Στην εισαγωγή της Σύγχρονης γερμανόφωνης ποίησης ο Αντώνης Τριφύλλης γράφει –μεταξύ άλλων– τα εξής: «Στη δεκαετία του ’50 ο [Γκύντερ] Άιχ ήταν ένας ‘παρ’ ολίγο μυστικιστής’. Πίστευε ότι η ποιητική γλώσσα πρέπει να σχετίζεται με την αδαμική γλώσσα, την αρχική γλώσσα, τότε που το ‘πράγμα’ και η ‘λέξη’ ταυτίζονταν.
Παρά τον χαμένο παράδεισο όμως, κάθε λέξη κρατάει κάτι απ’ την αρχική λάμψη της ‘μαγικής κατάστασης’. Ο ποιητής συνεπώς οφείλει να μεταφράζει από το αρχικό κείμενο, το οποίο όμως είναι άγνωστο. Παρ’ όλα αυτά, η ανάμνηση της γλώσσας υπάρχει μέσα στην ψυχή του ποιητή.»
Η αδαμική γλώσσα του Άιχ φαίνεται πως δεν διαφέρει πολύ από τη reine Sprache του Βάλτερ Μπένγιαμιν, τη μεσσιανική γλώσσα, η οποία είναι κοινή για όλους και στην οποία το σημαίνον και το σημαινόμενο ταυτίζονται. Παρ’ όλα αυτά, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, η πορεία που ακολουθεί ο ποιητής είναι αντίθετη στις δύο περιπτώσεις: για τον Άιχ, ο ποιητής μεταφράζει από το αρχικό κείμενο, από την αρχική γλώσσα, η ανάμνηση της οποίας –αν και ιερογλυφική, όπως συμβαίνει και με τα όνειρα (βλ. φροϋδική Ερμηνεία των ονείρων)– υπάρχει μέσα στην ψυχή του, ενώ για τον Μπένγιαμιν η μετάφραση αποτελεί το μέσο και το ενδιάμεσο για την επιστροφή σε αυτή, καθώς τις, αν και διαφορετικές μεταξύ τους, γλώσσες συνδέει μια υπεριστορική συγγένεια, εφόσον όλες τους ανάγονται στη μεσσιανική reine Sprache, την οποία ο μεταφραστής μπορεί να προσεγγίσει μόνο indem er auch dichtet, με το να γίνει και ο ίδιος ποιητής, υπό την προϋπόθεση, όμως, να έχει προηγουμένως ανα-γνώσει ανάμεσα και πίσω από τις γραμμές του κειμένου. «Αυτή η ‘γαλαζωπή και πορφυρή’ ατμόσφαιρα δεν έγκειται στις λέξεις, αλλά α ν ά μ ε σ α στις λέξεις», είχε πει ο Προυστ.
Η αναζήτηση της αδαμικής γλώσσας είναι ένα ταξίδι με προορισμό την Ιθάκη, και ο ποιητής, ένας σύγχρονος Οδυσσέας. Ανεξαρτήτως του αν και του πώς θα φτάσει στην όποια –και διαφορετικά πλασμένη στο μυαλό του καθενός– Ιθάκη, αυτό που τον χαρακτηρίζει είναι η προσπάθεια να μικρύνει τον παρονομαστή του κλάσματος, του λόγου, μέχρι να φτάσει στο απόλυτο, στο ένα, στη reine Sprache. Η μετάφραση μοιάζει, λοιπόν, με το Καθαρτήριο, το τελευταίο σκαλί πριν από την επιστροφή του εκπεπτωκότος ποιητή-Οιδίποδα στην ευδαιμονία και την ασφάλεια της μήτρας. Το μήλο ήταν ο καρπός της γνώσης και της άγνοιας συγχρόνως. Άλλωστε, όπως έγραφε και ο Έριχ Φρομ, δεν υπάρχει καλό και κακό, αν δεν υπάρχει και η ελευθερία να απειθήσεις. Ο παράδεισος και η κόλαση είναι εδώ, μέσα μας. Αν δεν φας τη φλούδα, δεν φτάνεις στη σάρκα. Αν δεν περάσεις από το στάδιο της άγνοιας, δεν φτάνεις στη γνώση.
Η reine Sprache μπορεί και να επιστρέψει. Το πώς είναι μια άλλη υπόθεση. Ίσως να επιστρέψει ως μία μη-γλώσσα, ως ένας αλγόριθμος, ως μία υπολογιστική γλώσσα. Και ο ανθρώπινος εγκέφαλος, άλλωστε, μηχανή δεν είναι; Και ποια είναι τα όριά του (αν διαθέτει όρια);
Μήπως τελικά είμαστε «καταδικασμένοι»; Αξίζει άραγε η προσπάθεια; Και για ποιον, αλήθεια, λόγο καταβάλλεται; Μήπως, για να περνάει η ώρα και να βυθίζεται στη λήθη ο πραγματικός χαμένος παράδεισος και το πραγματικό δέντρο της γνώσης, που δεν είναι παρά η γνώση και η συνειδητοποίηση της θνητότητάς μας;
Ας φανταστούμε ότι η Αλήθεια βρίσκεται στον πυρήνα της Γης και ότι οι ποιητές σκάβουν το έδαφος, για να τη βρουν. Τα χώματα, όμως, που βγάζει ο ένας πέφτουν μέσα στον λάκκο που ανοίγει ο άλλος. Παρ’ όλα αυτά, οι ποιητές εξασκούνται στο σκάψιμο, οι σπόροι ανακατεύονται, και η γη μπορεί να αναπνεύσει εκ νέου.
Αρκεί, ωστόσο, να σηκώσουν το κεφάλι τους, για να δουν ότι τα δέντρα, κάτω από ίσκιο των οποίων σκάβουν, δεν είναι παρά … μηλιές!
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
