***Γράφει η Κατερίνα Λιάτζουρα

Άστεγοι, Κωνσταντίνος Γιαννάκος, Εκδόσεις Γκοβόστη

Ο Κωνσταντίνος Γιαννάκος έρχεται να επιβεβαιώσει με το δεύτερο του μυθιστόρημα τη μεγάλη ευαισθησία που διαθέτει, για ζητήματα που απασχολούν τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Στοχαστικός, προβληματίζεται για όλα εκείνα τα γεγονότα που διαδραματιστήκανε πριν από περίπου δέκα χρόνια στην Ελλάδα και που συγκλόνισαν βαθύτατα κάθε πολιτικό νου. Υφαίνει τρεις ιστορίες μυθοπλασίας, τρεις ιστορίες που εξελίσσονται παράλληλα, που αναμιγνύονται και μπερδεύονται αναμεταξύ τους, που συναντιούνται και τέμνονται και που κάποιες φορές προχωρούνε κατά μόνας.

[…] Τα γεγονότα, γράφει ο συγγραφέας, υπάρχουν και εξελίσσονται τις περισσότερες φορές έξω από εμάς. Όλοι θέλουμε να λέμε “να, ήμουν κι εγώ εκεί”, όχι τόσο γιατί επιθυμούμε να αλλάξουμε τη ροή της ιστορίας, αλλά γιατί επιζητάμε να είμαστε μία από τις σταγόνες του χειμάρρου της που ούτως ή άλλως είμαστε. Σταγόνες στον ρου της ιστορίας, υγρασία στις όχθες ενός απέραντου ποταμού χρόνου. […] (σ. 33-34).

Επίκεντρο του μυθιστορήματος η Αθήνα της κρίσης. Κεντρικοί ήρωες ο Λου και ο Σολ, δυο άστεγοι που κινούνται στο κέντρο της Αθήνας και παρατηρούν τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Που παρατηρούν όμως από την απόσταση εκείνη, που τους επιτρέπει να αναστοχάζονται και να εκφράζονται αυθόρμητα, όπως είθισται δηλαδή σε κάθε ουδέτερο και αποστασιοποιημένο παρατηρητή. Οι άστεγοι, που ενώ παλεύουν για την επιβίωση τους και είναι ίσως οι πιο αδικημένοι των συνεπειών των μνημονίων εκείνης της εποχής – το φαινόμενο εξάλλου των αστέγων εντάθηκε την περίοδο εκείνη- διατηρούν την ευγένεια της ψυχής και το νηφάλιο βλέμμα, παρακολουθώντας από τη μια τον κόσμο γύρω τους εν εξελίξει, και από την άλλη διαβάζοντας αποσπάσματα από ένα βιβλίο που κατά τύχη βρέθηκε στα χέρια τους. Και στο βιβλίο αυτό, που ξεφυλλίζουν αποσπασματικά και τυχαία οι δυο άστεγοι, ο Γιαννάκος με μια ζηλευτή αφηγηματική ικανότητα, ξεδιπλώνει όλον τον φιλοσοφικό του προβληματισμό που αφορά στον άνθρωπο και στην κοινωνική του υπόσταση.

Έτσι λοιπόν, τη μια στιγμή παρακολουθούμε στιγμιότυπα ενός ζευγαριού σε μέση πια ηλικία, όπου η πολύχρονη συμβίωση επέφερε τον κορεσμό -όπως συνήθως δηλαδή συμβαίνει- και την επακόλουθη υπαρξιακή τους κρίση, την κρίση της ταυτότητας τους. Είναι εκείνες οι στιγμές, όπου ο ένας σύντροφος γνωρίζει τα πάντα για τον άλλον, όπου όλα έχουν γίνει υπερβολικά οικεία, τόσο συνηθισμένα και απροκάλυπτα προβλέψιμα. Και είναι εκείνες οι στιγμές που κανείς από τους δυο δεν αναγνωρίζει την συμβολή του άλλου στην δική του ψυχοσωματική εξέλιξη, και που όταν τυχαίνει να στραβώσουν οι εξωτερικές συνθήκες, η προσωπική ματαίωση και η απογοήτευση υπερισχύουν της λογικής και γίνονται εφαλτήριο για κατηγόριες και προσβολές προς το έτερον ήμισυ. Και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί απλή στραβή, η φούσκα του χρηματιστηρίου, παρασύροντας στην απελπισία και στην απόγνωση κόσμο και κοσμάκη που ήλπιζε να βελτιώσει τουλάχιστον τα οικονομικά του, σε αυτή την ούτως ή άλλως ταξική κοινωνία.

Την επόμενη στιγμή διακρίνουμε την ανησυχία και τους προβληματισμούς της νεότερης γενιάς, που αντιλαμβάνεται το μέγεθος των πολιτικών εξελίξεων και που θέλει να πράξει, που θέλει να συμβάλλει στην κοινωνική αλλαγή, που θέλει να υψώσει τη φωνή και τη γροθιά της. Μια νέα γενιά που αναγκάζεται να βιώσει τον οικονομικό μαρασμό και την ανεργία και που εξαναγκάζεται να μεταναστεύσει σε εύπορες χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά. Μια νέα γενιά που ενώνεται με το ανώνυμο πλήθος των διαδηλωτών και που διαμαρτύρεται για την κακοδιαχείριση της ελληνικής οικονομίας. Οι νεανικοί έρωτες και η ανεμελιά της νιότης παίρνουν στο μυθιστόρημα του Γιαννάκου μια παρασκηνιακή θέση. Ο έρωτας δεν είναι ικανός να καλύψει το κενό της υπαρξιακής απόγνωσης και της οικονομικής ανέχειας των νέων. Οι παιδικές φιλίες διαρρηγνύονται με το πέρας του χρόνου και τις δυσκολίες που επιφέρει αυτός, οι φοιτητικές συζητήσεις μετατρέπονται σε πόλους πολιτικών αντιπαραθέσεων, οι ανθρώπινες σχέσεις γίνονται επικίνδυνα ανταγωνιστικές.

Σε όλο το παραπάνω σκηνικό του μυθιστορήματος είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος που ο συγγραφέας σκιαγραφεί μια ολόκληρη εποχή και μας οδηγεί μέσα από τα σημαντικότερα γεγονότα της πολύ πρόσφατης ιστορίας της Ελλάδας. Έννοιες και λέξεις στοιχειωμένες, που έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα στη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού, όπως Τρόικα, ΔΝΤ και Grexit, αλλά και πρόσωπα όπως ο Σαμαράς και  ο Σόιμπλε και ο Τσίπρας και ο Μιχαλολιάκος, αναδύονται με μαεστρία μέσα από την αφήγηση του Γιαννάκου, να μας θυμίσουν εκείνες τις μαύρες μέρες της ανυπέρβλητης οικονομικής δυσχέρειας, εκείνα τα μαυρισμένα συναισθήματα της βαθιάς ανθρωπιστικής κρίσης.

Άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός ότι ο Γιαννάκος προσπαθεί να αφηγηθεί τα γεγονότα εκείνα με αντικειμενικότητα και όχι μονόπλευρα. Κάτι που διακρίνεται στον χαρακτήρα του Πέτρου, έναν από τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος, που είναι στο επάγγελμα αστυνομικός, μάχιμος στη πρώτη γραμμή των διαδηλώσεων, υπηρετώντας στην ειδική μονάδα καταστολής, γνωστή ως ΜΑΤ (Μονάδα Αποκατάστασης Τάξης). Οι εσωτερικές συγκρούσεις του εν λόγω προσώπου για το σωστό και το λάθος των πράξεων της αστυνομίας, για το δίκαιο ή το άδικο των πράξεων των διαδηλωτών, αλλά και οι εξωτερικές συγκρούσεις που έχει με τους συντρόφους του που διαδηλώνουν στο πλευρό των αγανακτισμένων, καταδεικνύουν την ανάγκη του συγγραφέα να μας επικοινωνήσει το παλιό γνωμικό ότι όλα, μα όλα τα νομίσματα έχουν δυο όψεις. Όπως δυο εκφάνσεις έχουν στο μυθιστόρημα του Γιαννάκου όλες οι ανθρώπινες καταστάσεις και δραστηριότητες. Ο πλούτος και η ευημερία μπορεί να εμπεριέχουν αλληλεγγύη αλλά και απάθεια και περιφρόνηση, η ταπεινή εργασία μπορεί να περικλείεται από φιλοσοφία και φιλοτεχνία αλλά και από μιζέρια και από κατάθλιψη, η επαγγελματική καταξίωση να χαρακτηρίζεται από ικανοποίηση και από αποδοχή, αλλά και από αλληλοϋπονόμευση και ανταγωνιστικότητα, η ερωτική σχέση από χαρά και ευχαρίστηση, αλλά και από ανταγωνισμό, εγωισμό, ζήλεια και μικροπρέπεια.

Οι μορφές που πρωταγωνιστούν στο μυθιστόρημα του Γιαννάκου είναι όλες μορφές οικείες. Τα πρόσωπα είναι γνωστά και αναγνωρίσιμα. Ο Γιαννάκος σμίλεψε τους λογοτεχνικούς του χαρακτήρες εμπνεόμενος από υπαρκτά πρόσωπα της οικογένειας του, του συγγενικού και φιλικού του περιβάλλοντος, προσδίδοντας τους στοιχεία φανταστικά μεν, αληθοφανή δε. Οι ήρωες του δεν είναι απομονωμένες οντότητες, αλλά αποτελούν ενεργά τμήματα της κοινωνίας με ξεκάθαρα προσδιορισμένο τον κοινωνικό τους ρόλο και την κοινωνική τους θέση. Κατά τη δόμηση των λογοτεχνικών του χαρακτήρων, ο συγγραφέας καθόρισε τον βαθμό επιρροής του καθενός και της καθεμιάς στους υπόλοιπους χαρακτήρες του μυθιστορήματος, σε συνάρτηση πάντα με τις προσδοκίες που προκύπτουν να έχουν όλοι από όλους. Ωστόσο ο κοινωνικός τους ρόλος δύσκολα εκπληρώνεται, με αποτέλεσμα οι ήρωες να συγκρούονται, να αγανακτούν, να προβληματίζονται, να απογοητεύονται, να επαναστατούν και να αγωνίζονται για την εξασφάλιση της δικαίωσης των κοινωνικών τους διεκδικήσεων και του σεβασμού των κοινωνικών τους δικαιωμάτων. Η μαεστρία του Γιαννάκου έγκειται στο γεγονός ότι έπλασε τους πρωταγωνιστές του με γνώμονα το τρίπτυχο προσωπικότητα, ψυχολογία, κοινωνία, κατορθώνοντας έτσι να ταυτιστούμε με τους ήρωες, καθώς αυτοί -όπως και εμείς άλλωστε- καλούνται να συγκρουστούν με τα κακώς κείμενα της εποχής, με τις προσωπικές τους πεποιθήσεις και τις κοινωνικές καταπιέσεις, τους φόβους και τα τραύματα του παρελθόντος, επιδιώκοντας την αυτοβελτίωση και γιατί όχι; και την πολυπόθητη κάθαρση.

Ο συγγραφέας στη σελίδα 332 γράφει:

[…] Όλα αλλάζουν, όλοι μεταμορφώνονται. Το σκουλήκι γίνεται πεταλούδα, ο αγλέουρας γιατρικό και το μίσος ζωή για όσους νοούν· για τους άλλους κανείς δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Μόνο μια προσευχή, αν πιστεύει κανείς στα θαύματα, αν και νομίζω πως δεν προσφέρονται για αυταπάτες και ψευδαισθήσεις τούτες οι εποχές.

Εν κατακλείδι στόχος του Γιαννάκου είναι η διερεύνηση της διαλεκτικής σχέσης του ψυχισμού του ανθρώπου και της πολιτικοποιημένης αφύπνισης του κατά την περίοδο της κρίσης στη χώρα μας. Η διαμόρφωση πολιτικής και κοινωνικής ταυτότητας και η πολιτική συμμετοχή του ανθρώπου σε εύθραυστες κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες επιδρούν άλλοτε κατασταλτικά και άλλοτε  ευεργετικά. Οι αφηγήσεις του συγγραφέα λειτούργησαν ως κάποιο εργαλείο ανάδυσης, για να κατανοήσουμε τον πολιτικό μας εαυτό στη σύγχρονη κοινωνία. Κάθε κρίση περιέχει σημαντικά κίνητρα και αποτελεί ωθητική δύναμη για τον άνθρωπο να αρπάξει τις νέες ευκαιρίες και να διεκδικήσει εύλογα ανθρωπιστικά δικαιώματα, να παρέμβει ουσιαστικά στην κοινωνία με οργανώσεις και συλλογικότητες και να αυτο-πραγματωθεί. Η διάρκεια και η επιμονή σε κοινωνικές και πολιτικές διεκδικήσεις και η ισχυροποίηση των κοινωνικών κινημάτων δεν μπορεί να έχει άλλο αποτέλεσμα από την μακροπρόθεσμη αλλαγή της κοινωνίας.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.