Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Ο Παπαδιαμάντης και τα ξένα ήθη, του Παντελή Λιάκα

«Το έπ’ έμοι, ενόσω ζω, και αναπνέω καί σωφρονώ, δεν θα παύσω να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν, καί να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη».

Με το έργο του διεύρυνε την ηθογραφία στον Ελλαδικό χώρο και καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ηθογραφικού ρεαλισμού. Οι εμπνεύσεις των εργών του διαποτίζονται από τον ποιητικό οίστρο και τη μαγεία του λόγου του. Στα περισσότερα από αυτά βλέπουμε να ξαναζωντανεύουν οι παλιοί θρύλοι του νησιού του, της Σκιάθου, με απαράμιλλο και συνάμα ρεαλιστικό τρόπο.

Οι ήρωές του είναι οι απλοί, ταπεινοί, γραφικοί και βασανισμένοι άνθρωποι που συγκρούονται με τις καθημερινές δυσκολίες της ζωής.

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι, κυρίως, η καθαρεύουσα. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου διαποτίστηκε με περισσότερα λαϊκά στοιχεία και ιδιώματα του νησιού του.

Το έργο του δεν περιορίζεται στην περιγραφική αποτύπωση της εποχής του, αλλά στο δράμα του ανθρώπινου ψυχισμού. Οι εικόνες που αναφύονται μέσα από τα έργα του αποτυπώνουν την ίδια ζωγραφική γοητεία, είτε αναφέρονται στο Αιγαίο πέλαγος είτε σε κάποια φτωχογειτονιά της Αθήνας. Εκεί, συνήθιζε να προσθέτει μια πνοή λυρικής έξαρσης, ενσταλάζοντας το Βυζαντινό μυστικισμό του, ενώ παράλληλα εναπόθετε την τρυφερότητα της αγάπης του για τον Χριστιανισμό.

Ο Παπαδιαμάντης θεωρούσε κίνδυνο για την Ελληνική κοινωνία τον μιμητισμό και την ξενομανία που πήγαζε από τον Δυτικό τρόπο ζωής. Με βαθύ πόνο παρατηρούσε την αλλοίωση των ηθών, τη χαλάρωση της Ορθοδόξου πίστεως του λαού, την παραχάραξη της πλούσιας και ωραίας Ελληνικής γλώσσας.

“κηρύττεται πλέον φανερά η αγραμματωσύνη, και το ανωφελές του ορθώς γράφειν ή ομιλείν”, ”ώστε κατήντησε να γίνει όλη σχεδόν η γλώσσα νόθον και κίβδηλον κατασκεύασμα”.

Ο Παπαδιαμάντης ήταν υπέρμαχος της Ελληνικής γλώσσας σε όλες τις μορφές της, χωρίς όμως να αποστρέφεται τη χρήση ξένων λέξεων και εκφράσεων, όπως Αγγλικών, Γαλλικών, Ιταλικών, Τουρκικών. Δε δίσταζε, μάλιστα, να χρησιμοποιήσει λέξεις και φράσεις άλλων λαών, διότι τις θεωρούσε μέρος του λα’ι’κού μας πολιτισμού.

Άλλωστε, δεν ήταν βέρος καθαρευουσιάνος, όπως τον κατηγορούσαν πολλοί. Με άλλα λόγια, δεν ήθελε μια γλώσσα καθαρή, αλλά μια γλώσσα Ελληνική. Υποστήριζε αφενός την Αρχαία γλώσσα, αλλά παράλληλα την τροφοδοτούσε με λέξεις και φράσεις άλλων γλωσσών. Μια τέτοια ζωντανή γλώσσα ήταν αδύνατον να μην αλληλεπιδράσει με τις υπόλοιπες.

”Όπως έν ζωντανόν σωμα δεν δύναται να ζήση δι’ ενέσεων, τρόπον τινά, από κόνιν αρχαίων σκελετών και μνημείων, άλλο τόσο δεν δύναται να ζήση, ειμή μόνον κακήν και νοσηράν ζωήν, τρεφόμενον με τουρσία και κονσέρβας ευρωπαικάς”.

”Φοβερά είναι του ξενισμού η επίδρασις. Είναι αναγκαιότατον κακόν, το οποίον ποτέ δεν απείργεται. Εάν κλείση τις την θύραν, θα εισέλθη δια των παραθύρων. Εάν κλείση τα παράθυρα, θα εισδύση δια των ρωγμών και των σχισμάδων. Εάν στουπώση τις τάς σχισμάδας, θα εισχωρήσει αοράτως δι’ αυτού του συμπαγούς σώματος της οικοδομής”.

”Υπάρχει και αλλυλεγγύη, επί τέλους. Αδύνατον είναι γλώσσα ζωντανή, σύγχρονος, έχουσα πόθον και αξίωσιν να ζήσει, να μή αισθάνεται βαθείαν την αλληλεγγύην αυτήν. Άλλ΄η γλώσσα η Ελληνική έπρεπε να βλέπη μακράν, ως φάρον παμφαή, την λαμπράν αίγλην της αρχαίαν χωρίς να έχη τέρμα τον φάρον αυτόν. Ο φάρος οδηγεί εις τον λιμένα, δεν είναι αυτός ο λιμήν”.

Ο Παπαδιαμάντης δεν απαιτούσε την επιστροφή στην Αρχαία γλώσσα, αλλά την υπέρβαση και το προχώρημα πέρα από την Αρχαία γλώσσα. Για την μεγάλη επίδραση των ξένων γλωσσών στην Ελληνική, αναφέρει:

”Πάλιν τάς γλώσσας τάς νεωτέρας έπρεπε να τάς έχη σύμπλους, χωρίς να ρυμουλκήται από καμμίαν εξ’ αυτών. Διότι ο νεωτερισμός είναι ανάγκη, δεν έπεται ότι πρέπει να το παρακάμνωμεν εις τον νεωτερισμόν. Το ζήτημα δεν είναι πως να εμφορηθώμεν κατά κόρον από ξενισμούς, αλλά πως να φέρωμεν αντίδρασιν, πως να μετριάσωμεν την ανάγκην του ξενισμού. Χαλινου και όχι πτερνιστήρος η οργώσα φύσις έχει ανάγκην”.

Το Ελληνικό στοιχείο πρέπει να προτιμάται. Αντίθετα, εάν κάτι ξενικό είναι ευφωνότερο ή κομψότερο, τότε πρέπει να αντικαθίσταται με αυτό:

”Ούτω, όπου ονομασίας καθαρώς νεωτερικάς δεν δυνάμεθα να αποφύγωμεν -οίον ονόματα, φράσεις, τρόπους εκφράσεων- οφείλομεν να τα υιοθετώμεν. Όπου όμως υπάρχει το αντίστοιχον, πολύ, ευφωνότερον και κομψότερον εις την γλώσσαν μας, εκεί πρέπει το ελληνικόν να προτιμάται”.

Ο Παπαδιαμάντης αποστρεφόταν τη βίαιη εισαγωγή ξένων εθίμων στον Ελληνικό τρόπο ζωής. Οτιδήποτε Δυτικό, δεν ήταν απαραίτητα καλό, και αντίστροφα, οτιδήποτε Ελληνικό, δεν ήταν απαραίτητα ευτελές και άνευ σημασίας. Επίσης, οτιδήποτε καινούργιο, δεν ήταν πάντοτε καλό, ούτε οτιδήποτε παλιό ήταν απαραίτητα κακό. Γενικότερα, υποστήριζε ότι ο πιθηκισμός και η υιοθέτηση ξενόφερτων Δυτικών προτύπων ήταν άξια κατάκρισης, διότι συνέβαλλαν στην αλλοίωση και την αλλοτρίωση της Εθνικής παράδοσης του τόπου.

”Δεν έπαυσαν τα άχυρα και τα σκύβαλα του πολιτισμού να μας έρχωνται διαρκώς με την πνοήν των ανέμων. Όλοι οι αργέσται και οι ζέφυροι και οι ιάπυγες μας φέρνουν τ’ απορρίμματα, τα καθάρματα των δογμάτων και των θεωριών, των μεθόδων και των τρόπων, των ηθών και των έξεων, από την Εσπερίαν”.

 Ο Παπαδιαμάντης είχε κατηγορηθεί πολλές φορές ότι ήταν αδιάφορος απέναντι στα σημαντικότερα ζητήματα που ταλάνιζαν τη χώρα του. Αντίθετα, παρά τις κατηγορίες, ήταν ένας άνθρωπος με βαθιά πολιτική βούληση που επαγρυπνούσε συνεχώς για όλα τα φλέγοντα ζητήματα που αντιμετώπιζε η πατρίδα του.

”Η λεγομένη ανωτέρα τάξις να συμμορφωθεί με τα έθιμα της χώρας, αν θέλη να εγκλιματισθή εδώ. Να γίνει προστάτης των πατρίων, όχι διώκτρια. Να ασπασθή και να εγκολπωθή τας εθνικάς παραδόσεις. Να μην περιφρονεί αναφανδόν ό,τι παλαιόν, ό,τι εγχώριον, ό,τι ελληνικόν. Να καταπολεμηθή ο ξενισμός, ο πιθηκισμός, ο φραγκισμός. Να μην νοθεύονται τα θρησκευτικά και οικογενειακά έθιμα. Να καλλιεργθηθή η σεμνοπρεπής βυζαντινή παράδοσις εις την λατρείαν, εις την διακόμησιν των ναών, την μουσικήν και την ζωγραφικήν. Να μή μιμώμεθα πότε τους Παπιστάς και πότε τους Προτεστάντας. Να μην χάσκωμεν προς τα ξένα. Να στέργωμεν και να τιμώμεν τα πάτρια”.

Ο ορίζοντας της τέχνης του Παπαδιαμάντη ήταν ταυτόσημος με εκείνον της λα’ι’κής παράδοσης. Η παράδοση ήταν βίωμα για τον συγγραφέα, καθώς εκείνος ζούσε στους κόλπους της μικρής Σκιαθίτικης κοινωνίας, η οποία, σε όλες τις εκδηλώσεις της, ήταν ταυτισμένη με τους κόλπους της Εκκλησίας. Μέσω της λογοτεχνίας αναζητούσε την ένωση με το βιωματικό υπόστρωμα της λα’ι’κής παράδοσης. Η πυξίδα του ήταν σταθερά προσανατολισμένη προς Ανατολάς, προς την κοινότητα-Εκκλησία. Αυτή ήταν η ταυτότητά του, κι αυτήν αποκαλούσε Γένος.

Χαρακτηριστικά είναι τα αποσπάσματα των λόγων του που υπερασπίζονται με θέρμη τον Ελληνικό χορό και την Ελληνική μουσική (ως συνέχεια της Αρχαίας και της Βυζαντινής παράδοσης).

 ”Διατί τότε απορρίπτουσι τον εντόπιον, τον εν κύκλω και γραφικότητι και πλαστικότητι σωμάτων χορόν, και ασπάζονται τον ξενικόν, τον κατά ζεύγη; Απλούστατα. διότι τους αρέσει ο πολιτισμός των Εσπερίων, και μόνον προς το θεαθήναι επιτηδεύονται ότι είναι θαυμασταί δήθεν του αρχαίου περικαλλούς κόσμου”.

 ”Όπως δεν ασπάζονται τον εθνικόν χορόν, ίσως διότι δεν είναι αρκετά συγχρωτιστικός των μελών, ούτω απορρίπτουσι και την Εθνικήν μουσικήν, επειδή δεν είναι αρκετά γαργαλιστική των ώτων”.

Δριμύ κατηγορώ εξαπέλυσε, επίσης, κατά της πλουτοκρατίας, η οποία είχε καταφέρει ήδη να διαφθείρει τις ζωές και τον ψυχισμό των ανθρώπων της εποχής του. Η εισβολή των ανθρώπων του πλούτου δημιούργησε αναταραχές στις διεθνείς οικονομίες, με αποτέλεσμα να χαθούν και να αναγεννηθούν, εν μια νυκτί, πολλές πόλεις. Ο πλούτος γέννησε την αδικία και διέλυσε την τιμιότητα και την αγαθότητα της ψυχής. Μετά από αυτό, δημιουργήθηκαν προβλήματα που ήταν αδύνατον να ξεπεραστούν:

”Η Πλουτοκρατία ήτο, είναι και θα είναι ο μόνιμος άρχων του κόσμου, ο διαρκής Αντίχριστος. Αύτη γεννά την αδικίαν, αυτή τρέφει την κακουργίαν, αύτη φθείρει σώματα και ψυχάς. Αύτη παράγει την κοινωνική σαπηδόνα. Αύτη καταστρέφει κοινωνίας νεοπαγείς”.

Η Δύση παρεμπόδισε την ροπή της χώρας προς την Ανατολή. Γι᾿ αυτό τον λόγο, ο Παπαδιαμάντης κατέκρινε την τρέχουσα πολιτική, καθώς και τις εκφάνσεις του πολιτικού και κοινωνικού βίου της εποχής του που διαμορφώθηκαν κάτω από το Δυτικό πρίσμα της ξενομανίας.

”Ἕως πότε θὰ εἴμεθα ἀχαρακτήριστοι Γραικύλοι;”

Ο φόβος του για τη Δύση και για τις μικρές αξίες που έφερε στον Ελληνικό κόσμο επιβεβαιώθηκε από το αποτέλεσμα που έφερε: την επικράτηση του φιλοχρήματου και μικρόψυχου αστού που αντιμαχόταν το φτωχό και καλόκαρδο Έλληνα που τόσο πολύ υποστήριζε μέσα από τα έργα του ο Παπαδιαμάντης.

ΠΗΓΕΣ

”Η Πολιτική σκέψη του Παπαδιαμάντη”, Σαράντος Καργάκος ”Ποιήματα και άλλα Κείμενα”, Επιμέλεια Ν.Δ Τριανταφυλλόπουλος

“Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: αυτοβιογραφούμενος”, Επιμέλεια Μουλλάς Παναγιώτης 

Pantelis Liakas

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular