«Η πάμπα είναι τόπος άγριος και δύσβατος», γράφει ο Χιλιανός συγγραφέας και ποιητής, Πάμπλο Νερούδα, στην αυτοβιογραφία του, προσθέτοντας πως «δεν υπάρχουν πολλά μέρη στον κόσμο όπου η ζωή είναι ταυτόχρονα τόσο σκληρή και τόσο απογυμνωμένη από κάθε κίνητρο για να ζήσεις».
Αυτό το ιδιαίτερο, τραυματικό και απόκοσμο περιβάλλον επιχειρεί να καταστήσει γνωστό στα μάτια του αναγνώστη ο Χιλιανός συγγραφέας, Ερνάν Ριβέρα Λετελιέρ, μέσα από το βιβλίο του «Η αφηγήτρια ταινιών» (Μτφ: Λένα Φραγκοπούλου – Εκδόσεις Αντίποδες), μια ιστορία υπόκωφης θλίψης και ταυτόχρονα πνιγηρής, σχεδόν λυγμικής, αισιοδοξίας.
Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από μια οικογένεια, που προσπαθεί όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να ανακαλύψει κάποιο νόημα στη ζωή της για να καταφέρει να ανταπεξέλθει στη μουντή και μονότονη καθημερινότητα. Η έλλειψη εναλλακτικών επιλογών στον οικισμό που μένει – κάτι που συμβαίνει σε όλα τα «νιτροχώρια της πάμπας» – οδηγεί την οικογένεια να αναζητήσει αυτό το νόημα, αυτή τη χαραμάδα ζωντάνιας και ευτυχίας, στον συνοικιακό κινηματογράφο, που αποτελεί τον μοναδικό τρόπο για τους κατοίκους να περιδιαβούν σε ζωές άλλων ανθρώπων, να πλάσουν με τη φαντασία τους μια διαφορετική, πιο ελπιδοφόρα εκδοχή του μέλλοντός τους, να ταυτιστούν με μια καλύτερη μοίρα, με την ειμαρμένη ενός σταρ του σινεμά.
Αυτή η οικογένεια περιλαμβάνει πέντε παιδιά – τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι – τα ονόματα των οποίων αρχίζουν όλα από μι, επειδή ο πατέρας ισχυριζόταν πως «αυτό ήταν το μυστικό των μεγαλύτερων σταρ του σινεμά», φέρνοντας σαν παράδειγμα τη Μέριλιν Μονρόε. Μένουν όλοι μαζί σε μια καλύβα, με τον πατέρα να δουλεύει από το πρωί μέχρι το βράδυ μέσα σε μια ζοφερή επαναληπτικότητα. «Στο σπίτι τους το χρήμα πήγαινε καβάλα στο άλογο ενώ αυτοί πηγαίνανε με τα πόδια».
Όταν ο πατέρας μένει ανάπηρος λόγω εργατικού ατυχήματος και η μητέρα φεύγει από το σπίτι, όλα θα γίνουν πολύ πιο δύσκολα. Η επιβίωσή τους θα εξαρτάται πλέον από μια απισχνασμένη αναπηρική σύνταξη, ενώ οι αναμνήσεις θα τους κατατρέχουν όλους για καιρό. Τελικά, η διέξοδος – συναισθηματική, νοητική και οικονομική – θα βρεθεί όταν η πιο μικρή της οικογένειας, η Μαρία – Μαργαρίτα θα μετατραπεί σε αφηγήτρια ταινιών, ένα ρόλο που εφευρίσκει ο πατέρα της προκειμένου να μπορούν να έχουν όλοι πρόσβαση σε φαντασιακές εικόνες, σε ιστορίες λύτρωσης και αποφόρτισης, από τη στιγμή που η οικονομική τους δυνατότητα δεν τους επιτρέπει πλέον να πηγαίνουν όλοι μαζί στο σινεμά.
Η Μαρία – Μαργαρίτα θα κερδίσει επάξια αυτόν τον ρόλο ανάμεσα στα αδέρφια της, αφού καταφέρνει να αποδείξει πως μπορεί να αναπαραστήσει με δεξιοτεχνία όσα βλέπει στη μεγάλη οθόνη, ενώ παράλληλα παρουσιάζει σπάνια ευελιξία στο να αλλάζει ό,τι δεν της αρέσει και να προσθέτει τις δικές της προσωπικές πινελιές στη εξιστόρηση της ταινίας. Αυτό της δίνει τη δυνατότητα να μεταμορφώνει τα σημεία που θεωρεί πως θα πληγώσουν κάποιον ή θα τον κάνουν να αισθανθεί άβολα, προσδίδοντας σε αυτό που κάνει ψυχαναλυτικές ιδιότητες. Η αφήγησή της είναι μπολιασμένη από το υλικό που είναι φτιαγμένο τα όνειρα, η ελπίδα, οι πόθοι και οι φιλοδοξίες των ανθρώπων.
Η επιδεξιότητα με την οποία εκφράζεται και μεταμορφώνει τα λόγια της σε εικόνες θα τραβήξουν την προσοχή ολόκληρου του οικισμού και θα μετατρέψουν το σπίτι της οικογένειά της σε «πολιτιστικό θέρετρο» των φτωχών. Εκεί η «σινεράιδα» (το παρατσούκλι που θα δώσει στον εαυτό της η Μαρία – Μαργαρίτα) θα φέρει αντιμέτωπους τους ανθρώπους με τις εσωτερικές αντανακλάσεις τους, θα βγάλει στην επιφάνεια τους βαθύτερους πόθους, τα απωθημένα, αλλά και τις διαστροφές τους.
Κάπως έτσι, η Μαρία – Μαργαρίτα θα πέσει θύμα βιασμού από έναν τοκογλύφο, στο σπίτι του οποίου είχε πάει με το πρόσχημα της αφήγησης μια ταινίας. Θα προτιμήσει, όμως, να σωπάσει, ίσως επειδή πιστεύει πως το να αναδείξει το γεγονός δεν θα την ωφελήσει πουθενά, αντίθετα μπορεί και να επιδεινώσει τη ζωή της οικογένειάς της. «Παρέλυσα από φόβο και δεν κατάφερα να φέρω την παραμικρή αντίσταση», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Η ζωή της αναμένεται να γίνει ακόμα πιο αδυσώπητη, όταν θα κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες τηλεοράσεις και ο κόσμος θα προτιμήσει να στραφεί σε αυτές, ενώ κομβικό σημείο του βιβλίου αποτελούν οι πολιτικοκοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στη Χιλή με το πραξικόπημα του στρατηγού Πινοσέτ. Η σταδιακή απώλεια από δίπλα της όλων των ανθρώπων που την περιτριγυρίζουν – για διαφορετικούς λόγους ο καθένας – μοιάζει να αποτελεί το τελειωτικό χτύπημα στην ήδη εύθραυστη ψυχοσύνθεσή της
Η Μαρία – Μαργατίτα θα καταλήξει τελικά ένας φτωχοδιάβολος, που θα περιμένει τον χρόνο να σύρει το σαρκίο της μέχρι την τελευταία του κατοικία. Μέσα, όμως, σε αυτή τη φαινομενική παραίτηση, θα κρατηθεί ζωντανή η ανάγκη της να ακούει και να εξιστορεί ιστορίες, που θα την οδηγήσει τελικά στο να πλάσει μια αλλιώτικη ιστορία για τη ζωή της, να χωθεί μέσα της και να προσποιηθεί πως αυτή είναι η πραγματική της ζωή. Και, εδώ που τα λέμε, μπορεί και να είναι, τίποτα δεν είναι σίγουρο, αφού «είμαστε φτιαγμένοι από τα υλικά των ονείρων», που θα έλεγε και ο Σαίξπηρ.
«Στον σημερινό κόσμο της τεχνολογίας, μια αφηγήτρια ταινιών φαντάζει εξωπραγματική», γράφει ο συγγραφέας. Κι, όμως, αυτή η αφήγηση της ελπίδας, του δίκιου, της αγάπης και της θέλησης για ζωή, θα έπρεπε να αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του κόσμου μας, πυλώνας της κοινωνικής απελευθέρωσης.
Η νουβέλα του Ερνάν Ριβέρα Λετελιέρ θέτει ακριβώς αυτά τα προτάγματα στο επίκεντρο, ανατέμνοντας παράλληλα έννοιες όπως η πάλη των τάξεων, η σεξουαλική κακοποίηση και ο λυτρωτικός ρόλος της τέχνης στη σύγχρονη κοινωνία, με σκοπό να προβληματίσει τον αναγνώστη και κυρίως να τον χειραφετήσει απέναντι στα μεγάλα πανανθρώπινα ζητήματα του καιρού μας.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
