Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

«…οι μη ποιητές μεταφραστές (αν πράγματι υπάρχουν μεταφραστές που δεν είναι, έστω και λίγο, ποιητές) σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να παραδίδουν τα όπλα», θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πριν από λίγους μήνες, ανακάλυψα το „sternenfall.de”( http://www.sternenfall.de ), μία ιστοσελίδα-θησαυρό, στην οποία κανείς μπορεί να βρει ποιήματα κορυφαίων γερμανόφωνων ποιητών. Έχοντας λατρέψει τις «Ελεγείες του Ντουΐνο» και πολύ περισσότερο τα «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή», χωρίς δεύτερη σκέψη ο κέρσορας κατευθύνθηκε σε ένα όνομα: Reiner Maria Rilke. Το «Βιβλίο των Ωρών», λοιπόν, και συγκεκριμένα το ποίημα Lösch mir die Augen aus (αποφεύγω εσκεμμένα να παραθέσω ελληνικό τίτλο) πυροδότησαν μια σειρά σκέψεων, ερωτημάτων και κόντρα ερωτημάτων σχετικά με τις προϋποθέσεις που θα πρέπει να πληροί ένας επίδοξος μεταφραστής ποίησης. Για όσες και όσους ενδιαφέρονται, παραθέτω το ποίημα στην πρωτότυπή του μορφή:

Lösch mir die Augen aus: ich kann dich sehn,
wirf mir die Ohren zu: ich kann dich hören,
und ohne Füße kann ich zu dir gehn,
und ohne Mund noch kann ich dich beschwören.
Brich mir die Arme ab, ich fasse dich
mit meinem Herzen wie mit einer Hand,
halt mir das Herz zu, und mein Hirn wird schlagen,
und wirfst du in mein Hirn den Brand,
so wird ich dich auf meinem Blute tragen.

Η ρήση του Valery, «Η ποίηση είναι η ανάπτυξη ενός επιφωνήματος» ήταν αυτό που μου ήρθε στο νου αμέσως μετά από την ολοκλήρωση της ανάγνωσης αυτού του ποιήματος, κάπως παραλλαγμένη: η ποίηση προκαλεί την ανάπτυξη επιφωνήματος, ξεκινά και τελειώνει με επιφώνημα.

Κι ενώ το επιφώνημα έχει αποτυπωθεί, λίγες μόλις μέρες αργότερα τυχαίνει να ακούσω – προς έκπληξή μου, γιατί δεν είχα μπει καν στη διαδικασία να αναζητήσω ελληνική μετάφραση, ίσως ενδόμυχα φοβόμουν ότι ακόμα και η καλύτερη μετάφραση θα υποβίβαζε το ποίημα που τόσο λάτρεψα – τις ελληνικές μεταφράσεις του συγκεκριμένου ποιήματος και μάλιστα διά χειρός Παλαμά κα Δικταίου!

Σβήσε τα μάτια μου˙ μπορώ να σε κοιτάζω,
τ’ αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ’ ακούω μπορώ.
Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να ‘ρθω σ’ εσένα,
και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.
Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,
σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.
Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ
με το κεφάλι.
Κι αν κάμεις το κεφάλι μου συντρίμμια, στάχτη, εγώ
μέσα στο αίμα μου θα σ’ έχω πάλι.

(Η μετάφραση του Κωστή Παλαμά)

Βγάλε τα μάτια μου: μπορώ να σε δω
Κλείσε τ’ αυτιά μου: μπορώ να σε γρικήσω
Και χωρίς πόδια μπορώ σ’ εσέ να ρθω,
Και δίχως στόμα μπορώ να σ’ εξορκίσω.
Σπάσε τα μπράτσα μου: θα σε κρατά η καρδιά μου
Πνίξε μου την καρδιά, μα το μυαλό μου θα χτυπά.
Κι αν ρίξεις στο μυαλό μου τη φωτιά,
Θα σε κρατώ μες στο αίμα μου κλεισμένον.

(Η μετάφραση του Άρη Δικταίου)

(Πιστεύω ότι κατέστησα σαφή το λόγο για τον οποίο δεν παρέθεσα ελληνική μετάφραση του τίτλου.) Σκοπός μου στο παρόν άρθρο δεν είναι σε καμία των περιπτώσεων να συγκρίνω τα μεταφράσματα με το πρωτότυπο ούτε τις δύο μεταφράσεις μεταξύ τους, καθώς – μη διαθέτοντας ούτε στο ελάχιστο τις κατάλληλες γνώσεις και τα εφόδια, για να προβώ σε κάτι τέτοιο – μία τέτοια κίνηση από πλευράς μου δεν θα ήταν παρά δείγμα επιπολαιότητας και έλλειψης του δέοντος σεβασμού απέναντι στη δουλειά των δημιουργών.

Ας αναρωτηθούμε όμως: μόνο οι ποιητές μπορούν και έχουν το δικαίωμα να μεταφράζουν ποίηση;

„Lösch mir die Augen aus…”

Είναι εύκολο για έναν «εκκολαπτόμενο» ή «ολοκληρωμένο» μεταφραστή να «τολμήσει» να μεταφράσει αυτό το ποίημα του Ρίλκε, επί παραδείγματι, ή οποιοδήποτε άλλο οποιουδήποτε άλλου ποιητή, όταν γνωρίζει ότι έχει μεταφραστεί από κορυφαίους ποιητές;

«Σβήσε τα μάτια μου…»

Σύμφωνα με τις παραπάνω σκέψεις, όμως, ποτέ κανείς δεν πρέπει να ξαναμεταφράσει τίποτα (μιλώ πάντα για λογοτεχνική μετάφραση). Και ο συνήγορος του διαβόλου θέτει άλλα ερωτήματα: και ποιος είπε ότι ο μεταφραστής δεν είναι (δυνάμει η κατ’ αρχήν) ποιητής, ανεξαρτήτως ηλικίας, εμπειρίας και έργου;

«Και χωρίς πόδια μπορώ σ’ εσέ να ρθω.»

Ή μήπως όλοι οι μεταφραστές είναι (κρυφο)συγγραφείς και (κρυφο)ποιητές, γιατί ειδάλλως θα αδυνατούσαν να μεταφράσουν; Και ποιος αποκλείει το ενδεχόμενο η μετάφραση να αποδειχθεί καλύτερη του πρωτοτύπου;

«Κι αν κάμεις το κεφάλι μου συντρίμμια, στάχτη, εγώ μέσα στο αίμα μου θα σ’ έχω πάλι.»

Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μπορεί να έχουν δοθεί, μπορεί και να μην έχουν δοθεί και αν έχουν δοθεί, μπορεί να είναι αποκλίνουσες ή μπορεί να είναι συγκλίνουσες. Η ταπεινή άποψη της γράφουσας πάντως είναι ότι ο μεταφραστής είναι κατεξοχήν λογοτέχνης, αλλά ένας λογοτέχνης κάπως «δευτέρου βαθμού», βρίσκεται – ή πρέπει να βρίσκεται – στο μεταίχμιο μεταξύ του πολύ καλού αναγνώστη και του λογοτέχνη. Εξάλλου, η μετάφραση ποτέ δεν θα είναι τέλεια. Όπως είχε αποφανθεί ο Jaloux, «Οι μεταφράσεις είναι σαν τις γυναίκες. Όταν είναι ωραίες, δεν είναι πιστές και, όταν είναι πιστές, δεν είναι ωραίες».  

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular