Το Literature.gr επισκέφθηκε τον ΟΣΔΕΛ και συνομίλησε με τον διευθυντή του Κώστα Κυριακόπουλο

Σύνταξη: Newsroom

16 December 2013

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο ΟΣΔΕΛ, Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου, βρίσκεται στην οδό Θεμιστοκλέους 73, σε απόσταση αναπνοής από την Πλατεία Εξαρχείων, στην Αθήνα, σ’ ένα όμορφο νεοκλασικό κτίριο του 19ου αιώνα. Ο χώρος είχε αγοραστεί από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών και Βιβλιοχαρτοπωλών, στα τέλη της δεκαετίας του ’80 ενώ οι ηγεσίες των υπουργείων ΠΕΧΩΔΕ και Πολιτισμού είχαν συνεισφέρει στην αποκατάσταση του κτιρίου που τότε ήταν σχεδόν ερειπωμένο.

Τώρα το κτίριο ανήκει στον ΟΣΔΕΛ, είναι πλήρως ανακαινισμένο, λειτουργικό όπου και εκτός των άλλων εγκαταστάσεών του υπάρχει και μια αίθουσα εκδηλώσεων, πλήρως εξοπλισμένη και με μεγάλες …προσδοκίες όσον αφορά τον κόσμο του βιβλίου και της ανάγνωσης, σε μια γωνία της Αθήνας γνωστής για το ανήσυχο και δραστήριο πνεύμα της. Από τον περασμένο Σεπτέμβριο είναι η έδρα του Οργανισμού.

Ο Κώστας Κυριακόπουλος, νέος διευθυντής του Οργανισμού, με 24 χρόνια εμπειρία στην δημοσιογραφία και με ειδίκευση σε ζητήματα ψηφιακής ανάπτυξης, απάντησε στις ερωτήσεις μας σχετικά με τον σκοπό λειτουργίας του οργανισμού και το σημαντικό έργο προστασίας των δικαιωμάτων της πνευματικής δημιουργίας.

Ο οργανισμός είναι ταυτόσημος με την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Στην πράξη τι σημαίνει αυτό για ένα νέο συγγραφέα;

Σημαίνει πολλά πράγματα. Κατ’ αρχάς ο κάθε δημιουργός γραπτού λόγου, και όχι μόνο ο νέος συγγραφέας, θα πρέπει να γνωρίζει ότι μόλις εκδοθεί το έργο του και ο ίδιος το δηλώσει στη βάση δεδομένων του ΟΣΔΕΛ αυτομάτως καταχωρίζονται τα στοιχεία του ώστε με την επόμενη διανομή της εύλογης αμοιβής να εισπράξει και εκείνος το ποσόν που του αναλογεί. Θα πρέπει να ξέρουμε ότι δεν πρόκειται για ελληνικό φαινόμενο. Οι Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης (RRO, Reproduction Rights Organisations) αποτελούν τους μηχανισμούς εκείνους που ουσιαστικά εισπράττουν και αποδίδουν στους δημιουργούς του γραπτού λόγου τα δικαιώματα που τους αναλογούν από την αναπαραγωγή του έργου τους, την οποίαν είναι αδύνατον να μετρήσει κάποιος.

Ποιος είναι ο σκοπός λειτουργίας του οργανισμού;

Ο σκοπός, λοιπόν, του ΟΣΔΕΛ είναι διπλός: Από τη μία πλευρά, να ρυθμίζει – λειτουργώντας ως μία μοντέρνα επιχείρηση- το πολύπλοκο θέμα της είσπραξης και της διανομής της εύλογης αμοιβής στους δημιουργούς και τους εκδότες. Όταν αναφερόμαστε σε δημιουργούς εννοούμε λογοτέχνες, μεταφραστές και δημοσιογράφους του γραπτού Τύπου. Και από την άλλη πλευρά, να αποτελεί από μόνος του ένα ισχνό μεν, υπολογίσιμο δε οικονομικό αποκούμπι των δημιουργών του γραπτού λόγου οι οποίοι όλοι ξέρουμε πόσο πλήττονται από την οικονομική κρίση. Δεν ισχυριζόμαστε, σε καμία περίπτωση, ότι αποτελούμε πηγή εισοδήματος, αλλά μια πηγή συμβολικής – ελάχιστης- συνεισφοράς προς τους ανθρώπους της γραπτής πνευματικής εργασίας και των δικαιωμάτων τους. Ο σεβασμός των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών του γραπτού λόγου, δυστυχώς, δεν έχει γίνει ακόμα κομμάτι της καθημερινής κουλτούρας της ελληνικής κοινωνίας, σε αντίθεση με άλλες κοινωνίες, όπως π.χ. της Β. Ευρώπης. Και αυτό ισχύει είτε μιλάμε για ένα ταπεινό κατάστημα φωτοτυπιών στο κέντρο της Αθήνας ή για μία παρόμοια μεγάλη επιχείρηση δίπλα σε ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα Επιμένουμε ιδιαιτέρως στην καλλιέργεια της κουλτούρας του σεβασμού των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών και των εκδοτών. Στα χρόνια της βαθιάς κρίσης που έχει μπει η χώρα, καλό θα είναι να προσπαθήσουμε να συντηρήσουμε ακόμα και τα ελάχιστα από αυτά που μπορούν να δώσουν μιαν κάποια ελπίδα και προοπτική. Και αυτά έχουν σαφέστατη σχέση με κάθε έννοια πολιτισμού, όχι κατ’ ανάγκην υψηλού και ελιτίστικου αλλά καθημερινού, αυτό που λέμε πολιτισμό της συνύπαρξης. Έτσι, λοιπόν, για εμάς, το να σέβεται κάποιος τα πνευματικά δικαιώματα ενός δημιουργού ισοδυναμεί με το να μην ανάβει τσιγάρο σε έναν κλειστό χώρο… ισοδυναμεί με το να υπερασπίζεται, για τον ίδιον του τον εαυτό, το δικαίωμα να μην του κλέβουν τη δουλειά του…

Πότε ιδρύθηκε ο οργανισμός; Τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε συλλογική διαχείριση πνευματικών δικαιωμάτων;

Ο ΟΣΔΕΛ ιδρύθηκε γύρω στο 1996, βάσει του νόμου 2121/93, γα την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων ενώ γύρω στο 1999 άρχισε να κάνει τις πρώτες διανομές εύλογης αμοιβής προς τους δημιουργούς και τους εκδότες. Πριν από τον ΟΣΔΕΛ, υπήρχε συλλογική διαχείριση πνευματικών δικαιωμάτων αλλά όχι για τη βιβλιοπαραγωγή. Από φέτος, και μετά από ιδιαιτέρως κοπιώδεις προσπάθειες και σχεδιασμούς, βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα καταγραφής της δημοσιογραφικής παραγωγής ώστε για πρώτη φορά να προχωρήσουμε σε διανομή εύλογης αμοιβής προς δημοσιογράφους και εκδότες Τύπου για την παραγωγή του δημοσιογραφικού γραπτού έργου από το 2007 έως και το 2011. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ακόμα τα ποσά που αναλογούν στον κάθε έναν αλλά με δεδομένη την κατάσταση στα media και τα επίπεδα ανεργίας στον δημοσιογραφικό κλάδο, ελπίζουμε να συνεισφέρουμε με ένα υπολογίσιμο βοήθημα. Να θυμίσουμε, όπως αναφέρεται και στις διαφημιστικές μας καταχωρίσεις για το συγκεκριμένο πρόγραμμα αλλά και στις κοινές προσπάθειες επικοινωνίας που κάναμε με την ΕΣΗΕΑ, η προθεσμία για την υποβολή των δικαιολογητικών εκπνέει την 31η Δεκεμβρίου 2013.

Από πού προέρχονται οι πόροι χρηματοδότησης του οργανισμού;

Ο ΟΣΔΕΛ εισπράττει ποσά που αφορούν σε αμοιβές πνευματικών δικαιωμάτων και τα οποία ο δικαιούχος δεν μπορεί να υπολογίσει καθώς αφορούν την αναπαραγωγή του γραπτού του έργου. Έτσι, εισπράττει το 4% της αξίας εισαγωγής των φωτοτυπικών μηχανημάτων, χαρτιού κατάλληλου για φωτοτύπηση, πολυμηχανημάτων και αποθηκευτικών συσκευών χωρητικότητας κάτω των 100Mb. Το τελευταίο δεν θα πρέπει να μας προκαλεί εντύπωση καθώς ο σχετικός νόμος συνετάχθη σε μια εποχή που δεν είχε εφευρεθεί καν το usb stick memory. Το μεγάλο παράδοξο, βέβαια, προκύπτει από το εξής: Ενώ ο νόμος είχε συμπεριλάβει και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ως εργαλεία αναπαραγωγής γραπτών έργων -άλλωστε ένα σκάνερ ή ένας εκτυπωτής δεν είναι τόσο «έξυπνα μηχανήματα» ώστε να λειτουργούν απολύτως αυτόνομα – το 2002, η τότε κυβέρνηση αποφάσισε να τους εξαιρέσει.

Από την άλλη πλευρά, πηγές χρηματοδότησης του Οργανισμού είναι οι συμβάσεις με Πανεπιστήμια αλλά και με τα καταστήματα φωτοτυπιών καθώς ο νόμος υποχρεώνει τους καταστηματάρχες να συνάπτουν σύμβαση με τον ΟΣΔΕΛ ώστε να είναι καλυμμένοι κατά τις διαδικασίες αναπαραγωγής προστατευόμενων από πνευματικά δικαιώματα έργων του Λόγου.

Σε ποιες κινήσεις προβαίνει ο ΟΣΔΕΛ για την καταπολέμηση της ηλεκτρονικής πειρατείας ;

Η παγκόσμια κοινότητα των RRO (Reproduction Rights Organisations), όπως είναι και ο ΟΣΔΕΛ, ξοδεύει χιλιάδες εργατοώρες και φαιά ουσία για την αντιμετώπιση της πειρατείας των e-books. Το διαπιστώσαμε και οι ίδιοι κατά τη συμμετοχή μας στη Γενική Συνέλευση της IFRRO (International Federation of Reproduction Rights Organisations) στην Κωνσταντινούπολη, στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου. Ας μην ξεχνάμε ότι η ηλεκτρονική πειρατεία στα βιβλία είναι στοιχείο μιας παρεξηγημένης διαδικτυακής κουλτούρας, μια παράφραση ή παραδρομή, αν θέλετε, της κουλτούρας του ανοιχτού περιεχομένου (open content) που ισχύει στα social media και εν γένει σε διαδικτυακές πλατφόρμες όπου ισχύει η αρχή του ελεύθερου διαμοιρασμού (sharing) και της συνδιαμόρφωσης του περιεχομένου με τους χρήστες, το γνωστό User Generated Content. Στο βιβλίο, όμως, και ειδικότερα σε “ολόκληρο το βιβλίο”, δεν μπορεί να είναι έτσι. Ο ΟΣΔΕΛ, έχοντας κατά νου και παρακολουθώντας στενά τις εξελίξεις σε παγκόσμιο αλλά και αμιγώς ελληνικό επίπεδο, μελετά το φαινόμενο και λαμβάνει όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα, μεταξύ αυτών και νομικά, όταν, μετά από έρευνες ή καταγγελίες, η ειδική ομάδα εργασίας που έχει συστήσει κρίνει ότι πρέπει να επέμβει. Τα εργαλεία που έχουμε στα χέρια μας είναι πολλά πριν φτάσουμε στα ένδικα μέσα. Είναι κυρίως όλες οι διαδικασίες “ειδοποίησης για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων” (Copyright Infringement Claims) προς τους διαδικτυακούς τόπους που φιλοξενούν αναρτημένα πειρατικά βιβλία, οι οποίοι, κατά βάση, ανταποκρίνονται και με σημαντική ταχύτητα. Όταν, όμως, ένας Οργανισμός, όπως ο ΟΣΔΕΛ, λειτουργεί ως μια σύγχρονη εταιρεία κάτω από ένα ιδιαιτέρως ευμετάβλητο περιβάλλον, όπως το σημερινό, από όλες τις απόψεις, το πρώτο που πρέπει να κάνει είναι να παρακολουθεί και να μελετά το φαινόμενο και τις τάσεις της εποχής. Μία από τις αρχές μας είναι ότι δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις ένα εξαιρετικά σύγχρονο και υπερδραστήριο φαινόμενο, όπως την ηλεκτρονική πειρατεία, με εργαλεία του παρελθόντος. Και αυτό επιτυγχάνεται με πολλαπλές προσαρμογές στο νέο οικοσύστημα της πνευματικής δημιουργίας αλλά και διάφορες άλλες πρωτοβουλίες που σκοπεύουμε να αναλάβουμε στο αμέσως επόμενο διάστημα.

Εάν κάποιος δημιουργός εντοπίσει μια παράνομη διακίνηση του έργου του σε έντυπο ή ηλεκτρονικό μέσο (ιστοσελίδα ή blog), τι μπορεί και πρέπει να κάνει;

Κατ’ αρχάς μπορεί να απευθυνθεί ο ίδιος στους διαχειριστές του site όπου εντόπισε το έργο του και αν αυτό πράγματι εκτιμά ότι θίγει είτε τον ίδιον είτε τον εκδότη του να διαμαρτυρηθεί. Αν δεν ικανοποιηθεί από το αποτέλεσμα, μπορεί να απευθυνθεί και στον ΟΣΔΕΛ με σκοπό τον συνολικότερο και ενδεχομένως αποτελεσματικότερο συντονισμό των κινήσεων.

Στην σημερινή εποχή της τεχνολογίας, όλο και περισσότεροι νέοι δημιουργοί ακολουθούν την ηλεκτρονική έκδοση του πονήματός τους. (ebooks) Προβλέπεται να ενταχθεί το έργο τους όσον αφορά τα πνευματικά τους δικαιώματα στον ΟΣΔΕΛ;

Κάτι τέτοιο θα μπορούσε, μόνο υπό μία βασική προϋπόθεση: Να αλλάξει η ελληνική νομοθεσία για τα πνευματικά δικαιώματα και να προβλέπει τη σύναψη συμβάσεων του ΟΣΔΕΛ με τους επίσημους διαδικτυακούς τόπους που εμπορεύονται ηλεκτρονικά βιβλία. Ο Οργανισμός, για να αποδώσει εύλογη αμοιβή σε κάποιον δημιουργό ή εκδότη θα πρέπει να έχει εισπράξει το ανάλογο ποσόν. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το θέμα που θίγετε είναι ένα από τα σημαντικότερα που θα απασχολήσουν όλους όσοι ασχολούμεθα με τα πνευματικά δικαιώματα, ένα από τα αρχαιότερα ζητήματα της πνευματικής δημιουργίας στην πιο μοντέρνα, τη διαδικτυακή, εκδοχή της…