***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Το έτος 2022 διαθέτει και αυτό μια ξεχωριστή σήμανση. Φέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από την καταστροφή της Σμύρνης. Ο ελληνισμός της Ιωνίας, αναφαίρετο στοιχείο της ταυτότητάς της, ξεριζώνεται. Η ζωή και το μέλλον έχουν κριθεί σε περικλεείς αίθουσες. Οι εθνικές αντιπροσωπείες γράφουν την μοίρα αυτού του μικρού, του μέγα κόσμου που εξαντλήθηκε, παιχνίδι και μέσο διαπραγματευτικό στα χέρια των μεγάλων κυβερνήσεων. Η Σμύρνη, τα Βουρλά του ποιητή Γιώργου Σεφέρη, το Αϊβαλί, ο Μπουρνόβας, ο Βουτζάς, ο «Παράδεισος των Κυρίων», τα περιβόλια. Και πάνω από όλα εκείνο το σήμα κατατεθέν ενός κόσμου που διασώζεται πια μονάχα σε καρτ ποστάλ και μπροσούρες μιας κάποιας εποχής. Η Προκυμαία, κατάμεστη από αναψυκτήρια και καφωδεία, και ιταλικές ορχήστρες, γεμάτη από νεαρά ζευγάρια και ολομόναχες δεσποινίδες, μια ατέλειωτη πανίδα που καίγεται μαζί με την Σμύρνη. Όσοι γλιτώνουν ζουν για πάντα με τον καημό του ξεριζωμού. Χτίζουν από την αρχή την ζωή τους επαναφέρουν από μνήμης τις αρχές και τις παραδόσεις τους και γονιμοποιούν μοναδικά και πνευματικά τον ελληνισμό που συναντούν. Σπουδαίες μορφές των γραμμάτων και των τεχνών, αθλητές, επιχειρηματίες, πρόσωπα που υψώθηκαν έξω και πέρα από τα στενά, ελληνικά σύνορα, φώτισαν το είδος του πολιτισμού που αφανίστηκε σε εκείνα τα μέρη, ξεχώρισαν και εξέφρασαν ένα χαμένο ιδανικό που ατενίζουμε σήμερα ευγνώμονες.
Στο γύρισμα του καιρού και καθώς ο αιώνας βάφει τεφρές εκείνες τις στιγμές, η Σμύρνη βρίσκει ξανά την χαμένη της ψυχή. Οι φωτογραφίες ζωντανεύουν, τα κορίτσια γελούν και περνούν πιασμένα αγκαζέ, τα καλοκαίρια ευωδιάζουν και τα θαύματα πραγματοποιούνται. Συνήθειες, πρόσωπα, μαρκίζες, παραδόσεις που σημάδεψαν την συνείδηση του μικρασιατικού ελληνισμού, βρίσκουν ένα βήμα σε αυτήν την στήλη. Απομένει στην δύναμη της φαντασίας μας να αναπλάσουμε τον ρυθμό και την ένταση εκείνης της ζωής. Όταν η ιστορία παίρνει τον λόγο, η ζωή γελά, θυμίζει τον ξέφρενο εαυτό της, παραμερίζει τον χρόνο και πιάνει το δικό της, νοσταλγικό τραγούδι που μιλά για συνήθειες και φιλιά και τοπία δεμένα με το βίωμα της ωραίας και μεγάλης σου στιγμής.
Με αυτές τις υπομνήσεις υπόψη ετούτη εδώ η στήλη θα εμπλουτίζεται κάθε εβδομάδα, γυρεύοντας τους σταθμούς που κατέστησαν την ζωή σε εκείνα τα μέρη τόσο ξεχωριστή. Μαρτυρίες και γεγονότα και χρονογραφήματα εκπρόθεσμα, θα δοκιμάσουν να ανασυνθέσουν ως ύστατο σπασμό, τον κοσμοπολιτισμό αυτού του κόσμου. Πρόσωπα από την χιλιόχρονη, ελληνική παρουσία θα σταθούν ψηφίδες σε αυτό το τρυφερό μωσαϊκό που διαβαίνει αντίστροφα τον χρόνο και όλο επιστρέφει.
Απόστολος Θηβαίος
«…Κανείς δεν έμοιαζε να κοιμάται ποτέ σε αυτή την πόλη. Τραγούδια ακούγονταν και την αυγή, γιατί υπήρχαν κι εργάτες που δούλευαν όλη τη νύχτα στα καπνά και τελείωναν με το πρώτο φως. Εκεί να ακούσεις αμανέδες και τραγούδια με τη συνοδεία αηδονιών. Ούτε που μπορείτε να φανταστείτε αυτή την ομορφιά…»
[Γιαγιά Φιλιώ, Φιλιώ Χαϊδεμένου
Βουρλά Μ. Ασίας, 1899 – 6/6/2007]
Τώρα πια όλα είχαν αλλάξει. Το περιβόλι είχε χαθεί. Στην θέση του υψωνόταν μια πολυκατοικία. Οι σημαίες στα μπαλκόνια, τα σεντόνια, τα κορίτσια, τα παιδιά, όλα σήμαιναν κάτι. Και στο βάθος ο ήχος του κύματος, διακριτικός, σχεδόν σβησμένος ήχος κύματος. Κανείς δεν ξέρει τι κουβαλά μια θάλασσα, τι σημαίνει στα αλήθεια μια απόσταση. Περπάτησε, έφθασε ως το Κοκάρ Γυαλί, το ωραίο προάστιο. Το θυμήθηκε μες στην άνοιξη, γεμάτο από τις παρέες των Σμυρνιών, ντροπαλοί φωτισμοί, γνωριμίες που καταλήγουν σε έρωτες παράφορους, γόνοι καλών οικογενειών και υπηρετριούλες με έξοδο κυριακάτικη, μες στην πρωτόγονη χαρά της νιότης τους. Η μπυραρία Αθανασούλα σερβίρει παγωμένα ποτά, διαθέτει πλούσιο ίσκιο, οι παρέες του είναι μία και μία, τα γέλια τους παροιμιώδη.
Όταν ξέσπασε η φωτιά τα προάστια ήταν τα πρώτα που κάηκαν. Το ιταλικό παραδόθηκε τελευταίο και έπειτα η Προκυμαία που έσπρωχνε τα πλήθη προς την θάλασσα ή προς τον χαμό, λίγο διέφερε. Το θέαμα σου σπάραζε την καρδιά. Όπως και όλοι εκείνοι, φορτωμένοι μαξιλάρια και δαγκεροτυπίες και μικρά κασελάκια που έσερναν πίσω τους ένα τσούρμο παιδιά, που φώναζαν, παρακαλούσαν, χώριζαν, έσμιγαν, πέθαιναν. Που θυμούνται σήμερα το δηλητήριο εκείνης της μέρας. Η μπυραρία κάηκε μαζί με τα σπίτια, το τρομερό κέρδισε την ομορφιά σε εκείνη την μάχη.
Διέκοψε την ιστορία απότομα, ένας κόμπος του έδεσε τον λαιμό, σαν να τον κρατούν δυο γερά, αντρικά χέρια. Πήγε προς το παράθυρο, ακούμπησε το μέτωπό του. Κάτω η Αθήνα βρωμούσε σωτήρες και μια αίσθηση παρατημένου νεοκλασικού. Και εκείνος που έπιανε το τραγούδι, με την ψιλή, την γεροντική φωνή του, όλο λίμνες, βυθούς, χάσματα. Όλο εικόνες. Μονάχα να φανταστούμε μπορούμε εκείνες τις στιγμές, μονάχα με την φαντασία και την τρυφερότητα μπορούμε να δώσουμε ξανά υπόσταση και μια άλλη σημασία στην Σμύρνη που χάθηκε, στην πίκρα εκείνων των ανθρώπων που εγκατέλειψαν την ζωή τους για πάντα σε εκείνους τους τόπους.
***Photo: Unknown author Unknown author, Public domain, via Wikimedia Commons
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
