«Η υποταγή είναι μία προσπάθεια να κάνεις καριέρα ανενόχλητος»
ZEIT: Αισθάνεστε ένοχος που παραμελήσατε κάποια πράγματα κατά τη διάρκεια του πολέμου;
Grass: Ένοχος είναι υπερβολικό, υπεύθυνος θα έλεγα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διατηρήσω στη μνήμη μου την αποτυχία μου και να προχωρήσω. Ίσως σημαίνει ότι πρέπει να καταστήσω σαφές στους άλλους σε ένα βιβλίο, πού έγκειται τώρα η αποτυχία, γιατί σήμερα επικρατεί σιωπή. Γιατί σήμερα κρύβεται κανείς. Μία πολύ αγαπητή στάση, ακόμα και στα δικά σας επαγγέλματα. Και όλα αυτά σε έναν ελεύθερο κόσμο, με ένα καλό σύνταγμα! Ακόμα και σήμερα υπάρχει αυτή η υποταγή, αυτή η σιωπή.
ZEIT: Πού οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας;
Grass: Πρόκειται για ένα είδος γενικής αυτολογοκρισίας. Πρόκειται για μια προσπάθεια, να μείνει κανείς μακριά από τις δυσκολίες. Να κάνει καριέρα ανενόχλητος.
ZEIT: Στα «Σκυλίσια χρόνια», κάνετε έναν από τους ήρωες, τον WalterMatern, αντικείμενο μιας παράλογης ραδιοφωνικής συζήτησης. Πρέπει να εξηγήσει με συνέπεια, γιατί αρχικά ήταν κομμουνιστής, γιατί στη συνέχεια προσχώρησε στο Τάγμα Εφόδου και γιατί μετά τον πόλεμο θέλει να καλέσει σε λογοδοσία παλιούς Ναζί. Σήμερα, το απόσπασμα μπορεί να διαβαστεί σαν μια προεξοφλημένη προσωπογραφία του συγγραφέα του και των αμφιταλαντεύσεών του.
Grass: Όλοι όσοι έζησαν σε αυτή την εποχή, ανεξαρτήτως του αν προσχώρησαν στον εθνικοσοσιαλισμό ή αν πείστηκαν από τις ιδέες του κομμουνισμού, ακόμα και οι αντιστασιακοί, έχουν μία λίγο-πολύ διασπασμένη βιογραφία. Αυτή η διάσπαση τη χαρακτηρίζει και την ξεχωρίζει. Την κάνει ευδιάκριτη με ποικίλους τρόπους. Δεν υπάρχει κοινός παρονομαστής. Για ‘μένα, παραδείγματος χάρη, το τέλος του πολέμου δεν ήταν η «ημέρα της απελευθέρωσης», όπως λέγεται σήμερα, αλλά η απόλυτη συνθηκολόγηση. Έπεσα σε μια βαθιά τρύπα, γιατί η ιδεολογία, η οποία με είχε διαμορφώσει, κατέρρευσε. Μου ερχόταν τρόμος, εικόνες από βραχώδη βουνά. Υπήρχε ένα κενό, το οποίο έπρεπε να καλύψω μόνος μου. Η κοινωνία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας έπρεπε τις δύο πρώτες δεκαετίες να εγκρίνει τη Δημοκρατία ως σχολικό μάθημα. Εν μέρει, με ακατάλληλους δασκάλους.
ZEIT: Σας εκνευρίζει όταν η δημοσιότητα απαιτεί ηθική μονοσημαντότητα;
Grass: Αυτοί που δρυός πεσόυσης παρουσιάζονται αγνοί, που δεν αμφισβητούν τους εαυτούς τους, που βιάζονται να κατηγορήσουν, που δεν κάνουν τον κόπο να κατανοήσουν τη συνθετότητα μιας βιογραφίας, αυτή η μερίδα υποκρισίας, η οποία παραμένει κρυμμένη, μου προκαλεί αηδία: «πάντα πεισματάρης, πάντα ισχυρογνώμων, πάντα με το δάχτυλο σηκωμένο.» Πολλοί που με γνωρίζουν, μένουν έκπληκτοι με το ότι στην πραγματικότητα είμαι ένας κοινωνικός και προσιτός άνθρωπος, και μάλιστα καλός ακροατής.
ZEIT: Αισθάνεστε, αναφορικά με το έργο ζωής σας, ότι σας έχουν φερθεί δίκαια;
Grass: Σε άλλες χώρες, ναι.
ZEIT: Στη χώρα σας, όμως;
Grass: Οι αναγνώστες μόνο. Αυτοί που πραγματικά διαμορφώνουν απόψεις, όχι. Αλλά λαμβάνω πολλά γράμματα αναγνωστών και αυτό με βοηθάει, πρόκειται για υπέροχες επιβεβαιώσεις. Το λέω χωρίς να λυπάμαι: παλιότερα, όπως κάθε συγγραφέας, αφού τελείωνα ένα βιβλίο, ήμουν περίεργος πώς θα αντιδρούσε το κοινό. Αυτόν τον καιρό, διαπιστώνω ότι αυτή η περιέργεια έχει εξαφανιστεί. Όταν γράφω τώρα κάτι, δεν είμαι καθόλου σίγουρος αν θα το δημοσιεύσω. Εντωμεταξύ, γνωρίζω τις αντιδράσεις της αποκαλούμενης «δημοσιότητας». Αυτές οι κριτικές που οργιάζουν! Αυτός ο αφελής πόθος του συγγραφέα, μετά από πολύ καιρό και μετά από την καταβολή όλων του των δυνάμεων να είναι το έργο του έτοιμο για εκτύπωση και για δημοσίευση, μου έχει περάσει.
ZEIT: Παίρνετε πολύ κατάκαρδα τις κριτικές.
Grass: Λοιπόν, ακούστε! Για να φέρω μόνο ένα παράδειγμα: όταν μου επετράπη να δημοσιεύσω στη SüddeutscheZeitungένα κριτικό απέναντι στο Ισραήλ ποίημα με τίτλο «Τι πρέπει να ειπωθεί», αφού η Zeitδεν το είχε δεχτεί, ο πρόεδρος του κεντρικού συμβουλίου των Εβραίων στη Γερμανία με αποκάλεσε, σχεδόν χωρίς καμία αντίρρηση, αντισημίτη. Αυτό είναι προσβλητικό! Και αυτό που με εκπλήσσει είναι ότι το επάγγελμα του κριτικού είναι μεν πολύ έμπειρο στην αξιολόγηση λογοτεχνικών προϊόντων, αλλά προφανώς δεν βλέπει καμία αφορμή, για να αυτοκριθεί.
«Πρέπει να αγαπά κανείς όλους τους χαρακτήρες, ακόμα και τους κακούς»
ZEIT: Στο χώρο των εικαστικών τεχνών, έχετε παραμείνει στο περιθώριο.
Grass: Έχω επιτρέψει στον εαυτό μου να προχωρά περιβαλλόμενος αποκλειστικά και μόνο από πράγματα που είναι σημαντικά για ‘αυτόν. Και παρ’ όλο τον σκεπτικισμό και τον πεσιμισμό, να απολαμβάνει τη ζωή. Η δυσκολία έγκειται στο ότι – και αυτό θα σας το επιβεβαιώσουν κι άλλοι συγγραφείς – όταν δουλεύει κανείς καιρό σε κάποιο χειρόγραφο, καταλήγει να εξαρτάται από τους χαρακτήρες που έχει επινοήσει. Όταν είναι πετυχημένοι, λένε τη γνώμη τους, φέρνουν αντιρρήσεις, δεν μπορείς να τους τραβήξεις από τη μύτη. Και τότε αισθάνεσαι ότι στην ουσία δεν ζεις πια, αλλά ότι είσαι ένα εργαλείο, το οποίο πρέπει να υπακούει στους χαρακτήρες που έχει επινοήσει.
ZEIT: Πώς πρέπει να φανταστεί κανείς την αντίρρηση που μπορεί να φέρει ένας χαρακτήρας; Εμφανίζονται στο όνειρό σας;
Grass: Δίχως άλλο, κατά τη διάρκεια της συγγραφής!
ZEIT: Σας είναι όλοι οι χαρακτήρες συμπαθείς;
Grass: Πρέπει να αγαπά κανείς όλους τους χαρακτήρες, ακόμα και τους κακούς, αλλιώς γίνονται καρικατούρες και κακοποιούνται λογοτεχνικά. Όταν έγραφα το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», στην πραγματικότητα ήθελα να δώσω στον OskarMatzerathμία αδερφή. Όμως, δικαίως, αρνήθηκε. Είναι μοναδικός, πρέπει να κυριαρχεί. Ωστόσο, ο χαρακτήρας βρισκόταν μπροστά μου: η TullaPokriefke. Την έχω εντάξει, όμως, στο «Γάτα και ποντίκι», στο «Σκυλίσια χρόνια» και στο «Σαν τον κάβουρα». Χρειάζεται μία βέβαιη αίσθηση οικονομίας στη συναναστροφή με τους χαρακτήρες…
ZEIT: Στα «Σκυλίσια χρόνια» γίνεται μια φορά λόγος για τις «ιερές και συνάμα γελοίες στιγμές της έμπνευσης». Πώς είναι οι δικές σας στιγμές έμπνευσης;
Grass: Το 1958, για παράδειγμα, πήγα για τελευταία φορά στο Γκντανσκ, για έρευνα για το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο». Όταν τελείωσα, πήρα το τραμ και πήγα στο ψαροχώρι Brösen, το μέρος όπου πήγαινα για μπάνιο παιδί. Τα λουτρά υπήρχαν ακόμα, η είσοδος καρφωμένη, όπως και το περίπτερο δίπλα. Και καθώς έβλεπα αυτό το περίπτερο, μου ήρθε στο νου σκόνη λεμονάδας, την οποία είχα αγοράσει από εκεί μικρός. Επρόκειτο για μια στιγμή όμοια με ένα φιλί της μούσας: κι έτσι προέκυψε το κεφάλαιο «Σκόνη λεμονάδας» στο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο». Η μούσα έρχεται σ’ εμένα μόνο όταν έχω εργαστεί πολλή ώρα μάταια. Αυτόν το φόρο υποτελείας απαιτεί. Αλλά έρχεται. Και με φιλά. Απροσδόκητα συχνά.
ZEIT: Ακόμα και τώρα;
Grass: Δουλεύω πάλι πάνω σε ένα χειρόγραφο. Όμως η εποχή των επικών μυθιστορημάτων έχει περάσει. Είμαι πια 86 ετών και γνωρίζω από την εμπειρία μου, ότι κάτι τέτοιο με την έρευνα και τη συγγραφή διαρκεί τέσσερα με πέντε χρόνια. Και αυτή η προοπτική δεν είναι βέβαιη για ‘μένα.
ZEIT: Σας θλίβει αυτό;
Grass: Όχι, όχι. Έχω γράψει αρκετά. Υπάρχουν πολλοί που θα χαίρονταν αν σταματούσα να γράφω…
ZEIT: Ο EddieAmsel, ένας από τους πρωταγωνιστές στα «Σκυλίσια χρόνια», επισημαίνει στους ανθρώπους ποιοι πραγματικά είναι, αναπαράγοντάς τους ως ραφιναρισμένα, μηχανικά σκιάχτρα. Έχετε εσείς, ως επιδέξιος γλύπτης, πειραματιστεί ποτέ με αυτό;
Grass: Όχι, αλλά θα μπορούσα να το κάνω κάποτε. Σε περίπτωση που φτάσω τα 90. Η αυτοπροσωπογραφία μου ως σκιάχτρο.
Ο GÜNTERGRASSγεννήθηκε το 1927 στο Γκντανσκ της Πολωνίας. Στα δεκαεφτά του έγινε στρατιώτης, μεταξύ άλλων και στη μονάδα των όπλων των ες-ες. Μετά από τον πόλεμο σπούδασε γλυπτική και χαρακτική. Το μυθιστόρημά του «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» (DieBlechtrommel) τον έκανε διάσημο σε όλον τον κόσμο, ενώ ανάμεσα στα έργα που ακολούθησαν συγκαταλέγονται τα «Γάτα και ποντίκι» (KatzundMaus, 1961), «Ο Μπουτ, το ψάρι» (DerButt, 1977) και «Ένα ευρύ πεδίο» (EinweiteresFeld, 1995). Το 1999 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Πέραν του ότι είναι μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD), δραστηριοποιείται κοινωνικά, δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το λαό των Ρομά και για τα παιδιά των εξαθλιωμένων περιοχών στην Καλκούτα.
ΠΗΓΗ: Die Zeit
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
