Ο Τζόναθαν Φράνζεν στην Αθήνα. Η Τέσυ Μπάιλα μας μεταφέρει τις απόψεις του για το βιβλίο, την πολιτική, την αφήγηση και το διαδίκτυο
Στην Αθήνα βρίσκεται για λίγες ημέρες ο γνωστός συγγραφέας Τζόναθαν Φράνζεν, προσκεκλημένος του εκδοτικού οίκου Ψυχογιός από τον οποίο έχουν εκδοθεί τα βιβλία του «Η 27η Πολιτεία» και «Κραδασμοί».
Τον συναντήσαμε στην ειδική αίθουσα του νέου χώρου των εκδόσεων ψυχογιός στη Μπενάκη και γνωρίσαμε έναν απλό, ευγενή, προσιτό άνθρωπο που απάντησε με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων. Δήλωσε από την πρώτη στιγμή ότι θα παραμείνει η φωνή που θα προστατεύει τους αδύνατους αυτού του κόσμου, μας μίλησε για την τέχνη του λόγου, τα βιβλία του, τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες των σημερινών κοινωνιών και τη θέση του απέναντι στην επιτυχία που γνωρίζει το έργο του.
Παραδέχεται ότι η επιτυχία τού έχει χαρίσει μια οικονομική άνεση και έναν διαφορετικό τρόπο ζωής παρά το γεγονός ότι στο παιχνίδι της γραφής έχει παράλληλα γνωρίσει την αγωνία, αρκετές απογοητεύσεις και πόνο. Η επιτυχία είναι ένα εμπόδιο για τη δουλειά του συγγραφέα καθώς τον διαχωρίζει από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Ωστόσο η εντιμότητά του τον κάνει να επινοεί τρόπους με τους οποίους συνδέεται εκ νέου με τον κόσμο και έτσι να μπορεί να γράψει ξανά, άλλωστε είναι γι’ αυτόν πολύ σημαντική η διαπροσωπική σχέση με τους ανθρώπους.
Ο συγγραφέας κ. Jonathan Franzen προσκεκλημένος των εκδόσεων Ψυχογιός / photos Τέσυ Μπάιλα
Ο Φράνζεν ξεκίνησε γράφοντας δοκίμιο. Στην ερώτησή μας πόση απόσταση χωρίζει τον συγγραφέα του δοκιμίου από εκείνον ενός μυθιστορήματος μας απάντησε πως θεωρεί ευκολότερη τη συγγραφική του ενασχόληση με το δοκίμιο, καθώς πρόκειται για ένα είδος το οποίο είναι μικρότερο σε έκταση. Ωστόσο, καθώς δεν του αρέσει να κάνει μεγάλη πραγματολογική και ιστορική έρευνα προτιμά το μυθιστόρημα. Κάνοντας πολλή έρευνα τελικά αφαιρείται από τον συγγραφέα η ελευθερία να γράψει αυτό που θέλει όπως ακριβώς το θέλει. Έχοντας πολύ συγκεκριμένες θέσεις για ό,τι συμβαίνει στον κόσμο το δοκίμιο γίνεται εύκολα ο προσωπικός του δρόμος για να κοινωνήσει τις θέσεις αυτές. Αν ήθελε να τις καταγράψει σε ένα μυθιστόρημα θα χρειαζόταν αρκετός χρόνος, ίσως και δέκα χρόνια, και ο κόσμος θα είχε αλλάξει σ’ αυτή την προσωπική του πορεία. Ουσιαστικά, μετακύλισε την κοινωνική του ευθύνη ως πολίτης σε πιο προσωπικές ιστορίες και τις ενέταξε στα μυθιστορήματά του. Επομένως, τα πιο καυτά θέματα τα οποία τον απασχολούν βρίσκονται εκεί.
Ο Φράνζεν πιστεύει ότι οι εκδότες στηρίζουν πάντα αυτόν που πιστεύουν ότι αξίζει. Το πρώτο του βιβλίο πήγε πολύ καλά στις ΗΠΑ ενώ οι «Κραδασμοί» όχι. Ωστόσο, όπως μας είπε, οι εκδότες του, αν και έχασαν χρήματα από αυτό το βιβλίο, τον στήριξαν με αποτέλεσμα να πάνε όλα καλά με το επόμενο. Η βιομηχανία του βιβλίου, αν υπάρχει, παραδοσιακά βοηθάει τους συγγραφείς να μας δώσουν έργα τα οποία αξίζουν πραγματικά και η τεχνολογία της εποχής δεν ενισχύει ουσιαστικά το βιβλίο όπως νομίζουμε. Η αίσθηση ότι υπάρχουν άπειροι τίτλοι βιβλίων τους οποίους μπορούμε να αναζητήσουμε στο διαδίκτυο είναι ψευδής.
Υπογράφοντας τους ” ΚΡΑΔΑΣΜΟΥΣ”, Jonathan Franzen , Εκδόσεις Ψυχογιός / photos Τέσυ Μπάιλα
Από το 1989, όταν άρχισε να γράφει τους «Κραδασμούς» υπήρξε αντίδραση από τους Ευαγγελιστές και τους Ρεπουμπλικάνους οι οποίοι είναι συντηρητικές ομάδες του πληθυσμού. Παλαιότερα πίστευε ότι τα θρησκευτικά θέματα έχουν ξεπεραστεί και αφορούν πιο υποανάπτυκτες χώρες. Πως η θρησκεία είναι ένα νεκρό θέμα, όσο μπορεί να είναι, για τον δυτικό κόσμο. Όμως στις ΗΠΑ έχει επανέλθει και μάλιστα δυναμικά και όχι μόνο στο υπερσυντηρητικό κομμάτι των ρεπουμπλικάνων και των Ευαγγελιστών.
Από την άλλη υπάρχει και ένας αντίστοιχος φανατισμός με τον θρησκευτικό, αυτός που αφορά στη τεχνολογία. Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν ότι τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα τους σώσουν. Πιστεύουν σ’ αυτά σαν να πρόκειται για το νέο Μεσία της εποχής. Υπάρχουν και οι ακτιβιστές που είναι κατά της κλιματικής αλλαγής και υπέρ του περιβάλλοντος. Χρησιμοποιούν κι αυτοί ένα λεξιλόγιο το οποίο προσιδιάζει ιδιαίτερα στην Αποκάλυψη. Λεξιλόγιο που φέρνει σε θρησκευτικά κείμενα. Διαπίστωσε λοιπόν ότι και ο ίδιος όταν αναφέρεται σε θέματα για την προστασία ειδών που βρίσκονται σε κίνδυνο εξαφάνισης χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο σαν αυτό του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης και πως ουσιαστικά δύσκολα μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτά τα μοντέλα. Ακριβώς λοιπόν επειδή υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι έχουν υψηλό το θρησκευτικό συναίσθημα δεν είναι στις προθέσεις του να τους προσβάλλει γράφοντας κάτι το οποίο τους κατακρίνει ή τους κοροιδεύει.
Στην προσπάθειά του να μιλήσει για τους σύγχρονους κινδύνους ο Φράνζεν είπε ότι ένας ισχυρός κραδασμός στις σημερινές κοινωνίες θα ήταν κάτι που θα αφορούσε την πυρηνική ενέργεια. Η προστασία του περιβάλλοντος έχει πολύ μεγάλη σημασία λοιπόν και πρέπει να το καταλάβουμε όλοι. Και όλοι θα πρέπει να δουλέψουμε για αυτό για να έχουμε ένα νόημα στη ζωή μας, έστω και αν γνωρίζουμε εκ των προτέρων ότι δεν θα καταφέρουμε τελικά κάτι σημαντικό σ’ αυτόν τον αγώνα.
Γράφει πάντα ένα προσχέδιο. Στην ουσία επιμελείται το κομμάτι εκείνο των χιλίων περίπου λέξεων το οποίο έγραψε την προηγούμενη ημέρα. Αφιερώνει λοιπόν σ’ αυτή την επιμέλεια μια δυο ώρες καθημερινά προτού συνεχίσει. Δέχεται ότι του αρέσει η τάξη αλλά δε θα μπορούσε να κάνει σχέδια και ξανά σχέδια προτού γράψει κάτι γιατί αυτό θα τον τρέλαινε. Χτίζει τα βιβλία του σαν να κάνει μια γέφυρα για να φτάσει σε κάποιο σημείο απέναντι. Κάθε βήμα πρέπει να είναι πολύ στέρεο και σταθερό για να μπορέσει να τον κρατήσει και αυτό το κατορθώνει με την καθημερινή επιμέλεια του κειμένου της προηγούμενης ημέρας. Συνήθως δυο καλοί του φίλοι διαβάζουν πρώτοι κάθε φορά το κομμάτι της ημέρας.
Συμφωνεί ότι οι καλλιτέχνες είναι ευαίσθητοι άνθρωποι και βιώνουν δυσκολίες και πόνο πιο έντονα, ωστόσο αν ο πόνος ήταν καθοριστικός για τη δημιουργία της τέχνης τότε σύμφωνα με το πόσο πολύς είναι στις κοινωνίες μας θα έπρεπε να είχαμε περισσότερη τέχνη πράγμα που δεν συμβαίνει. Υπάρχουν πολλοί συγγραφείς που υποφέρουν από ποικίλες καταστάσεις και είναι αλήθεια ότι το έργο τους γίνεται ένα μέσο για να ανακουφιστούν.
Ο κ. Jonathan Franzen και ο κ. Θανάσης Ψυγογιός / photos Τέσυ Μπάιλα
Μας εκμυστηρεύτηκε ακόμα ότι του έχουν ζητήσει να μη μιλήσει για το νέο του βιβλίο. Έτσι το μόνο που μας είπε είναι ότι το Purity, το νέο του βιβλίο δεν αφορά μια οικογένεια, δεν διαδραματίζεται στις μεσοδυτικές κοινωνίες και είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Η καλοσύνη είναι υπέρτατη αξία και ο Φράνζεν πιστεύει πολύ σ’ αυτήν. Οι νέοι συγγραφείς ειρωνεύονται τους κακούς χαρακτήρες αλλά εκείνος δεν συμμερίζεται αυτή την κατάσταση. Όσοι μπορούν να νιώσουν την καλοσύνη στη ζωή είναι τυχεροί.
Δεν συμπαθεί καθόλου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η διάσπαση προσοχής που προκαλούν και ο εθισμός είναι εξαιρετικά εχθρικοί για έναν συγγραφέα ο οποίος πρέπει να αφοσιώνεται πολλές ώρες στο έργο του και να απολαμβάνει παράλληλα την ανάγνωση ενός βιβλίου. Η αξία του διαβάσματος διασαλεύεται από τη χρήση του διαδικτύου. Είναι πολύ σημαντικό να μπορείς να απολαμβάνεις μια αφήγηση και το διαδίκτυο διαταράσσει αυτή την αρμονική σχέση του ανθρώπου με το βιβλίο. ΄Ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι στο διαδίκτυο αρέσκονται σταδιακά να ξεπουλούν τον εαυτό τους. Αυτός είναι ο σκοπός του ίντερνετ. Συσκευάζουν μια πραγματικότητα, ένα προφίλ του εαυτού τους και το πωλούν. Ο ίδιος δηλώνει πολύ κακός στο να πουλά οτιδήποτε, πόσω μάλλον τον εαυτό του. Όλα όσα σιχαίνεται στην ελεύθερη αγορά και τον καπιταλισμό υπάρχουν μέσα στο ίντερνετ. Οι σχέσεις των ανθρώπων όμως δεν μπορεί να εδραιώνονται με όρους αγοραπωλησίας. «Μοιάζει λίγο με τον τρόπο που μας προσεγγίζει η μαφία. Αν δεν είσαι μαζί μας είσαι εκτός|. Οι άνθρωποι εξαναγκάζονται να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να παραμείνουν στο προσκήνιο. Ο ίδιος θέλει να είναι ανεξάρτητος και όπως λέει: «Ίσως η αγάπη μου για την ανεξαρτησία να προέρχεται από τη Σουηδική μου καταγωγή, πάντως είναι ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα».
Αναγνωρίζει ωστόσο ότι μπορεί το διαδίκτυο να βοηθήσει στη προάσπιση κάποιων σκοπών και να είναι χρήσιμο: «Όμως αν δούμε ως παράδειγμα την αραβική άνοιξη και τις αλλαγές στην Αίγυπτο που είναι καρπός του twitter θα καταλάβουμε πόσο ψηλά βρίσκεται σήμερα το κοινωνικό αυτό μέσο και σε πόσο δυσμενή θέση η Αίγυπτος. Αυτό δείχνει ότι όλα γίνονται για την προώθησή του μέσου και όχι για το κοινωνικό καλό».
Στις μέρες μας το οικονομικό σύστημα έχει ευνουχίσει το πολιτικό σύστημα. Οι τραπεζίτες είναι άπληστοι και είναι μύωπες. Έδιναν δάνεια χωρίς να υπάρχει δυνατότητα αποπληρωμής και έχουν οδηγήσει σε οικονομικά κραχ και δυστυχισμένες κοινωνίες. Η πολιτική πρέπει να είναι έξω από τη συγγραφή. Ωστόσο υπάρχουν συγγραφείς με συγκεκριμένη πολιτική θέση όπως ο Γκρας και ο Γκαλεάνο που συνήθιζαν να κάνουν πολιτικές δηλώσεις.
«Οι συγγραφείς οφείλουν να είναι η άμμος στα γρανάζια του κράτους είχε πει ο Όργουελ. Αν αναλογιστούμε ότι η πολιτική έχει περάσει πλέον σε δεύτερη μοίρα και πως το οικονομικό σύστημα ρυθμίζει τα πάντα, αν ένα συγγραφέας θέλει να έχει πολιτική δράση, να είναι ακτιβιστής, θα πρέπει να ρίχνει άμμο στα γρανάζια του οικονομικού συστήματος».
Ο συγγραφέας Jonathan Franzen και η συγγραφέας κ. Τέσυ Μπάιλα / photos Τέσυ Μπάιλα
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
