Πλάνητες, Όλγκα Τοκάρτσουκ, Εκδόσεις Καστανιώτη
Παράδοξο να διαβάζεις το μυθιστόρημα Πλάνητες της Όλγκα Τοκάρτσουκ σε έναν κόσμο που προσπαθεί να συνέλθει από την επέλαση του COVID19. Μετά την απόλυτη ακινησία και τις απαγορεύσεις μετακίνησης, τώρα που οι μύες ξεκινούν διστακτικά να ξεμουδιάζουν, ξαφνικά βυθίζεσαι στην ωδή της αέναης κίνησης.
Το τελευταίο μυθιστόρημα της συγγραφέως που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση από τα πολωνικά της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου, συναπαρτίζεται από εκ πρώτης όψεως ασύνδετες ιστορίες: διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικές εποχές, διαφορετικές ζωές. Το κοινό νήμα φαίνεται να είναι η συνεχής κίνηση, η παραδοξότητα, η μετατόπιση από το γνώριμο, το οικείο, το «κανονικό». Η αφηγήτρια είναι παιδί όταν συνειδητοποιεί, με αφορμή τη συνεχή κίνηση του ποταμού Όδρα, πως «σε πείσμα όλων των κινδύνων πάντα είναι καλύτερο ό,τι κινείται σε σχέση με ό,τι βρίσκεται σε στάση, πως πιο ευγενής είναι η αλλαγή από την αδράνεια, πως το ακίνητο αποσυντίθεται, εκφυλίζεται, μετατρέπεται σε στάχτη, ενώ το κινούμενο θα διαρκέσει μέχρι και εις τους αιώνας των αιώνων».
Παρ’ όλα αυτά, η κίνηση δεν εξιδανικεύεται απόλυτα – η αφηγήτρια δηλώνει ότι «η ιστορία των ταξιδιών μου δεν είναι παρά μια ιστορία ανεπάρκειας» και συνεχίζει «τα δικά μου συμπτώματα έγκεινται στο ότι με τραβάει οτιδήποτε είναι χαλασμένο, ατελές, σπασμένο, ραγισμένο. Με ενδιαφέρουν σε οποιαδήποτε μορφή τα λάθη της δημιουργίας, τα αδιέξοδα. Αυτό που έπρεπε να αναπτυχθεί, αλλά για κάποιο λόγο παρέμεινε ατελές, ή και το αντίθετο – το υπερβολικά ανεπτυγμένο». Οι σκέψεις αυτές συνιστούν τις προγραμματικές δηλώσεις για τις προθέσεις της αφηγήτριας. Το κείμενο γρήγορα απελευθερώνεται από τα στενά όρια της γραμμικότητας και αρχίζει τα μπρος πίσω στον χρόνο και στη γεωγραφία.
Οι σχεδόν αυτοτελείς ιστορίες εκτυλίσσονται σε αεροδρόμια, τρένα, άμαξες, καράβια ή πολυσύχναστους σταθμούς του μετρό. Οι ήρωες ξεριζώνονται σε μια προσπάθεια διαφυγής, όπως μια οικογένεια που δεν θα αντέξει το καθεστώς στην Πολωνία, όπως και μια μητέρα που εξαντλημένη από τη φροντίδα του άρρωστου παιδιού της θα γοητευτεί από μια άστεγη γυναίκα που διακηρύσσει ότι «αυτός που ορίζει τον κόσμο δεν έχει εξουσία πάνω στην κίνηση», και μόλις ξεχαστείς και σταματήσεις να κινείσαι «θα μετατρέψει την πολύχρωμη ψυχή σου σε μια μικρή, επίπεδη ψυχούλα, σαν κομμένη από χαρτί, από χαρτί εφημερίδας, θα σε απειλεί με φωτιά, αρρώστια και πόλεμο […] θα απασχολήσει τις σκέψεις σου με ασήμαντα πράγματα, τι θα αγοράσεις, τι θα πουλήσεις, πού θα βρεις φθηνότερα, πού ακριβότερα».
Πέρα από την κίνηση, την αφηγήτρια απασχολεί το παράδοξο, το τερατώδες, το αφύσικο στην ίδια τη φυσική πραγματικότητα του ανθρώπινου σώματος. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ιστορίες με ακρωτηριασμένα μέλη που συντηρούνται βουτηγμένα μέσα σε σκεύη γεμάτα με παντός είδους χημικά παρασκευάσματα, και με παρεκκλίσεις της φύσης που φυλάσσονται για λόγους επιστημονικής έρευνας ή για την ικανοποίηση μιας νοσηρής περιέργειας. Ραγίζουν καρδιές οι επιστολές της θυγατέρας ενός διπλωμάτη και αυλικού ο οποίος όταν πέθανε ταριχεύτηκε προς τέρψη του αυτοκράτορα ως κάτι αξιοπερίεργο μόνο και μόνο επειδή ήταν μαύρος. Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της να επιστραφεί το σώμα του πατέρα της για να κηδευτεί, η απελπισμένη κόρη δεν θα λάβει καμία απάντηση.
Οι Πλάνητες, ένα βιβλίο για το ταξίδι και για το σπάσιμο κάθε είδους νόρμας, ενσαρκώνει τα θέματά του στην ίδια τη γραφή και τη δομή του. Η συγγραφέας δεν ακολουθεί κανέναν κανόνα συρράφει σε ένα πολυπρόσωπο κολάζ τις ιστορίες της και ταξιδεύει τους ήρωές της στις άκρες του κόσμου. Όπως ακριβώς ταξιδεύει και ο αναγνώστης του βιβλίου, αρκεί να τολμήσει να απαρνηθεί ό,τι του είναι οικείο και να αφεθεί να γοητευτεί από τους Πλάνητες.
Credit photo: Το Βήμα
Today it is exactly one hundred-ten years since the first woman won the Nobel Prize in Literature – Selma Lagerlöf. I bow low to her across time, and to all the other women, all the female creators who boldly exceeded the limiting roles society imposed on them, and had the courage to tell their story to the world loud and clear. I can feel them standing behind me. We really have won the Nobel!”
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
