουργική μου εκδοτική δραστηριότητα με φιλόδοξες και παγκοσμίου εμβέλειας πρωτοβουλίες του Ινστιτούτου για Στρατηγικό Διάλογο, το οποίο έχω ιδρύσει ο ίδιος και το οποίο ασχολείται με την καταπολέμηση του εξτρεμισμού. Αυτή η πολιτική και φιλανθρωπική εργασία δημιουργεί φυσικά και ενδιαφέροντα νέα βιβλία.

Die Welt: Έχετε επίσης εκδώσει πολλές ενδιαφέρουσες και ισχυρές κυρίες. Ιδιαίτερα τα προγράμματα των δεκαετιών του ’50 και του ’60 είναι εντυπωσιακά: Mary McCarty, Sybille Bedford, Simone de Beauvoir με το βιβλίο της για τη χειραφέτηση των γυναικών στην Κίνα…

Lord Weidenfeld: … Françoise Sagan, Marguerite Yourcenar, Rose Macaulay.

Die Welt: Τι σας τράβηξε σε αυτές τις συγγραφείς;

Lord Weidenfeld: Ανέκαθεν μου άρεσαν οι γυναίκες, απολαμβάνω την πνευματική τους συντροφιά, και φυσικά και την ομορφιά και τη γοητεία τους. Το δικαίωμα της γυναίκας να ξεδιπλώνεται, να ανοίγει τα φτερά της, το υποστήριξα πολύ νωρίς, δεν ετίθετο κανένα ζήτημα επ’ αυτού. Δεν ήμουν ποτέ ένας εκδότης με την κομματοπολιτική έννοια. Πάντα με συγκινούσαν βιβλία γύρω από ανθρωπιστικά ζητήματα. Έτσι, θέλω να καταλάβω και τα πολλά βιβλία που έχουν εκδοθεί από τον οίκο μας σχετικά με το τρίτο Ράιχ. Ούτε μία δεκάρα δεν πήγε σε κάποιον Ναζί.

Die Welt: Έχετε γνωρίσει την de Beauvoir;

Lord Weidenfeld: Ναι, φυσικά. Με την de Beauvoir έχω μιλήσει πολύ για το Ισραήλ και ήταν μακράν θετικότερα διακείμενη απ’ ό,τι ο Sartre.

Die Welt: Ήταν κι εκείνος παρών στη συνάντησή σας;

Lord Weidenfeld: Όχι. Την de Beauvoir την είδα μόνη της στο Παρίσι, το Λονδίνο και στην Ιερουσαλήμ, στην πρώτη έκθεση του εκδοτικού οίκου που διοργάνωσε ο Teddy Kollek, ο οποίος κατάγεται από εκεί. Ήταν κύρια ομιλήτρια. Διέθετε μία σκληρή γοητεία, έτεινε πάντως σε βίαιες, λογοτεχνικές μακροχρόνιες έχθρες, μπορούσε όμως να είναι και αξιαγάπητη.

Die Welt: Τον Günter Grass τον γνωρίσατε στον εκδοτικό οίκο Rowohlt. Γιατί δεν εκδώσατε το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο»;

Lord Weidenfeld: Θα το ήθελα, αλλά δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα! Γνώριζα πολλούς Γερμανούς συγγραφείς. Κάθε χρόνο συναντιούνταν στη Μαγιόρκα δώδεκα εκδοτικοί οίκοι από δώδεκα χώρες: Rowohlt, Gallimard, Einaudi, Seiz Barral… Το προκηρύσσαμε σαν ένα εναλλακτικό νόμπελ λογοτεχνίας. Ο καθένας έφερνε ένα, δύο ή τρία μέλη από την επιμέλεια σύνταξης και μερικούς σημαντικούς συγγραφείς και εκεί απονέμαμε δύο βραβεία. Το ένα ήταν το “Prix Formentor” όπως λεγόταν. Το απονέμαμε σε ένα σπουδαίο πρωτόλειο μυθιστόρημα, το οποίο και οι δώδεκα εκδότες υπόσχονταν να εκδώσουν. Έχουμε εκδώσει συγγραφείς όπως οι Uwe Johnson, Jorge Semprún, Jean-Marie και Gustave Le Clézio. Και μετά υπήρχε το “Prix Des Editeurs”, με το οποίο βραβεύαμε μεγάλους συγχρόνους, οι οποίοι κατά την άποψή μας είχαν αδίκως παραμεληθεί από την επιτροπή του βραβείου νόμπελ. Οι μυημένοι γνώριζαν ότι στη Στοκχόλμη υπήρχε κάποιος που δεν συμπαθούσε τον Graham Greene. Εμείς λοιπόν τον επιλέξαμε. Ο Nabokov ήταν άλλο ένα παράδειγμα ενός «παραμελημένου» ανάμεσα στους νομπελίστες κι εμείς τον βραβεύσαμε. Όλο αυτό γινόταν την εποχή του Φράνκο και κάθε φορά στο νησί τα πράγματα ήταν ριψοκίνδυνα. Η μυστική αστυνομία μάς κατασκόπευε. Αργότερα συναντηθήκαμε στο Σάλτσμπουργκ, και στην Τύνιδα, αλλά δεν ήταν το ίδιο, κατά κάποιο τρόπο διαλύθηκε αυτό που είχαμε φτιάξει. Είναι κρίμα.

[…]

Die Welt: Τι σημαίνει το χρήμα για εσάς; Φέρνει και την ευτυχία, έτσι δεν είναι;

Lord Weidenfeld: Για ‘μένα το χρήμα δεν ήταν πρωτεύων στόχος. Ήταν μεν μέσο για σκοπούς, οι οποίοι με ενθουσίαζαν, αλλά δεν ήταν το κύριο ενδιαφέρον μου. Αυτό συμβαίνει με τους επιτυχημένους. Παίρνουν τα χρήματα, αλλά δεν σκέφτονται ούτε εργάζονται γι’ αυτά.

ΠΗΓΗ: Welt

Photo: Lord Weidenfeld at his home in Chelsea. Photograph: Karen Robinson/Observer