Ο Τζο Νέσμπο στην Αθήνα: «Όταν γράφει κανείς σήμερα πρέπει να σκέφτεται ότι ακουμπάει σε φτερά γιγάντων», της Τέσυ Μπάιλα
Επισκέπτεται την Ελλάδα πολύ συχνά. Με προορισμό σχεδόν πάντα την Κάλυμνο όπου πηγαίνει για αναρρίχηση και βρίσκει έτσι μια αφορμή για να συναντήσει τους φίλους του. Ο μεγαλύτερος συγγραφικός του φόβος είναι να πέσει το αεροπλάνο με το οποίο ταξιδεύει και να χαθούν μαζί του περίπου είκοσι βιβλία λέει χαριτολογώντας.
Θεωρεί ότι κάθε συγγραφέας πρέπει να έχει κατά νου όταν γράφει πως ακουμπάει πάνω στα φτερά γιγάντων καθώς οι μεγάλες συγγραφικές προσωπικότητες των προηγούμενων χρόνων έχουν αφήσει μια πολύ πλούσια παρακαταθήκη που πρέπει να τη σέβονται όλοι οι νεότεροι συγγραφείς. Ο ίδιος επηρεάστηκε από τον Ντοστογιέφσκι, τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, τον Κνουτ Χάμσουν, τον Μπουκόφσκι και τον Ναμπόκοφ, ενώ στην παιδική λογοτεχνία ξεχωρίζει τον Μαρκ Τουέην.
«Όταν ήμουν παιδάκι ήμουν ένα φοβισμένο παιδί. Φυσικά μπορεί να είχα θάρρος αλλά όταν βράδιαζε φοβόμουν. Δεν μπορούσα να παρακολουθήσω θρίλερ. Θυμάμαι μια φορά με την πρώτη μου φιλενάδα. Δεν είχα πάρει χαμπάρι πως η ταινία που θα βλέπαμε ήταν θρίλερ. Τα μισούσα αλλά εκείνη στο μέσο της ταινίας γύρισε και με ρώτησε: “τι κάνεις; Δε βλέπεις την ταινία;” καθώς βρισκόμουν εκεί με τα χέρια μου να καλύπτουν το πρόσωπό μου».
Πιστεύει πως όταν κανείς γράφει επικοινωνεί με αναγνώστες οι οποίοι είναι εξαιρετικά μορφωμένοι και πρέπει να μην τους απογοητεύει. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει συχνά να ξεγελά τις προσδοκίες τους και να μην παραμένει προσκολλημένος στη κλασική φόρμα μιας ιστορίας. Έτσι ενώ σε μια κλασική αστυνομική ιστορία οι ήρωες βρίσκονται σκοτωμένοι λίγες σελίδες πριν από το τέλος εκείνος επιλέγει, αν και του είναι συχνά δύσκολο να κάνει κάτι τέτοιο, στο πρώτο τρίτο του βιβλίου.
JO NESBO, Φωτογραφία: Τέσυ Μπάιλα
Αν και δεν πιστεύει ότι η σχέση του με τη μουσική τον έχει βοηθήσει στη συγγραφή, ομολογεί ότι χρειάζεται να υπάρχει ένας εσωτερικός ρυθμός στο κείμενο, όπως υπάρχει στη μουσική, για να δημιουργηθούν οι εκπλήξεις.
Του πήρε χρόνο για να καταλάβει πως γράφοντας χρησιμοποιούσε προσωπικές εμπειρίες και αυτό έγινε όταν ξαναδιάβασε παλαιότερα έργα του. Κατάλαβε λοιπόν πως όταν γράφεις για ένα συγκεκριμένο ήρωα για καιρό είναι αδύνατον να μην μιλήσεις γι’ αυτόν χρησιμοποιώντας στοιχεία από τον εαυτό σου. Έτσι συχνά ένας συγγραφέας περιγράφει όλα όσα βλέπει μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή του και μπορεί κανείς να αποκαλύψει πολλά για τον ίδιο διαβάζοντας ένα βιβλίο του.
Ο δικός του κεντρικός ήρωας, ο Χάρι Χόλε, δεν είναι ο κλασικός ντετέκτιβ μιας αστυνομικής ιστορίας. Είναι ένας άνθρωπος επιρρεπής σε πολλά, συχνά αντιπαθής, ωστόσο είναι ένας αντισυμβατικός ήρωας, ο οποίος, κατά βάθος, χρειάζεται αγάπη, κάποιον να τον σώσει τελικά.
Έχει τη δική του ηθική, αδυναμίες και αδύνατα στοιχεία στο χαρακτήρα του και αυτό τον κάνει γοητευτικό στο αναγνωστικό κοινό. Αυτό που τον ενδιαφέρει στις ιστορίες του δεν είναι αν ο ήρωάς του θα επιβιώσει σωματικά ή αν θα λύσει το αίνιγμα, αλλά κατά πόσον ο ήρωας στο τέλος του βιβλίου θα κάνει τη σωστή ηθική επιλογή. Επειδή πάντα υπάρχει το στοιχείο της λύτρωσης. Ο Χάρι Χόλε είναι ηθικός, έχει αρχές, δεν καταφέρνει πάντα να φτάσει στο ύψος των αρχών αυτών αλλά αυτός είναι ο στόχος του. Δεν είναι θρησκόληπτος και πολλές φορές διερωτάται και ο ίδιος τι ακριβώς ψάχνει να βρει. Αυτό λοιπόν που ψάχνει είναι να βρει είναι η έλλειψη πόνου, η σκοτεινιά της ζωής. Μπορεί αυτοί να μην είναι φιλόδοξοι στόχοι πάντως σίγουρα τον καθοδηγούν. Είναι και αυτός ένα μέλος της ίδιας αγέλης, μέλος μιας κοινωνίας και έχει το κίνητρο να συμβάλλει και ο ίδιος στην κοινωνία αυτή με όποιο τρόπο μπορεί. Αυτή είναι η θρησκεία του και ένας τρόπος να σώσει την ψυχή του, να φτάσει στην προσωπική του λύτρωση.
JO NESBO, Φωτογραφία: Τέσυ Μπάιλα
Υπάρχουν πάντα δευτερεύοντες ήρωες στο έργο του και μερικοί τον γοητεύουν. Αποκτούν υπόσταση από μόνοι τους. Ζωντανεύουν. Αγαπά ιδιαίτερα έναν αποτυχημένο του ήρωα τον Τερενς Λάστερ. Για τον Νέσμπο είναι μια πρόκληση αυτός ο χαρακτήρας. Από τη μια τον αντιπαθεί και από την άλλη του δίνει τη δυνατότητα να βλέπει τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία και τον καταλαβαίνει επειδή κάποια στιγμή ταυτίζεται μαζί του. Θα μπορούσε να γράψει ένα βιβλίο για τον ήρωα αυτόν κάποια στιγμή και κάτι τέτοιο θα του προκαλούσε μεγάλο ενδιαφέρον.
Το παιδικό του όνειρο να γίνει ποδοσφαιριστής δεν ευδοκίμησε μετά από έναν τραυματισμό του. Σταδιακά το ενδιαφέρον του επικεντρώθηκε στη μουσική και το διάβασμα. Σπούδασε οικονομικά και δούλεψε ως οικονομολόγος για μερικά χρόνια. Παράλληλα δημιούργησε ένα ροκ συγκρότημα και κάθε Σαββατοκύριακο έπαιζε σε κάποιο μπαρ χωρίς μεγάλη επιτυχία.
«Δημιουργήσαμε ένα συγκρότημα με τον αδελφό μου αλλά ήμασταν τραγικοί. Παίζαμε κάθε Σαββατοκύριακο σ’ ένα κλαμπ στο Όσλο. Και για να μην αποτρέψουμε τους θαμώνες να έρχονται στο μπαρ, κάθε εβδομάδα έπρεπε να αλλάζουμε το όνομα του συγκροτήματος», λέει γελώντας.
Μετά από κάμποσα χρόνια άρχισε να γράφει. Ο Χάρι Χόλε γεννήθηκε κατά τη διάρκεια ενός αεροπορικού ταξιδιού από το Όσλο στο Σίδνεϊ, το 1997. Αυτό που θα ήθελε να συμβουλεύσει τα παιδιά είναι πως είναι σημαντικό, ανεξάρτητα με ότι αποφασίσουν τελικά να ασχοληθούν στη ζωή τους, να έχουν μια καλή εκπαίδευση και να μορφωθούν.
Δεν πιστεύει ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη μαθηματική φόρμουλα βάση της οποίας θα μπορούσε κανείς να βρίσκει τη λύση του μυστηρίου στα βιβλία του. Όταν γράφει συλλέγει στοιχεία από αστυνόμους και ανθρώπους που σχετίζονται με το έγκλημα. Ωστόσο αν και υπάρχει πάντα μια σκοτεινή πλευρά στους ανθρώπους πιστεύει ότι το περιβάλλον και τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει κάποιος, όπως η ανεργία, μπορούν να αυξήσουν την εγκληματικότητα. Έχει φανεί πως σε κοινωνίες όπου μειώθηκαν τα κοινωνικά προβλήματα μειώθηκε παράλληλα και η εγκληματικότητα.
Φυσικά, το γεγονός ότι γράφει συνεχώς για εγκλήματα δε σημαίνει ότι η Σκανδιναβία είναι ένας τόπος όπου η εγκληματικότητα βρίθει. Χρησιμοποιεί πάντα μια σκοτεινή πλευρά του Όσλο ως τόπο της ιστορίας του και δεν είναι ακριβώς η πραγματική. Οι ιστορίες του είναι ένας συνδυασμός της αμερικανικής και της σκανδιναβικής παράδοσης και χρησιμοποιεί την πολιτική στο φόντο της ιστορίας του. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που έχουν γνωρίσει αυτή την επιτυχία και έχουν μεταφραστεί σε 40 γλώσσες.
Το έργο του «Ο χιονάνθρωπος» πρόκειται να γίνει ταινία. «Κάθε σκηνοθέτης», λέει, «είναι ένας αφηγητής». Θα ήταν λάθος να παρέμβει στο έργο του όπως και δε θα ήθελε κανενός είδους παρέμβαση και από κανέναν όταν γράφει ο ίδιος.
Έτσι όταν ρωτήθηκε αν θα άλλαζε κάτι από μια ταινία σχετική με το έργο του εκείνος απάντησε αρνητικά. Η ταινία ανήκει στον σκηνοθέτη της και αυτό δε μειώνει καθόλου την αξία ενός βιβλίου. Το βιβλίο πάντα θα υπάρχει εκεί και μπορεί κάποιος να ανατρέξει και να δει τη δική του εκδοχή. Και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να γίνει μια καλή ταινία. Να γίνει δηλαδή το βιβλίο μια καλή βάση για την ταινία. Και πραγματικά θα προτιμούσε η ταινία να απομακρυνθεί από το βιβλίο.
JO NESBO, Τέσυ Μπάιλα Φωτογραφία: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος
Η παιδική λογοτεχνία τον ενδιαφέρει και του αρέσει πολύ. Όταν γράφει παιδική λογοτεχνία προσπαθεί να μιλήσει όπως θα μιλούσε αν έγραφε για ενήλικες. Δεν του αρέσει να προσπαθεί να μιλήσει ως παιδί. Θέλει να είναι ειλικρινής με τα παιδιά και τα παιδιά, είναι σίγουρος, καταλαβαίνουν απόλυτα τι θέλει να πει. Χρησιμοποιεί βέβαια ένα λεξιλόγιο που είναι κατανοητό στα παιδιά. Κάνει και ο ίδιος ως συγγραφέας αυτό που έμαθε από παιδί μια και στην οικογένειά του υπήρχαν πολλοί που αφηγούνταν ιστορίες αλλά κανείς δεν έκανε κάτι διαφορετικό για να προσεγγίσει και τα παιδιά.
Αν και καμιά φορά δεν καταλάβαινε ακριβώς το νόημα ενός αστείου ή μιας ιστορίας που αφηγείτο μια θεία ή ένας θείος του, εκείνος προσποιείτο ότι το κατάλαβε. Κάπως έτσι πιστεύει ότι συμβαίνει και με τα βιβλία του. Υπάρχουν πράγματα που καταλαβαίνουν όλοι, σε όποια ηλικία και αν βρίσκονται, και άλλα όχι.
Η αγάπη του για τα παιδιά φαίνεται και από το γεγονός ότι έχει ιδρύσει ένα ίδρυμα για τα παιδιά του τρίτου κόσμου. Εκεί έχει δωρίσει και τα έσοδα από δύο του βιβλία και ελπίζει ότι θα συνεχίσει να διατηρεί το ίδρυμα. Πιστεύει ότι το χρήμα αλλάζει τον άνθρωπο. Αλλάζει τον τρόπο που βλέπει τα πράγματα.
Η συγγραφή είναι ένα μέσο επικοινωνίας με τους αναγνώστες. Ο ίδιος προτιμά την προσωπική ενδοσκόπηση και όχι τόσο την έκθεσή του στο κοινό. Όταν γράφει προσκολλάται σε μια ιδέα και ανάλογα δημιουργεί. Αν αυτή τον προκαλέσει να γράψει στίχους για ένα τραγούδι ή μια παιδική ιστορία ή ένα αστυνομικό μυθιστόρημα θα πράξει αναλόγως. Παραδέχεται ότι η αρχή μιας ιστορίας είναι πάρα πολύ σημαντική και πως κάποιες φορές ακολούθησε τη δομή της Καινής Διαθήκης για να δώσει χρώμα στην αφήγησή του. Δεν έχει μια ακριβή μέθοδο για το πώς θα ξεκινήσει ένα βιβλίο. Ξεκινάει με κάποιες σκηνές που έχει στο μυαλό του ή με την παρουσίαση του ήρωά του. «Ο χιονάνθρωπος» άρχισε με τον τίτλο.
«Γράφω μια περίληψη πέντε περίπου σελίδων, κάνω ένα σκελετό για την αρχή και κατόπιν μία για το πού θα καταλήξω. Προσθέτω διαλόγους για να κρατήσω τους χαρακτήρες μου εκεί που έχω σκεφτεί. Χρειάζομαι τουλάχιστον έξι μήνες για την περίληψη. Σε κάποιο έργο η διαδικασία αυτή κράτησε ενάμισι χρόνο. Κατόπιν γράφω το πρώτο κεφάλαιο και έχω την αίσθηση ότι ήδη υπάρχει σε τέλεια μορφή ολόκληρο το έργο και το αφηγούμαι στους αναγνώστες μου».
Από τον Σέξπηρ διάλεξε να ασχοληθεί με τον Μάκβεθ, για να γράψει τη δική του εκδοχή και πως όλο αυτό το εγχείρημα είναι πράγματι μια αναμέτρηση, εκείνος όμως θα επιλέξει να γράψει μόνο για όσα τον ενδιαφέρουν, πιστεύοντας ότι πρόκειται για μια ιστορία για τη δύναμη της εξουσίας, ένα σκοτεινό νουάρ που τον συναρπάζει.
Ευχάριστος, προσηνής, με χιούμορ, με την άνεση του ροκ σταρ και αθλητική εμφάνιση ο Νέσμπο δηλώνει ότι η Κάλυμνος είναι το καλύτερο μέρος στον κόσμο για αναρρίχηση, πως ο συγγραφέας θα πρέπει να είναι ο σκηνοθέτης του εαυτού του και πως η αφαίρεση και όχι η πρόσθεση είναι πρωταρχικής σημασίας για ένα κείμενο.
Ευχαριστούμε θερμά:
Τις εκδόσεις Μεταίχμιο, το Megaron Plus, την Νορβηγική Πρεσβεία και το Νορβηγικό Ινστιτούτο Αθηνών
Για τους λάτρεις του JO!
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
