***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

«Όπου και να σας βρίσκει το Κακό, αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό…»

Οδυσσέας Ελύτης

Αναμφίβολα, η πνευματική συνάντηση του Οδυσσέα Ελύτη με την ποίηση του Διονύσιου Σολωμού στάθηκε μία από τις ισχυρότερες επιρροές του, ένα πνευματικό ορόσημο που η συντριπτική του επίδραση ήταν καθοριστικής σημασίας για τον Οδυσσέα Ελύτη.

Στην τελετή απονομής του Βραβείου Νόμπελ, στη Σουηδία το 1979, ξεκάθαρα μίλησε για δύο πόλους στην ελληνική ποίηση ορίζοντας τον Καβάφη στον ένα και τον Σολωμό στον άλλο. Οι δυο αυτοί πόλοι αντιπροσωπεύουν τους βασικούς τρόπους θεώρησης της ελληνικής ποίησης για τον Ελύτη. Ανάμεσά τους όλος ο χώρος καταλαμβάνεται από έναν ολόκληρο ποιητικό κόσμο που οι νεοέλληνες οφείλουν να τον γνωρίσουν, αφού, όπως ισχυρίζεται: «Ένα έθνος χωρίς ποίηση είναι νεκρό». Άλλοτε πάλι ισχυρίστηκε πως τα θεμέλιά του στην ποίηση είναι τρία: Σολωμός, Κάλβος, Σεφέρης. Το μεγαλείο του Σολωμού είναι μια πηγή αποκαλύψεων για τον Ελύτη που δεν εξαντλείται ποτέ γι’ αυτό και διακηρύσσει πάντα το όνομά του λέγοντας συχνά πως  δάσκαλοί του στάθηκαν οι Σολωμός, Μαλλαρμέ, Χαίλντερλιν και Ρεμπώ.

«Η υπόθεση Σολωμού είναι πολύ μεγάλη και πολύ ιερή για μένα. Μιαν ολόκληρη ζωή περιμένω να αισθανθώ ώριμος για να μιλήσω όπως του αξίζει. Και η στιγμή δεν έφθασε. Ίσως δεν φτάσει ποτέ». Ο Ελύτης νιώθει βαθιά μέσα του αυτή τη συντριβή της συνάντησης με τον Σολωμό. Αν και πολύ συχνά τον αναφέρει σε κείμενά του και σε συνεντεύξεις του δεν έγραψε ποτέ ένα ολοκληρωμένο δοκίμιο για εκείνον, όπως έκανε για τον Παπαδιαμάντη. Το δέος ή καλύτερα η συντριβή όπως έλεγε που ένιωθε στάθηκε αναβλητικός παράγοντας: «Αν κάποιος από τους νεοέλληνες εστάθηκε δάσκαλός μου, αυτός βέβαια ήτανε ο Σολωμός˙ το λέω με δέος γιατί κάθε γειτνίαση μαζί του σε συντρίβει.

Η σύσταση της ποίησης και η ποιητική στάθμη στην οποία η σολωμική εκδοχή της ποιητικής γλώσσας έφτασε έγιναν για τον Ελύτη ένας ισχυρός πνευματικός σπινθήρας. Για τον ποιητή του «Άξιον Εστί» ο Σολωμός είναι η συνεπής μορφή της καθαρής ποίησης που κινείται στο πλαίσιο μιας κλασικής και ισορροπημένης αρχιτεκτονικής δομής. Η σολωμική γλώσσα τον συγκινεί. Πιστεύει ακράδαντα αυτό που έλεγε ο Ζήσιμος Λορεντζάτος πως «πρέπει να έχεις γεννηθεί μέσα στην ελληνική γλώσσα για να καταλάβεις τον Σολωμό» και το διατυμπανίζει σε κάθε ευκαιρία. Το γεγονός όμως ότι ο ποιητής αυτός κατέκτησε τη λαϊκή γλώσσα και μέσα σ’ αυτήν εγκλιμάτισε μια ιταλική ακουστική προσαρμόζοντας σε αγαστή ισορροπία τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο της δημοτικής με το ιταλικό μέτρο αξιοποιώντας τόσο την ελληνική ρυθμική παράδοση όσο και αρκετούς ολιγοσύλλαβους στίχους ιταλικής προέλευσης τον κάνει να διαπιστώνει το μεγαλείο του.

«Ο Σολωμός ήταν πολύ μεγάλος ποιητής, και πιστεύω ότι εάν οι ξένοι μπορούσαν να διαβάσουν ελληνικά, θα τον είχαν κατατάξει μέσα στους πέντε δέκα κορυφαίους του κόσμου, όλων των αιώνων».

Αυτή η συστηματική «αναπαρθένευση του λόγου» που επιχείρησε ο Σολωμός προκαλεί ρίγη συγκίνησης στον νεώτερο ποιητή. Παράλληλα ένα ακόμη στοιχείο που τον συνταράσσει είναι το γεγονός ότι ο Σολωμός εκφράζεται σε έναν χώρο που βρίθει μοναξιάς. Είναι η ίδια μοναξιά που νιώθει και ο ίδιος από την πρώτη στιγμή που αποφασίζει να εγκαταλείψει τις σπουδές στου στη Νομική για να ασχοληθεί αποκλειστικά με το πνευματικό του έργο. Γνωρίζει καλά ότι η μεγάλη ποίηση δεν μιλά σε πολλούς. Πολύ περισσότερο η ελληνική που περιθωριοποιείται, ολοένα και περισσότερο, ακριβώς λόγω του ισχυρότερου όπλου της: τη γλώσσα στην οποία γράφεται. Σε συνέντευξή του ο Οδυσσέας Ελύτης τονίζει:

«Μια μέρα, στο Παρίσι, που έτυχε να παρευρίσκομαι στον πάταγο της δόξας μερικών εφήμερων ποιητίσκων, αναλογίστηκα την περίπτωση του Σολωμού, το μεγαλείο του, τη μοναξιά του και δάκρυσα. Ύστερα παρηγορήθηκα με τη σκέψη ότι αυτοί που τον αγνοούσαν, και όχι Εκείνος, έβγαιναν ζημειωμένοι. Τέλος, έφθασα στο σημείο να αισθάνομαι ένα είδος πίστης ανεξέλεγκτης προς κάτι, που ένας άλλος θα το ονόμαζε “μεταφυσική δικαιοσύνη. […]. Αν και όταν η νεοελληνική λογοτεχνία φτάσει να αποκτήσει μια σειρά από αληθινά μεγάλες αξίες, δεν μπορεί, κάποτε, οι άλλοι θα αναγκαστούν να έρθουν προς Αυτήν. Ιδού η μόνη υπερηφάνεια που μας ταιριάζει”».

Αναγνωρίζει βέβαια τη ρυθμική αυτάρκεια που παρουσιάζει η γλώσσα της σολωμικής ποίησης όπως αντίστοιχα την επισημαίνει και στο καβαφικό έργο. Η σύνθεση αυτής της γλώσσας μέσα σε ένα ενιαίο σύνολο είναι σημαντική «για να καταστήσει δήλον το αφανές», όπως ο ίδιος ορίζει το λόγο για τον οποίο γράφει και να καταστήσει διαυγές το πνευματικό του έργο. Άλλωστε ο κεντρικός άξονας σε ολόκληρη την ποίηση του Ελύτη είναι η καθαρότητα, η διαφάνεια, πατέρα της οποίας αναγνωρίζει τον Διονύσιο Σολωμό.

Ο Ελύτης όμως βλέπει κάτι ακόμα που θεωρεί σπουδαίο στον Σολωμό. Το αρχιτεκτονικό οικοδόμημα της μεγάλης σύνθεσης. Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» είναι ένα σημαντικό δείγμα για εκείνον που θεωρεί απαραίτητη την αθέατη για τον αναγνώστη αρχιτεκτονική, μια σχεδόν γεωμετρική διάταξη στους στίχους, μια μαθηματική ακρίβεια σε όλα τα στοιχεία του ποιήματός του, κάτι που εφαρμόζει πλήρως τόσο στο «Άξιον Εστί» όσο και στο «Μαρία Νεφέλη».

Η γλωσσοκεντρική θέση στην ποίηση δεν είναι το μόνο κοινό των δύο ποιητών. Η ιστορική συνειδητοποίηση είναι ένα ακόμη στοιχείο που επικρατεί στην ποίηση του Σολωμού αλλά και στη δεύτερη περίοδο του Ελύτη, την περίοδο που περιλαμβάνει το «Άξιον Εστί» και σίγουρα το «Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό». Αντίστοιχα η αντίληψη για τη φύση είναι ένα ακόμα διακριτό στοιχείο στην ποίηση και των δύο. Ο Ελύτης όμως κάνει ένα βήμα παραπάνω. Η φύση στο έργο του γίνεται ένας κόσμος «μικρός» αλλά ταυτόχρονα «μέγας» και μέσα σ’ αυτόν παίρνει μορφή ο ερωτικός αισθησιασμός και η φυσιοκρατική αισθητική που προάγει κυρίαρχες ιδέες στην ελυτική ποίηση και γίνεται ένας πυρήνας από τον οποίο ξεκινά να δουλεύει στο έργο του.

Τα όπλα του Ελύτη υπήρξαν πάντα «η αθωότητα και η ομορφιά» και αυτά βρίσκει στον Σολωμό, σε μεγάλο βαθμό, γι’ αυτό και αγωνίζεται να φτάσει την τέχνη του στην τελειότητα και στην ποιητική ευγονία που εκείνος του έδειξε ότι υπάρχει. Η εκλεκτική συγγένεια ανάμεσά τους οδήγησε την ποίηση σε πολύ υψηλά επίπεδα και σε μια ασυμβίβαστη στάση ελευθερίας, που ενυπάρχει μέσα στην ελληνικότητα, στον πολιτισμό της και στον τρόπο ζωής που υπαγορεύει.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.