Χιλιανός ποιητής, Alejandro Zambra, Εκδόσεις Ίκαρος
«Περιέργως, οι χιλιανοί ποιητές είναι πιο διάσημοι από τους πεζογράφους, και υπάρχουν πολλοί πεζογράφοι που γράφουν μυθιστορήματα για ποιητές. Είναι σαν εθνικοί ήρωες, θρυλικές μορφές» σημειώνει στο τελευταίο του βιβλίο ο Alejandro Zambra, περιγράφοντας έτσι το ίδιο του το εγχείρημα.
Πράγματι, το μυθιστόρημα με τίτλο Χιλιανός ποιητής, που κυκλοφορεί σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη από τις εκδόσεις Ίκαρος, αποτελεί μια ερωτική επιστολή με παραλήπτη την ποίηση και όλους όσοι την υπηρετούν στη Χιλή αλλά και στον κόσμο όλο, χωρίς εξιδανικεύσεις και ωραιοποιήσεις, αλλά με βαθιά διεισδυτική ματιά και μπόλικο χιούμορ. Επιπροσθέτως, ο συγγραφέας διερευνά με μεγάλη ευαισθησία τη θέση και τη βαθιά επιρροή που μπορεί να έχει στη ζωή ενός παιδιού ένας “πατριός” που είναι ουσιαστικά παρών σε σχέση με έναν “βιολογικό” γονιό που έφυγε, πραγματεύεται το βίωμα τόσο αυτού που εγκατέλειψε την οικογένεια όσο και αυτού που μένει πίσω, αλλά και το τι σημαίνει τελικά ο όρος “επιτυχία”.
Η απουσία του οριστικού άρθρου στον τίτλο δεν είναι τυχαία – δεν είναι ένας και συγκεκριμένος ο χιλιανός ποιητής στο μυθιστόρημα αυτό αλλά πολλοί, είτε αληθινοί και γνωστοί στην οικουμένη είτε φανταστικοί, που επινοήθηκαν για τις ανάγκες του βιβλίου. Η Χιλή, άλλωστε, έχει μακρά παράδοση στην ποίηση, με δύο Νόμπελ ποίησης στο ενεργητικό της, για τα οποία οι χιλιανοί ποιητές είναι περήφανοι. Φέρελπις ποιητής είναι και ο έφηβος Γκονσάλο που πρωταγωνιστεί στην άγουρη και αδέξια ερωτική περιπέτεια με την οποία ανοίγει το βιβλίο. Κάποια χρόνια αργότερα, άντρας πια, θα δηλώσει έτοιμος να μπει σε μια ενήλικη ερωτική ιστορία με την Κλάρα, την παλιά του αγαπημένη, η οποία πλέον είναι μητέρα του μικρού Βισέντε. Με το πέρασμα των χρόνων ο Βισέντε εξελίσσεται κι εκείνος σε ποιητή, κάνοντας την Κλάρα να συλλογίζεται με κάποια ανησυχία πως «η ποίηση είναι κάτι σαν αρρώστια», μια αρρώστια που απ’ ό,τι φαίνεται μπορεί και παραβλέπει την ανούσια βιολογική πραγματικότητα των δεσμών αίματος.
Το εύρημα του συγγραφέα, προκειμένου να συστήσει στον αναγνώστη τον αλαφροΐσκιωτο, πολύχρωμο, θορυβώδη και φορές επεισοδιακό κόσμο των χιλιανών ποιητών, είναι να εισαγάγει στην αφήγηση την Πρου, μια αμερικανίδα δημοσιογράφο η οποία υπό το βάρος προσωπικών ματαιώσεων φτάνει στη Χιλή από τη Νέα Υόρκη ψάχνοντας να βρει ένα θέμα όσο το δυνατόν πιο πρωτότυπο για λογαριασμό «ενός καινούριου και πολύ ελπιδοφόρου πολιτιστικού περιοδικού». Η τυχαία της συνάντηση με τον νεαρό Βισέντε θα είναι το έναυσμα για να μπει στους ποιητικούς κύκλους του Σαντιάγο και να αποφασίσει ότι θα γράψει για τους ποιητές στη Χιλή. Μέσα από τις σημειώσεις της και τις σκέψεις της εισάγει τον αναγνώστης στο ετερόκλητο σύμπαν ανθρώπων που αναζητούν μεν τα υψιπετή νοήματα και τις λέξεις που θα τα αποτυπώσουν αλλά δεν παύουν να έχουν τις αδυναμίες τους, ακόμα και τις αντιζηλίες και τους ανταγωνισμούς τους, χωρίς βέβαια το διακύβευμα να είναι οικονομικό. Η Πρου σημειώνει «Οι χιλιανοί ποιητές είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικοί, σαν τους Νεοϋορκέζους. Είναι λες και βρίσκονται στο χρηματιστήριο, λες και παίζονται πολλά λεφτά. Και λεφτά δεν υπάρχουν. Καθόλου.»
Το ζήτημα της “επιτυχίας” τίθεται και αυτό στο βιβλίο. Ο Βισέντε, στην αρχή της ενήλικης ζωής του αφού έχει μόλις κλείσει τα δεκαοχτώ, δέχεται πιέσεις να γραφτεί στο πανεπιστήμιο, κάτι που ο ίδιος δεν επιθυμεί, τουλάχιστον όχι εκείνο το χρονικό διάστημα. Όταν ο πατέρας του, κάποτε δικηγόρος και πλέον μεσίτης, θα αποδώσει την άρνησή του γιου του στον φόβο της αποτυχίας, ο Βισέντε θα σκεφτεί «Φυσικά και φοβάται την αποτυχία, και γι’ αυτό αντιστέκεται όταν θέλουν να τον βάλουν να βοσκήσει μαζί με το άλλο κοπάδι. Γι’ αυτόν, αποτυχία θα ‘ταν να ξυπνούσε ξαφνικά στα μέσα μιας άχαρης ζωής, καταδικασμένος ισοβίως σε μια ελεεινή δουλειά.» Ο Βισέντε ξέρει ποια είναι η κλίση του: θέλει να γίνει ποιητής. «Οι φίλοι του τρέφουν τόσες ψευδαισθήσεις για το πανεπιστήμιο, ώστε μπορεί κανείς να διακρίνει από τώρα τη σταθερή, σίγουρη, οριστική ζωή τους. Ο Βισέντε πιστεύει πως οδηγούνται γραμμή στο σφαγείο.»
Το αφήγημα της παραδοσιακής οικογένειας ως ένδειξης “επιτυχίας” τίθεται εξίσου εν αμφιβόλω. Η Κάρλα, μητέρα του Βισέντε, συλλογίζεται με αφορμή τα ερωτήματα του γιου της «Η ιστορία ήταν τόσο σαχλή, ώστε ήταν καλύτερο να υποθέσει ότι ναι, υπήρχε κάποιο μυστικό, αλλά όχι, τίποτα: απλώς η Κάρλα τα ´χε φτιάξει μ’ έναν ηλίθιο, και μετά, με την εγκυμοσύνη, είχε ενεργήσει με αφέλεια και δουλικότητα, σαν καλό κορίτσι που δεν ήθελε να είναι, για να ευχαριστήσει τους γονείς της και για να πιστέψει η ίδια ότι ήταν ερωτευμένη κι ότι είχε νόημα να δημιουργήσει μια οικογένεια.» Πραγματικά, η λέξη “οικογένεια” στο βιβλίο αυτό ανανοηματοδοτείται και απομακρύνεται από τις κοινωνικές συμβάσεις: ο “πατριός” εδώ φαίνεται ότι είναι πολύ πιο κοντά στο παιδί απ’ ό,τι ο “πατέρας”.
Και τελικά, τι έχει νόημα; Ίσως η οικογένεια –με την ουσιαστική έννοια του όρου–, ίσως η ποίηση, ίσως η διδασκαλία. «“Τα ‘ξερες όλα, ήξερες να τα εξηγείς όλα, ακόμα και τα πιο παράξενα ποιήματα, με απλά λόγια. […] Δεν θα ‘πρεπε να διδάσκεις σε πανεπιστήμιο […] Έπρεπε να διδάσκεις τετράχρονα, πεντάχρονα παιδιά, στο Μαϊπού. Αυτό, ναι, θα ‘χε νόημα”» λέει στον παλιό του καθηγητή ένας φοιτητής που παράτησε τις σπουδές του στη μέση λόγω οικονομικής αδυναμίας.
Ο Alejandro Zambra παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό ένα πραγματικά απολαυστικό βιβλίο που ρέει αβίαστα και διανθίζεται με πλείστες αναφορές στο χιλιανό ποιητικό σύμπαν, τόσο στην ανθρωπογεωγραφία του όσο και στα ίδια τα ποιήματα. Η στάση του συγγραφέα είναι ταυτόχρονα ανηλεής και παιγνιώδης απέναντι στους “χιλιανούς ποιητές”, η επίγευση ωστόσο είναι η βαθιά στοργή και τρυφερότητα, κι ας μην μπορεί παρά να καταγράψει τις όποιες παραφωνίες. Εξάλλου, έχοντας εκδώσει και ο ίδιος στην αρχή της λογοτεχνικής του πορείας δυο ποιητικές συλλογές, ο Zambra είναι κι εκείνος ένας “χιλιανός ποιητής”. Αυτό ίσως είναι που του επιτρέπει να προσεγγίσει το αντικείμενό του με τόλμη αλλά και τόση αγάπη.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
