«Το ανορθολογικό μας Σύνταγμα- Γιατί απέτυχαν οι πολιτικοί θεσμοί;». Με αυτόν τον τίτλο κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Καθηγητή Ξενοφώντα Ι. Κοντιάδη* (εκδόσεις Παπαζήση) που φωτίζει υπό μια ανήσυχη οπτική γωνία ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, που αν και επηρεάζει τις ζωές όλων μας, στην ουσία δεν μας έχει απασχολήσει όσο θα έπρεπε παρά μόνο σε περιόδους που τα ίδια τα γεγονότα μας αναγκάζουν να αναζητήσουμε το «πνεύμα» και το «γράμμα» του νόμου.

Το Σύνταγμα, ο θεμελιώδης νόμος επάνω στον οποίο βασίζεται η διαμόρφωση ολόκληρης της νομοθεσίας της χώρας, θα πρέπει άραγε να αλλάξει, να αναθεωρηθεί; Τι είναι αυτό που θα πρέπει να κρατήσουμε και τι να αφήσουμε πίσω; Ποια διαδικασία θα πρέπει να ακολουθηθεί.

Οι απαντήσεις στα ερωτήματα δεν είναι καθόλου αυτονόητες. Βιβλία σαν κι αυτό μπορούν να οδηγήσουν στο να ανοίξει ένας γόνιμος διάλογος. Γραμμένο με επιστημονική ακρίβεια αλλά και εύληπτο, το βιβλίο του Καθηγητή Ξ.Ι. Κοντιάδη μπορεί να βοηθήσει ώστε ο διάλογος να επεκταθεί σε ένα ευρύτερο κοινό.

Το Σύνταγμα μας αφορά όλους και θα πρέπει κάποτε να συζητηθεί από το σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνο από πολιτικούς και ειδικούς επιστήμονες….

Για ποιους λόγους χαρακτηρίζετε το Σύνταγμα «ανορθολογικό»; Δεν είναι κάπως προκλητικός ο τίτλος;

Μοιάζει προκλητικός ο τίτλος, αλλά είναι ακριβής. Μας φαίνεται περίεργο να χαρακτηρίζεται το Σύνταγμά μας ως ανορθολογικό. Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε κάποια πράγματα αυτονόητα. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνεται και ο μύθος του «καλού Συντάγματος», ο οποίος δεν αμφισβητείται τα τελευταία σαράντα χρόνια. Όμως κάθε μύθος έχει ένα τέλος. Και ο όρος ανορθολογικότητα δεν σημαίνει τίποτα άλλο, πέρα από το ότι χρησιμοποιούνται στο Σύνταγμά μας μέσα που αντιβαίνουν στους σκοπούς που το ίδιο εμφανίζεται να επιδιώκει. Άρα υπάρχουν εσωτερικές αντιφάσεις και αντινομίες στο Σύνταγμα που προκαλούν δυσλειτουργίες των πολιτικών θεσμών, σε ένα πολιτικό περιβάλλον που ούτως ή άλλως δεν διακρίνεται για τον ορθολογισμό του. Αυτή ακριβώς την ανορθολογικότητα αποκαλύπτει και αναδεικνύει το βιβλίο.

Από τον υπότιτλο συνάγεται επίσης ότι οι πολιτικοί θεσμοί έχουν αποτύχει. Σε ποιόν βαθμό συμβαίνει  αυτό; 

Κατά τη γνώμη μου η defacto χρεοκοπία της χώρας το 2010 σε σημαντικό βαθμό οφείλεται στην αποτυχία των πολιτικών θεσμών. Η εύκολη λύση θα ήταν να αποδίδουμε τα δεινά της τελευταίας πενταετίας είτε σε εξωτερικά αίτια, όπως η «γερμανική Ευρώπη», οι κατασκευαστικές ατέλειες της ΟΝΕ και η αντιαναπτυξιακή λογική των Μνημονίων είτε στην ανικανότητα και την ιδιοτέλεια πολλών από εκείνους που κυβέρνησαν τη χώρα. Όμως υπάρχουν βαθύτερα αίτια και ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγω τα θεσμικά ελλείμματα και την αποτυχία των πολιτικών θεσμών. Στο βιβλίο παρουσιάζονται αναλυτικά συγκεκριμένα παραδείγματα κακού σχεδιασμού των θεσμών στο Σύνταγμά μας.

Ποια είναι τα σημαντικότερα αρνητικά και θετικά στοιχεία που έφερε το Σύνταγμα  σ την περίοδο της Μεταπολίτευσης;

Το Σύνταγμά μας, παρά τις σημαντικές του ατέλειες, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι δεν διαθέτει θετικά στοιχεία και δεν συνέβαλε στη δημοκρατική ευφορία της Μεταπολίτευσης. Κατ΄ αρχάς περιλαμβάνει έναν από τους πιο πλήρεις καταλόγους ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων στην Ευρώπη. Επίσης ρυθμίζει με σαφήνεια τη δημοκρατική και τη κοινοβουλευτική αρχή. Από την άλλη πλευρά όμως, οδήγησε στο φαινόμενο που μπορεί να αποκληθεί «τυραννία της πλειοψηφίας». Κατέστησε πανίσχυρο τον εκάστοτε πρωθυπουργό, χωρίς τα αναγκαία αντίβαρα, και αυτό περιόρισε τις δυνατότητες ελέγχου της εξουσίας.

Συνδέεται με κάποιον τρόπο το Σύνταγμα με την κρίση που μαστίζει τα τελευταία χρόνια την Ελλάδα;

Πιστεύω ότι το Σύνταγμα είναι συνυπεύθυνο για την κρίση, για όλους τους λόγους που προανέφερα. Σε πολλές ρυθμίσεις του, επιδιώκει τη συναίνεση των πολιτικών δυνάμεων αλλά στην πραγματικότητα προκαλεί τη σύγκρουσή τους. Σε άλλες περιπτώσεις, αποσκοπεί στην ενίσχυση του θεσμικού κύρους συγκεκριμένων οργάνων, όπως ο πρόεδρος της Δημοκρατίας και τα μέλη των ανεξάρτητων αρχών, επιτυγχάνει όμως το αντίθετο αποτέλεσμα. Επιχειρεί να δώσει τη δύναμη στον εκάστοτε πρωθυπουργό να λειτουργεί αποτελεσματικά, καταλήγει ωστόσο στον κίνδυνο αδιαφάνειας και αυταρχισμού. Για τη διαφθορά, την κρατική αναποτελεσματικότητα, την καταστροφή της παραγωγικής βάσης, την ανεπάρκεια του συστήματος κοινωνικής προστασίας και τόσα άλλα δεν μπορούμε να αποδώσουμε ευθέως ευθύνη στο Σύνταγμα. Όμως πολλές από τις παθογένειες του κράτους και της οικονομίας ανάγονται τελικά στην ανορθολογικότητα του Συντάγματος.

Πιστεύετε ότι θα έπρεπε οι διατυπώσεις/ άρθρα να είναι πιο σαφείς και συμπυκνωμένες;

Υπάρχει μια διαδεδομένη αντίληψη ότι τα Συντάγματα πρέπει να είναι μικρά και ελλειπτικά. Ορισμένοι πολιτικοί επιστήμονες έχουν μάλιστα προσπαθήσει να αποδείξουν με στατιστικά δεδομένα ότι τα μεγάλα Συντάγματα είναι κακά Συντάγματα. Στο βιβλίο μου προσπαθώ να αντικρούσω την άποψη αυτή. Θεωρώ ότι η έκταση του Συντάγματος δεν είναι ένα γενικό κριτήριο αξιολόγησης της ποιότητάς του. Εάν ένα Σύνταγμα είναι καλό ή κακό πρέπει να εξεταστεί λαμβάνοντας υπόψη το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εφαρμόζεται. Από την άλλη πλευρά, η σαφήνεια του Συντάγματος είναι απαραίτητη για να αποφεύγονται τα ερμηνευτικά παιχνίδια από τους κρατούντες.

Χρειαζόμαστε ένα νέο Σύνταγμα; Τι πιστεύετε πως πρέπει να αλλάξει στον τρόπο προσέγγισης;

Διαφωνώ με όσους υποστηρίζουν τη θέσπιση ενός νέου Συντάγματος. Οι αναγκαίες αλλαγές μπορούν να πραγματοποιηθούν με την αναθεώρησητου Συντάγματός μας και όχι με την αντικατάστασή του. Θα χρειαζόμασταν ένα νέο Σύνταγμα μόνο αν πιστεύαμε ότι πρέπει να αλλάξει η μορφή του πολιτεύματος ή οι θεμελιώδεις αρχές που το διέπουν. Προσωπικά είμαι αντίθετος προς τη μετάβαση από το κοινοβουλευτικό σύστημα στο προεδρικό, την οποία υποστηρίζουν αρκετοί. Η συνταγματική μας παράδοση δεν θα ήταν σωστό να υποτιμάται. Και τα αρνητικά μιας ριζικής αλλαγής του συνταγματικού πλαισίου είμαι βέβαιος ότι θα ήταν περισσότερα από τα θετικά.

Ποιες είναι οι σημαντικότερες αλλαγές που θα προτείνατε;

Το πρώτο που πρέπει να αλλάξει στο Σύνταγμά μας είναι η ίδια η διαδικασία αλλαγής του, δηλαδή ο τρόπος αναθεώρησής του, που σήμερα είναι αργόσυρτος, δύσκαμπτος, υπερβολικά αυστηρός. Μια δεύτερη κατηγορία αλλαγών αφορά τη σχέση πλειοψηφίας-αντιπολίτευσης και την εισαγωγή αντιβάρων προς την εκάστοτε πολιτική εξουσία. Επίσης είναι σκόπιμη η απάλειψη ορισμένων αναχρονισμών ως προς την προστασία των ατομικών ελευθεριών.

Είσαστε αισιόδοξος για το μέλλον; Πιστεύετε ότι θα μπορέσουν να υπάρξουν οι αναγκαίες συναινέσεις για αλλαγές στο Σύνταγμα;

Διανύουμε μια περίοδο μεγάλης πολιτικής πόλωσης. Ταυτόχρονα, η ανατροπή όλων των θεμελιωδών όρων για την πρόσληψη του μέλλοντος και των συνθηκών διαβίωσης τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν προκαλέσει έντονους διχασμούς στην ελληνική κοινωνία. Και ας μην υποτιμάμε βέβαια τη βαθιά οικονομική ανασφάλεια, τη δυσθεώρητη ανεργία, την ανθρωπιστική κρίση. Όλα αυτά δυσκολεύουν τη διαμόρφωση συναινέσεων για την αλλαγή του καταστατικού χάρτη της πολιτείας μας. Για να αλλάξουν οι κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού, τους οποίους περιλαμβάνει το Σύνταγμα, χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός και πολιτική ψυχραιμία ώστε να μην αναπαραχθούν ή οξυνθούν τα θεσμικά σφάλματα του παρελθόντος.

Πού απευθύνεται το βιβλίο σας; Πιστεύετε ότι θα έχει αξία να διαβαστεί από ένα ευρύτερο κοινό;

Το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνο σε όσους ασχολούνται με το συνταγματικό δίκαιο και την πολιτική επιστήμη. Για αυτό άλλωστε δεν έχει εκδοθεί από έναν εκδοτικό οίκο περιορισμένου, εξειδικευμένου κοινού αλλά από τις εκδόσεις Παπαζήση και υπάρχει σε όλα τα μεγάλα βιβλιοπωλεία. Το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον για όλους εκείνους που θέλουν να διαμορφώσουν άποψη για τη λειτουργία της πολιτείας μας, για τις πονηριές της εξουσίας, για τις ατέλειες του πολιτικού και κομματικού συστήματος και για τις προϋποθέσεις καλύτερου σχεδιασμού του πολιτικού παιχνιδιού.

Ένα βιβλίο για το Σύνταγμα που μας αφορά όλους

Ο Ξενοφών Κοντιάδης (1967) είναι Καθηγητής στη Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου. Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Institute for European Constitutional Sciences (Γερμανία) και Συντονιστής της Ερευνητικής Ομάδας «Constitution-making and Constitutional Change» της International Association of Constitutional Law. Στα βιβλία του περιλαμβάνονται: Constitutions in the Global Financial Crisis (Ashgate 2013), Engineering Constitutional Change (Routledge 2012), Ελλειμματική Δημοκρατία (Σιδέρης 2009), Δημοκρατία, Κοινωνικό Κράτος και Σύνταγμα στην ύστερη νεωτερικότητα (Παπαζήσης 2006), Versoil Costituzionalismo del Rischio (Pensa Editore 2005), Συνταγματικές εγγυήσεις και θεσμική οργάνωση του συστήματος κοινωνικής ασφάλειας (Αντ. Ν. Σάκκουλας 2004), Μεταμορφώσεις του κοινωνικού κράτους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης (Παπαζήσης 2001), Η Αναθεώρηση του Συντάγματος (Αντ. Ν. Σάκκουλας 2000), Κράτος πρόνοιας και κοινωνικά δικαιώματα (Αντ. Ν. Σάκκουλας 1997).

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.