Αφιέρωμα στην Κουρδική Ποίηση, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2018, από τη Χριστίνα Λιναρδάκη

20 March 2018

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Τέσσερεις αιώνες μετά τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, υπάρχουν ακόμη κράτη εκτός Ευρώπης που μπορούν να αποφασίζουν για την εξαφάνιση ενός ολόκληρου λαού από τον πολιτιστικό και γεωγραφικό χάρτη, καθώς του απαγορεύουν να εκφράζεται στη γλώσσα του και διαμοιράζουν μεταξύ τους τα εδάφη στα οποία κατοικεί. Ο κουρδικός λαός, για τον οποίο γίνεται ο λόγος όμως, είναι ανθεκτικός.

Ήδη από την αρχαιότητα οι Κούρδοι ήταν γνωστοί για την αντοχή τους και το μένος με το οποίο πολεμούν και διεκδικούν. Πέρα όμως από αυτό, οι Κούρδοι αποτελούν έναν λαό με πολιτισμό, ήθη και έθιμα, γεμάτο από αγάπη για τη φύση και δέος για τον έναστρο ουρανό – πρόκειται για στοιχεία που έχουν διασωθεί στην προφορική του παράδοση, αφού η ιστορία του κουρδικού λαού συνοψίζεται εν πολλοίς στα μοιρολόγια του και είναι αυτά που τραγουδούν, αντί για νανούρισμα, τα βράδια οι μεγαλύτεροι, επιτρέποντας ουσιαστικά στους νεότερους να τα αποστηθίσουν.

Όχι ότι η κουρδική γλώσσα δεν διαθέτει γραπτά μνημεία: το Mem û Zîn, ένα από τα παλαιότερα έπη, είναι γραμμένο στα κουρδικά (και όχι στα περσικά ή τα αραβικά) από τον Εχμεντέ Χανί (Ehmedê Xanî, 1650/1651-1707). Στο ερωτικό αυτό δράμα ο Χανί εξιστορεί –ενόσω μιλά για το πάθος των δύο ερωτευμένων νέων – το πώς Οθωμανοί και Πέρσες διαφεντεύουν την περιοχή από την Αραβία μέχρι τη Γεωργία, χρησιμοποιώντας τον κουρδικό λαό για τα δικά τους συμφέροντα.

Παρότι λοιπόν υπήρχε κουρδική λογοτεχνία, οι Κούρδοι συγγραφείς και ραψωδοί δεν κατάφεραν να ξεχωρίσουν τόσο ώστε να μην αμφισβητείται ο πολιτισμός τους ή η εθνική τους ταυτότητα. Αυτό συνέβη επειδή δεν σύχναζαν στις Αυλές και το Ντιβάνι των Σουλτάνων του Ιράν και του Τουράν για να απαγγείλουν τα έργα τους, όπως οι άλλοι διανοούμενοι. Κι αν τότε ήταν επιλογή τους, σήμερα οι Κούρδοι δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση στη διεθνή κοινότητα και να διεκδικήσουν μια ξεχωριστή ταυτότητα μέσα από τα έργα του πολιτισμού τους, επειδή η γλώσσα τους είναι ουσιαστικά απαγορευμένη. Υποχρεωτικά θα εκφραστούν στη γλώσσα της χώρας στην οποία βρίσκεται το τμήμα του εδάφους όπου κατοικούν (δηλαδή της Τουρκίας, του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας), ακόμη κι αν επιθυμούσαν να γίνει αλλιώς.

Ωστόσο, «τους σύγχρονους Κούρδους ποιητές δεν μπορεί να τους διεκδικήσει κανείς παρά μόνο η πατρίδα τους». Κι αυτό γιατί «τα ποιήματά τους εκφράζουν τον πόνο, τη θλίψη, αλλά και την αντίσταση, την απόλυτη αποφασιστικότητα να επιζήσουν ως λαός μέσα σε συνθήκες τρομακτικής και εξοντωτικής καταδίωξης. Είναι ποιήματα “γυμνά”, παθιασμένα, ζωντανά και αποκαλυπτικά. Πηγάζουν από άμεση και βιωμένη εμπειρία», όπως γράφει ο Τζεμίλ Τουράν, ο οποίος ζει στην Ελλάδα από το 1984 και έχει εκδώσει πολλά βιβλία επί του θέματος – το πιο πρόσφατο είναι η ανθολογία Σύγχρονοι Κούρδοι Ποιητές που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ηρόδοτος.

Μια επιλογή τριών από τα ποιήματα της ανθολογίας, με αφορμή τη σημερινή παγκόσμια ημέρα ποίησης 2018:

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Κάποτε τα παιδιά είναι ο κόσμος

Στο πρόσωπό τους, το μπλε του φθινοπώρου

Η βροχή πέφτει, ο ήλιος λάμπει μπροστά

Και κάποτε τα παιδιά μεγαλώνουν γρήγορα

Σφαίρες απόσταση από την αγάπη μας.

Κεμάλ Μπουρκάι (1937- )

* Μετάφραση στα ελληνικά: Τζεμίλ Τουράν

ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ

Εκ…ρη…ξη…

Ακρωτηριασμένο χέρι παιδιού στον αέρα

Εύθραυστα πόδια ελαφίσια που σπάνε

Φτωχή πεταλούδα που σέρνεται στη σκόνη

Εκ…ρη…ξη…

Σπίτια που καταρρέουν

Σχολειά ισοπεδωμένα

Καλαμπόκι φλεγόμενο με χιλιάδες αναμμένες φωλιές.

Γέφυρες ανατιναγμένες

Πόλη κατεστραμμένη, σε ερείπια.

Έκρηξη

Αγωνία

Που βογκά

Που θρηνεί

Εκεί κοντά στο δελτίο απ’ τον ασύρματο στριγκλίζει: «Επιτυχία!

Ο εχθρικός στόχος κατόπιν της επιθέσεώς μας κατεστράφη».

Μοχάμεντ Χακί (1953- )

* Μετάφραση στα ελληνικά: Τζεμίλ Τουράν

ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑ

(απόσπασμα)

Υπήρχε ένα όνειρο γεμάτο σκόνη και καπνό

Φλόγες στον ουρανό

Καμένα από το κρύο τα χέρια των Ελλήνων

Τρέμουνε τώρα

Είδα ένα όνειρο

Ο θόρυβος γυμνών ποδιών

Και τα δικά μου ανάμεσά τους

Κρυφτήκαμε

Η ζωή μας το μόνο που μπορούσαν να μας πάρουν

Ένα όνειρο, καταϊδρωμένοι

Αυτοί που δέχτηκαν επίθεση

– ψωμί κι αλάτι φάγαμε μαζί

Στο ίδιο το τραπέζι

Μαχαίρια στα δικά τους χέρια

Και ραβδιά

Και σάκοι για το θήραμα

Παίζουμε μες στις αυλές τους

Οι εκκλησιές στις φλόγες

Είδα ένα όνειρο

Σ’ ένα ποτήρι κρύο νερό ένα κουτάλι μαρμελάδα

Το τρυφερό χέρι μιας Ελληνίδας μάνας,

Τυλιγμένα τα λιγοστά υπάρχοντα: στρώμα, κουβέρτα

Οι εικόνες

Καντήλια, το ακοίμητο φως

Αιώνια άσβεστη η φλόγα τους

Κι εγώ παίρνω τους δρόμους

– τα χέρια μας σφιχτοδεμένα –

Και η καρδιά να τους ακολουθεί

Χουσεΐν Ερντέμ (1949 – )

* Μετάφραση από τα γερμανικά: Σοφία Γεωργαλλίδη

Η Χριστίνα Λιναρδάκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει σπουδάσει μετάφραση και διερμηνεία στο University of Manchester – Institute of Science and Technology της Μ.Βρετανίας. Εργάζεται ως μεταφράστρια από το 1993. Από το 2013 είναι η επιμελήτρια των εκδόσεων του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος. Από το 2015 είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια του προγράμματος «Επικοινωνία και νέα Δημοσιογραφία» του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου επί του παρόντος εκπονεί τη μεταπτυχιακή διατριβή της με θέμα τον συνδυασμό των θεωριών της επικοινωνίας και της λογοτεχνίας. Ακόμη, είναι μέλος του Advanced Media Institute στον πυλώνα «Περιεχόμενο». Έχει εκδώσει τρία βιβλία με μεταφράσεις διηγημάτων και ποίησης (ένα τέταρτο είναι υπό έκδοση) και έχει συμμετάσχει με δοκίμιά της σε τρεις συλλογικούς τόμους, έναν για τον Οδυσσέα Ελύτη (Αθήνα: εκδ. Πηνειός, 2010), έναν για τον Μάκη Αποστολάτο (Αθήνα: εκδ. vakxikon, 2016) και έναν για τον John Berger (London: ZED Publications, 2016). Έχει δημοσιεύσει άρθρα στον αθηναϊκό και τον επαρχιακό τύπο, καθώς και σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά και έχει πάρει συνεντεύξεις από σημαντικούς Έλληνες και Κύπριους ανθρώπους των γραμμάτων. Διατηρεί την αρχισυνταξία του ιστολογίου stigmalogou.blogspot.com, το οποίο ασχολείται με τη λογοτεχνία. Είναι παντρεμένη, έχει δύο παιδιά και ζει στην Αθήνα.