Οι λέξεις δεν σημαίνουν πάντα ένα μόνο πράγμα.
“Τέλος” είναι η λήξη, μπορεί όμως να είναι και ο σκοπός· “τέλειος” είναι ο αψεγάδιαστος, αλλά κι εκείνος που έχει πετύχει το στόχο του. Η τελειοθηρία –ή τελειομανία– είναι ένα χαρακτηριστικό που κρύβεται πίσω από θαυμαστά έργα τέχνης αλλά παράλληλα έχει δυσανάλογα βασανίσει δημιουργούς και συνεργάτες τους. Είναι η τελειότητα εφικτή; Είναι απαραίτητη;
Οι προθέσεις του τελειομανούς φαίνονται πάντα αγνές: θέλει το έργο που θα παραδώσει στην κρίση του κοινού του να είναι άψογο, να μην μπορεί κανείς να του προσάψει την παραμικρή αβλεψία. Ώρες και μέρες μπορεί να αφιερώνει μόνο και μόνο σ’ αυτό, στον έλεγχο, τις διορθώσεις, τις προσαρμογές, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι απλώς… τέλειο. Το ερώτημα, όμως, είναι ποιος θέτει το μέτρο αυτής της τελειότητας. Αν ο στόχος του δημιουργού είναι το έργο του να τον αντιπροσωπεύει πιστά και απόλυτα, ώστε να έχει την πλήρη ευθύνη του λέξη προς λέξη, νότα προς νότα, τότε μιλάμε για την υπέρτατη λειτουργία της τέχνης ως “γέννας” ενός έργου που είναι σαρξ εκ της σαρκός του καλλιτέχνη και δεν μπορεί παρά να έχει την υπογραφή του σε κάθε απειροελάχιστο σημείο. Σε αυτή την περίπτωση, ο δημιουργός αξιώνει πλήρη έλεγχο, πλήρη εποπτεία και αυστηρή αναθεώρηση ξανά και ξανά, ώστε αυτό που θα παραδώσει να είναι όσο το δυνατόν πιστότερο σε αυτό που είναι ο ίδιος, και στο όραμα στο οποίο προσπαθεί να δώσει σάρκα και οστά.
Η ίδια αυτή τελειομανία, ωστόσο, μπορεί να γίνει θηλιά στο λαιμό. Μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική πίεση, σε εκνευρισμό, σε σπασμένα νευρά, σε χαμένο χρόνο. Μπορεί, ακόμα χειρότερα, να ισοπεδώσει τη δημιουργικότητα και την αυθεντικότητα χάριν της αγωνιώδους προσπάθειας για συμμόρφωση στους “κανόνες” – οι οποίοι, όμως, τίθενται από ποιον; Ο ελεύθερος στίχος μπορεί να θεωρηθεί λάθος από τη σκοπιά της παραδοσιακής, έμμετρης ποίησης. Το θηλυκού γένους οριστικό άρθρο στην ονομαστική πληθυντικού στην καβαφική ποίηση θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί λάθος (“η” αντί για “οι”). Ποιος μπορεί, όμως, σοβαρά να υποστηρίξει κάτι τέτοιο; Από κάποιο σημείο και μετά, το σύμφωνα με την καθεστηκυία άποψη “λάθος” μπορεί και να είναι προσωπική επιλογή, προσωπικό ιδίωμα και ένδειξη τόλμης του δημιουργού που αρνείται να τυποποιηθεί και να ομοιομορφοποιηθεί μέσα σε μια ανθρωποφάγο κανονικότητα και μια μαζοποιημένη νόρμα.
Η τελειότητα είναι θεμιτός στόχος, και μάλιστα ευγενής και ζηλευτός. Αρκεί να καθορίζεται με βάση βαθιά προσωπικά, εσωτερικά κριτήρια και όχι από μια εξωτερική πραγματικότητα που αλλάζει τόσο εύκολα και ξεπερνιέται τόσο γρήγορα. Το μόνο χρέος του δημιουργού είναι απέναντι στον εαυτό του, να παράγει έργο με τη δική του σφραγίδα και υπογραφή. Η αντικειμενική τελειότητα, άλλωστε, είναι ύποπτη… Ακόμα και τα πέρσικα χαλιά, έτσι, σαν απόδειξη ότι είναι χειροποίητα και όχι μηχανής, έχουν πάντα έναν εσκεμμένα λάθος κόμπο ή μια ατέλεια στο χρώμα. Όπως λέει ο Leonard Cohen, “υπάρχει μια ραγισματιά, μια ραγισματιά στα πάντα / έτσι μπαίνει μέσα το φως”*.
*“There is a crack, a crack in everything / That’s how the light gets in”, από το τραγούδι “Anthem”
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
