Η λογοτεχνία υπηρετείται από ένα ευρύτατο φάσμα ανθρώπων, ο καθένας από τους οποίους γράφει για τους δικούς του λόγους και με τους δικούς του στόχους.
Αυτό που μάλλον αποτελεί το κοινό νήμα είναι ότι, ακόμα κι αν ένας συγγραφέας δηλώνει ότι γράφει για την τέχνη του ή για τον εαυτό του, μόνο και μόνο δημιουργώντας και εκθέτοντας το έργο του προβαίνει σε μια απόπειρα επικοινωνίας, χτυπάει μια πόρτα και περιμένει μια απάντηση. Αυτή η απάντηση μπορεί να έρχεται φυσικά και αβίαστα, ή και εντελώς προμελετημένα. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν δύο βασικές τεχνικές που μπορεί ο συγγραφέας να επιστρατεύσει σκόπιμα και συνειδητά ή και εντελώς ασυναίσθητα: επίκληση στη λογική ή επίκληση στο συναίσθημα.
Η επίκληση στη λογική μοιάζει εντελώς παράταιρη στο πλαίσιο μιας συζήτησης για την τέχνη και τη λογοτεχνία, και όμως έχει παίξει σημαντικό ρόλο διαχρονικά σε λογοτεχνικά έργα. Ο διδακτισμός σε μυθιστορήματα όπως ο Σίλας Μάρνερ της Τζωρτζ Έλιοτ δεν αγνοείται εύκολα, αφού η συγγραφέας, υπό τον μανδύα του αφηγητή, δεν διστάζει να αναλύσει με λογικά επιχειρήματα το σωστό και το λάθος, έτσι όπως το αντιλαμβάνεται η ίδια. Άλλα μυθιστορήματα, όπως η Φιλοσοφία στο Μπουντουάρ του Κόμη ντε Σαντ, περιλαμβάνουν σελίδες επί σελίδων με φιλοσοφικές και πολιτικές αναλύσεις, οι οποίες μοιάζουν μάλιστα εντελώς ασύνδετες με την πλοκή. Ο Μπρεχτ, πάλι, ως σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας αποσκοπούσε συνειδητά στη συναισθηματική απεμπλοκή του θεατή, προκειμένου αυτός ο τελευταίος να εστιάσει στην κοινωνικοπολιτική προβληματική του έργου και να μην υποκύψει σε μια αποπροσανατολιστική και εφήμερη συγκίνηση που δεν θα έφερνε ποτέ ουσιαστική αλλαγή σε συμπεριφορά και τρόπο σκέψης. Τέλος, τα αστυνομικά μυθιστορήματα, με την καλοδουλεμένη τους πλοκή, επιδιώκουν να ερεθίσουν εγκεφαλικά τον αναγνώστη, ο οποίος καλείται να εξιχνιάσει ένα σκοτεινό μυστήριο συλλέγοντας στοιχεία και κάνοντας λογικούς συλλογισμούς.
Από την άλλη, το συναίσθημα του αναγνώστη είναι ίσως ο πιο εύκολος στόχος και ο πιο εύκολος τρόπος για να έχει ένας συγγραφέας απήχηση. Φόβος, τρόμος, έρωτας και πάθος προσφέρονται απλόχερα και ο αναγνώστης χάρη σε ένα άψυχο φύλλο χαρτί –πόσο παράξενο!– δοκιμάζει συναισθήματα που ίσως δεν ένιωσε ποτέ στην πραγματική του ζωή. Τα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα μπορούν να γίνουν εθιστικά, κι έτσι εξηγείται η πίστη σε σειρές βιβλίων και συγγραφείς που μπορούν να προσφέρουν ακριβώς αυτό, ακόμα κι αν υπάρχουν λογικά άλματα ή κενά στην πλοκή.
Το συναίσθημα είναι μια τεράστια δύναμη, ένα φυσικό φαινόμενο που είναι αδύνατον να αξιολογηθεί θετικά ή αρνητικά και πάνω στο οποίο χτίζονται αυτοκρατορίες ή εξαιτίας του οποίου γκρεμίζονται συθέμελα. Ο αναγνώστης “ερωτεύεται” τον αγαπημένο του ήρωα, “μισεί” τον κακό της υπόθεσης, “γίνεται έξαλλος” με τον χαρακτήρα που φέρνει εμπόδια στο ευτυχές τέλος. Τα μυθιστορήματα της Τζέην Ώστεν είναι κλασικά δείγματα υπέροχης λογοτεχνίας χάρη στην οποία γενιές και γενιές αναγνωστών έχουν συγκινηθεί μέχρι δακρύων.
Είναι εντελώς παρωχημένη η αντίληψη ότι πρέπει κανείς να διαλέξει ανάμεσα στη νόηση και το θυμικό. Ένας ολοκληρωμένος αναγνώστης καλείται, ιδανικά, να δοκιμάζει τις πνευματικές του δυνάμεις και να τεντώνει τους μυώνες της καρδιάς του με την ίδια ζέση και την ίδια προσήλωση. Ο Κ.Π Καβάφης στην “Ιθάκη” του μιλάει τόσο για “σκέψι υψηλή” όσο και για “συγκίνησι εκλεκτή”. Όχι άδικα…
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
