Δανειζόμαστε θέματα και μορφολογικά στοιχεία από την Ορέστεια του Αισχύλου (458 π.Χ), προσθέτουμε την ιδιοφυία του Ευγένιου Ο’Νηλ και το αποτέλεσμα συγκλονίζει.
Ο λόγος για το θεατρικό έργο Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα (26 Οκτωβρίου 1931, ημερομηνία πρώτης παράστασης).
Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με κάποια απαραίτητα trivia.Το Αμερικανικό θέατρο αναπτύχθηκε σχετικά αργά. Ήταν στον 20ό αιώνα όταν μεγάλοι θεατρικοί συγγραφείς έλαβαν την αναγνώριση που έπρεπε. Η απάντηση στην ερώτηση γιατί τέτοια καθυστέρηση δίνεται αν σκεφτούμε πως το θέατρο ανέκαθεν ήταν βαθιά ριζωμένο στη θρησκεία και για αρκετές δεκαετίες η θρησκεία το στιγμάτισε ως αμαρτία (βλ. περίοδος πουριτανισμού). Πριν την επανάσταση (1776) δεν υπήρχε μεγάλη παραγωγή έργων. Έπειτα όμως και κάτω από την ευρωπαϊκή επιρροή, κάνουν την εμφάνιση τους τοπικά θέατρα ενώ οι συγγραφείς κερδίζουν την παγκόσμια επιβράβευση που τους άξιζε (ο Ο΄Νηλ έλαβε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1936).
Οι τριλογίες, τα επικά έργα, οι σάτιρες και γενικότερα η επιστροφή στους κλασικούς ήταν από τις πρώτες πηγές έμπνευσης για τους θεατρικούς συγγραφείς. Ο Ο΄Νηλ εντυπωσιασμένος από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες επέλεξε την τριλογία του Αισχύλου σαν βάση για το έργο του. Αντλώντας έμπνευση από το πρωτότυπο, δείχνοντας του πάντα σεβασμό, εξερευνεί μοτίβα όπως η καταστροφή σημαντικών οικογενειών, οι αμαρτίες των προγόνων, και η κατάρα που κουβαλά μια οικογένεια σπάζοντας τα όρια του χρόνου. Στην περίπτωση της οικογένειας Μάνον του Ο΄Νηλ το παρελθόν και τα λάθη των μελών της στοιχειώνουν τους απογόνους στερώντας τους την οικογενειακή και προσωπική γαλήνη.
Ο Ο’Νηλ γράφει για ένα πόλεμο, όχι αυτόν της Τροίας αλλά για έναν οικογενειακό ο οποίος στα μάτια των θεατών αντηχεί των Εμφύλιο και φέρνει πίσω μνήμες που ακόμα προσπαθούσαν να ξεπεράσουν.
Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα είναι ένα σκοτεινό έργο χωρισμένο σε τρία μέρη όπως είναι και η Ορέστεια. Στον Αισχύλο έχουμε: «Αγαμέμνων», «Χοηφόροι» και «Ευμενίδες» που στον Ο΄Νηλ ονομάζονται αντίστοιχα: «Ο γυρισμός», «Οι κυνηγημένοι» και «Οι στοιχειωμένοι». Ο Ο΄Νηλ κράτησε και άλλα στοιχεία που συμβαδίζουν με την συγκεκριμένη αρχαία τραγωδία. Διατήρησε την ενότητα του χώρου, του χρόνου και της δράσης. Βρισκόμαστε στην κατοικία των Μάνον, τα γεγονότα εξελίσσονται μεταξύ 1865 και 1866 με τη δράση να αναπτύσσεται σταδιακά.
Το θεατρικό έχει αρκετούς κρυφούς συμβολισμούς που βοηθούν στην εξέλιξη της ιστορίας. Τα χρώματα, τα λουλούδια, οι μάσκες που υπάρχουν μέσα στη κατοικία, η αρχιτεκτονική του σπιτιού που παραπέμπει σε αρχαίο ελληνικό ναό, το ταξίδι στα νότια νησιά και το τραγούδι Σεναντόα που ακούγεται από τον επιστάτη, ο οποίος μαζί με τους γείτονες φέρει ρόλο αντίστοιχο του χορού, βοηθούν όλα στο ξετύλιγμα της πλοκής. Αξίζει να αναφέρουμε ότι τα αρχικά γράμματα από τα ονόματα των χαρακτήρων είναι τα ίδια με αυτά των προσώπων στην τραγωδία αν τα μεταφέρουμε στην αγγλική γλώσσα.
Έμφαση δίνεται στην έντονη σχέση μάνας και κόρης. Στην αρχή η μητέρα παρουσιάζεται ως σύμβολο της διάχυτης σεξουαλικότητας και ομορφιάς ενώ η κόρη είναι μίζερη, ψυχρή και φοράει συνεχώς μαύρα πράγμα που επισημαίνει το πουριτανικό της μεγάλωμα. Προς το τέλος όμως οι ρόλοι αντιστρέφονται. Το Οιδιπόδειο σύνδρομο και το σύνδρομο της Ηλέκτρας υπογραμμίζουν τις σχέσεις των παιδιών με τους γονείς τους τονίζοντας την ψυχολογική πλευρά του κειμένου.
Ο Ο΄Νηλ πραγματεύεται θέματα όπως αυτό του πολέμου, της αγάπης και της εκδίκησης γράφοντας μια ιστορία γεμάτη φαντάσματα. Επικαλέστηκε την μυθοπλασία και την ιστοριογραφία για να τον βοηθήσουν με το έργο του. Έστησε για την σκηνή ένα τέλος που μυρίζει θάνατο. Το αίσθημα της απελπισίας είναι αυτό που, αν και γνώριμοι με την Ορέστεια σαν τραγωδία, σοκάρει τους αναγνώστες/θεατές του θεατρικού κρατώντας τους απεγνωσμένα παγωμένους στην θέση τους μέχρι το καθηλωτικό του τέλος.
Ιωάννα Γιολδάση.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
