Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

   «Ονειρεύτηκα πως ήμουν ο Κάφκα», φαίνεται να λέει στον ψυχαναλυτή του το ζωύφιο του σκίτσου. Η αναφορά στη Μεταμόρφωση είναι άμεση και προφανής.

separator

Γράφοντας για τη δέκατη επέτειο από τον θάνατο του Κάφκα, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν αναφέρει το εξής: Sie [die Tiere] sind wohl nicht das Ziel; aber ohne sie geht es nicht.“ «Δεν είναι μεν [τα ζώα] ο στόχος, όμως δεν γίνεται χωρίς αυτά.» Η παρουσία των ζώων στα κείμενα του Κάφκα είναι αρκετά συχνή. Τι εννοεί, όμως, ο Μπένγιαμιν; Ή –ορθότερα, ίσως– τι θα μπορούσε να εννοεί, και γιατί «δεν γίνεται χωρίς αυτά»;

Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος μέσα στο ίδιο του το σώμα. Προσπαθεί να του ξεφύγει, το εχθρεύεται αισθανόμενος αποξενωμένος – πρωτίστως από τον ίδιο του τον εαυτό. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, να ξυπνήσει ένα πρωί και να έχει μεταμορφωθεί σε ζωύφιο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο ο Κάφκα δεν κουραζόταν ποτέ να αφουγκράζεται τα ζώα: του μαρτυρούσαν όλα εκείνα που είχαν πέσει σε λήθη.

Δεν χωρά αμφιβολία πως η παρουσία των ζώων στα κείμενα του Κάφκα αποτελεί μία μεταφορά –υπάρχει, άλλωστε, κάτι στο σύμπαν (του) που να μην είναι μεταφορικό;–, αποτελούν κι αυτά ένα από τα συρτάρια που είναι στριμωγμένα στον σκοτεινό λαβύρινθο του μυαλού του. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το γεγονός ότι, τις περισσότερες φορές, τα ζώα έχουν ανθρώπινη συμπεριφορά, ζουν και συμπεριφέρονται, όπως οι άνθρωποι. Οι ερμηνείες που δύνανται να αναχθούν από αυτή τη συγγραφική επιλογή μπορούν να είναι τόσες όσοι είναι και οι αναγνώστες, αν όχι τόσες όσες είναι και οι αναγνώσεις, μιας και κάθε ανάγνωση είναι μοναδική, ακόμα κι αν πρόκειται για τον ίδιο αναγνώστη και το ίδιο κείμενο, το οποίο ουσιαστικά ξαναγράφεται κάθε φορά που ανα-γιγνώσκεται.

Παρ’ όλα αυτά, και αφήνοντας κατά μέρους τη σχέση του Κάφκα με τον πατέρα του, μία σχέση-μήτρα, από την οποία γεννήθηκαν και ίχνη της οποίας εντοπίζονται σε πάρα πολλά γραπτά του, η τοποθέτηση ζώων σε πρωταγωνιστικές ή και δευτεραγωνιστικές θέσεις δεν είναι παρά ένα κλείσιμο ματιού, από αυτά που συνηθίζει ο Κάφκα. Αναφέρθηκε παραπάνω ότι τα ζώα αυτά παρουσιάζουν ανθρώπινη συμπεριφορά. Μήπως με αυτό το κλείσιμο ματιού μεταδίδεται υπόρρητα το μήνυμα ότι στον άνθρωπο –στον σύγχρονο άνθρωπο– ενυπάρχουν φύσει, εγγενώς, ζωώδη ένστικτα, τα οποία κρύβονται κάτω από το μανδύα του «πολιτισμού», τον οποίο του έχει επιβάλει (ή του έχει επιτρέψει) να φορά η κοινωνία; Ίσως να στηριζόταν σε αυτή την άποψη και η πεποίθηση του Κάφκα ότι ο πλέον λησμονημένος «ξένος» είναι το ίδιο μας το σώμα, αποκαλώντας, μάλιστα τον βήχα που ξεσπούσε από τα σωθικά του: «το ζώο» („das Tier“). Από την άλλη πλευρά, φαίνεται πως ο άνθρωπος, από την αρχή της ιστορίας, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τους φόβους του έχει την ανάγκη για πρόσληψη μηνυμάτων μέσω μύθων, αλληγοριών και παραβολών.

Τόσο ο Κάφκα όσο και ο Μπένγιαμιν δημιουργούν περισσότερα ερωτήματα απ’ όσα απαντούν –τουλάχιστον για όσους τα αναζητούν– γι’ αυτό και το ερευνητικό-ερμηνευτικό ενδιαφέρον γύρω από τα γραπτά τους είναι μεγάλο.

Μπορεί, βέβαια, ο αναγνώστης διαβάζοντας να μη βρει την απάντηση –αν πράγματι υπάρχει κάποια απάντηση– στο αρχικό του ερώτημα. Μπορεί, σε τελική ανάλυση, να μην υπάρχει κανένα κρυμμένο νόημα πίσω από εκεί που το αναζητά. Μπορεί οι ερμηνείες του να μην ανταποκρίνονται σε μεγάλο βαθμό στην πραγματικότητα (βλ. άποψη του Έκο περί ερμηνείας και υπερερμηνείας). Τι σημαίνει αυτό για τον αναγνώστη; Ότι έχασε τον χρόνο του; Ο Πόε έλεγε ότι ο αναγνώστης πρώτου βαθμού θα αισθανθεί και ο αναγνώστης δευτέρου βαθμού θα ανακαλύψει. Για όποιον όμως αποφασίζει να εισέλθει στο καφκικό σύμπαν (μελαγχολικό και νεφελώδες, όπως και η Πράγα του Κάφκα), αλλά και στον κόσμο της μυθοπλασίας εν γένει, πέρα από την Ιθάκη (γιατί πολλές φορές ωφελεί και να καταλήγουμε κάπου, αντί να περιπλανιόμαστε διαρκώς), προπαντός αξίζει και το ταξίδι προς τα εκεί,. Όπως λέει και μια αγαπημένη συμφοιτήτρια, «αυτό που μετράει εν τέλει σε αυτά τα κείμενα δεν είναι το τι θέλουν να πουν, αλλά το ότι κάτι σου είπαν». Άλλωστε, τι είναι η τέχνη πέρα από μια προσπάθεια να παραμένει η εσώτατη συνείδηση του δημιουργού, αλλά και του αποδέκτη, σε εγρήγορση.

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular