Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Η Κλάρα και ο Ήλιος, Καζούο Ισιγκούρο, Εκδόσεις Ψυχογιός

Μία από τις γνωστές πνευματικές τυραννίες είναι εκείνη της διασημότητας: αυτή υπαγορεύει στον αναγνώστη, αν κάποιος συγγραφέας έχει γίνει διάσημος, να τον εκσφενδονίζει εσαεί στα ουράνια. Μάλλον αυτό συμβαίνει με το μυθιστόρημα του Ισιγκούρο Η Κλάρα και ο ήλιος, για το οποίο έχουν γραφτεί διθύραμβοι αλλά προσωπικά με κούρασε σε μη αναμενόμενο βαθμό.

Η Κλάρα λοιπόν είναι ένα ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη. Την αγοράζει ένα κορίτσι που ασθένησε από τη διαδικασία της αναβάθμισης, μια διαδικασία στην οποία υπόκεινται τα παιδιά του κόσμου τον οποίο πραγματεύεται το μυθιστόρημα προκειμένου να μπορούν να διεκδικήσουν περισσότερα προνόμια για τη ζωή τους. Η Κλάρα είναι προικισμένη με ιδιαίτερη ενσυναίσθηση, αλλά επειδή δεν είναι το πιο πρόσφατο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, πάσχει και από κάποιες ατέλειες, κυρίως κινητικές δυσκολίες – ίσως και οπτικές. Στις δυσκολίες μοιάζει λιγάκι με την Τζόσι, το άρρωστο κορίτσι του οποίου αγοράστηκε για να γίνει ΤΦ, τεχνητή φίλη δηλαδή.

Πολύ συχνά στο βιβλίο διαβάζουμε για τα κουτιά στο οπτικό πεδίο της Κλάρας: πρόκειται προφανώς για εύρημα του Ισιγκούρο προκειμένου να μας υπενθυμίζει ότι η Κλάρα είναι ρομπότ. Γιατί, κατά τα άλλα, είναι τόσο ανθρώπινη όσο οποιοσδήποτε άνθρωπος. Και μάλιστα αγνός άνθρωπος, με μεταφυσικές δοξασίες. Ίσως αυτό το στοιχείο να το προσέθεσε ο Ισιγκούρο σαν σχόλιο για την πρωτόγονη ή την παιδική συλλογιστική ή σαν μαντεψιά για το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης. Όπως και νά ‘χει, η Κλάρα πιστεύει πως ο ήλιος μπορεί να γιατρέψει την Τζόσι, αν η Κλάρα του προσφέρει μια εκδούλευση, κάτι σαν θυσία.

Πάνω από το μισό βιβλίο αναλώνεται στον τρόπο με τον οποίο η Κλάρα αντιλαμβάνεται όσα συμβαίνουν γύρω της. Και βέβαια ο Ισιγκούρο γνωρίζει πολύ καλά ότι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσα από την προσωπικότητά μας. Η προσωπικότητα που αποδίδει στην Κλάρα λοιπόν δεν απέχει πολύ από εκείνη ενός παιδιού, που έχει τη δική του λογική, τη μαγική του σκέψη, αλλά και την αθωότητά του. Η Κλάρα μαθαίνει παρατηρώντας, κάτι που κάνουν σήμερα οι computer-enhanced evolutionary algorithms, οι αλγόριθμοι δηλαδή που αυτοδιορθώνονται, μαθαίνοντας από τις διορθώσεις που τους κάνει αρχικά κάποιος άνθρωπος. Οι αλγόριθμοι αυτοί όμως πόρρω απέχουν από μια παιδική λογική. Εδώ αρχίζει η διάσταση του βιβλίου από την οποιαδήποτε επίφαση πραγματικότητας επικαλείται. Γιατί, ακόμη και όταν μιλούν για τα σπάργανα της τεχνητής νοημοσύνης στην επιστήμη της πληροφορικής, σε καμία περίπτωση δεν παραπέμπουν στην παιδική λογική ούτε σε κάτι ανάλογο.

Όμως η ροή του βιβλίου είναι αργή και η διάσταση με την όποια πραγματικότητα ενοχλητική. Ακριβώς τη στιγμή που είχα βαρεθεί και ήμουν έτοιμη να το παρατήσω, συνέβη η πρώτη ανατροπή. Η μητέρα της Τζόσι είχε παραγγείλει σε κάποιον ένα ολόσωμο ομοίωμα της κόρης της, με σκοπό να το κατοικήσει η Κλάρα – αν η Τζόσι δεν κατάφερνε να επιζήσει. Η ιδέα και μόνο πίσω από κάτι τέτοιο, η ιδέα ενός γονιού που, επειδή δεν μπορεί να αντέξει την απώλεια, έχει δώσει εντολή να του κατασκευάσουν ένα ομοίωμα του παιδιού του, το οποίο έπειτα θα κατοικηθεί από μια τεχνητή νοημοσύνη που θα μιμείται το παιδί, είναι απλώς ανατριχιαστική. Πώς είναι δυνατόν μια μητέρα να προγραμματίσει κάτι τέτοιο; Πώς είναι δυνατόν να δεχτεί να δει το παιδί της σε κλώνο και μάλιστα ψηφιακό; Πιθανώς πρόκειται για σχόλιο ή μεταφορά του Ισιγκούρο αναφορικά με την πιθανή αντικατάσταση των ανθρώπων από τις μηχανές, πάντως είναι πολύ τραβηγμένο.

Τελικά όμως το ολόσωμα ομοίωμα δεν θα χρειαστεί, αφού ο ήλιος θα κάνει τελικά το θαύμα του ή απλώς από σύμπτωση η υγεία της Τζόσι θα βελτιωθεί. Ήταν όμως όντως σύμπτωση; Ή ήταν η πίστη της Κλάρας που προκάλεσε αυτό το θαύμα; Μην ξέροντας τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνουν τα πράγματα ακόμη και στη δική μας ζωή, δεν υπάρχει τρόπος να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα. Ούτε είναι ζητούμενο να απαντηθούν. Η πραγματοποίηση όμως του θαύματος είναι η δεύτερη ανατροπή στο βιβλίο.

Η Τζόσι τελικά αναρρώνει, συνεχίζει να μεγαλώνει και κάποια στιγμή τη βλέπουμε έτοιμη να φύγει για το κολέγιο. Η Κλάρα παραγκωνίζεται – κανείς δεν τη χρειάζεται πια – και καταλήγει πρώτα σε ένα δωμάτιο λίγο μεγαλύτερο από μια ντουλάπα και έπειτα σε μια μάντρα με άχρηστα υλικά. Εκεί απομονώνεται, καθώς επιδίδεται στο έργο τού να βάλει σε λογική σειρά τις αναμνήσεις της που συγχωνεύονται και μπερδεύονται ολοένα, σε μια αέναη ρευστότητα. Ακριβώς όπως ενός ανθρώπου. Ίσως η τόσο έντονη «ανθρωπίλα» της Κλάρας να έχει σκοπό να προκαλέσει τα ερωτήματα που ούτως ή άλλως θέτει σήμερα η επιστήμη όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη: ιδιαίτερα το πώς είναι ΗΘΙΚΟ να της φέρονται οι άνθρωποι. Προς το παρόν, η κρατούσα άποψη λέει ότι δεν πρέπει κανείς να της φέρεται διαφορετικά από ό,τι σε οτιδήποτε αποτελεί ανθρώπινο κατασκεύασμα. Ωστόσο, τα ερωτήματα που αναδύονται είναι αναπόφευκτα, ιδίως επειδή η Κλάρα με την αθωότητά της και την προθυμία της έχει γίνει τελικά συμπαθής στον αναγνώστη. Αν λοιπόν δεν είναι η νοημοσύνη αυτό που μας κάνει ανθρώπους, τότε τι είναι; Η πίστη σε έναν θεό; Μα και από αυτήν είχε η Κλάρα, με τη διαφορά ότι ονόμαζε τον δικό της θεό «ήλιο». Τελικά, σε τι διαφέρει η τεχνητή νοημοσύνη από την ανθρώπινη;

Όπως όλα τα βιβλία που μιλούν για τεχνητή νοημοσύνη, έτσι κι αυτό προσπάθησε να θέσει πρωτίστως ερωτήματα για την ανθρώπινη φύση. Πιστεύω όμως ότι ο Ισιγκούρο δεν κατάφερε να τα θέσει με τον καλύτερο τρόπο, με αποτέλεσμα να πελαγοδρομεί αρκετά στα σημεία. Έπειτα, ο σκοπός του βιβλίου είναι ασαφής. Είναι το να υποστηρίξει ότι η πραγματική φιλία μεταξύ ανθρώπου και μηχανής είναι εφικτή; Ή ότι η μεταφυσική έχει τη ρίζα της στην παιδική/αφελή σκέψη;  Ή μήπως θέλει να μας πει ότι θαύματα πάντα θα συμβαίνουν; Δεν είναι καθόλου σαφές και αυτή η ασάφεια σε τίποτα δεν προσθέτει στη λογοτεχνικότητα του έργου.

Επιπλέον, η φωνή της Κλάρας είναι μια αδύναμη φωνή. Είναι σαν να μιλάει ένα κορίτσι 10 ετών που για κάποιο λόγο μόλις αρχίζει να γνωρίζει τον κόσμο.  Μόνο που ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται αυτή του η γνωριμία δεν είναι ούτε επαρκής ούτε ορθός από επιστημονικής άποψης. Δείχνει ωστόσο κάτι από τον τρόπο με τον οποίο χτίζεται η γνώση μας για τον κόσμο: πάνω σε ό,τι έχουμε δει και διδαχθεί, το οποίο δεν αργεί να καταστεί θέσφατο.

Έχοντας διαβάσει και άλλα βιβλία του Ισιγκούρο, νομίζω πως είναι το πλέον αδύναμο. Συγκριτικά με άλλα πρόσφατα λογοτεχνικά βιβλία για το θέμα που έχω διαβάσει, όπως το Zero K του Ντον Ντε Λίλλο, το Μηχανές σαν κι εμένα του Ίαν ΜακΓιούαν, ακόμη και την Άντα του Αντουάν Μπελό, είναι το πιο άστοχο. Δεν πειράζει, ακόμη και οι φτασμένοι συγγραφείς συγχωρούνται για τα πιο αδύναμα έργα τους. Αρκεί να ακολουθούνται από άλλα, πραγματικά δυνατά. Το μέλλον θα δείξει.

Διαβάστε Επίσης: 

Η οπτική μίας «έξυπνης μηχανής», γράφει η Λαμπρινή Γλερίδου [Η Κλάρα και ο Ήλιος, Καζούο Ισιγκούρο]

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular