Ο Αύγουστος Κορτώ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη και σπούδασε ιατρική. Τα έργα του «Το Βιβλίο της Κατερίνας» και «Ρένα» έχουν διασκευαστεί σε θεατρικά, με την Κατερίνα να μετρά φέτος την έκτη της επαναληπτική σεζόν. Θα μπορούσα να παραθέσω περισσότερα βιογραφικά του στοιχεία, αλλά δεν θα κάνω αυτό, γιατί όλα αυτά είναι πράγματα που μπορεί κανείς να βρει εύκολα αν θέλει στο διαδίκτυο. Θα μιλήσω γι`αυτά που νιώθω μόνο διαβάζοντάς τον. Γιατί είναι από τις λίγες περιπτώσεις πένας που ξεχωρίζω. Που κάνουν τα συναισθήματα σου να ξεχειλίζουν. Καυστικός, άμεσος, πολυεπίπεδος, μεστός, αστείος και προκλητικός, συχνά βαθύτατα τραγικός, πάντα καταπιάνεται με μεγάλα θέματα ταμπού, ακόμα κι όταν κινείται σε διαφορετικά είδη γραφής (μυθιστορήματα, αυτοβιογραφικά κείμενα, κωμικογραφήματα, σενάρια) κρατά αναλλοίωτο το ύφος και την ποιότητά του, ενώ τα προσωπικά του βιώματα και αναφορές βρίσκονται πάντα εκεί, στο κείμενο, αισθητά, παρόντα, ισχυρά και ηχηρά. Γεμάτος ευαισθησία, και με μια βαθιά και απλή ταυτόχρονα φιλοσοφία, μια στάση ζωής που αναδεικνύεται και που σε κάνει να γυρνάς και να ξαναδιαβάζεις τις σελίδες του, που με τις γλαφυρές τους περιγραφές εξανθρωπίζουν την σκληρότητα της ζωής, σε κάνει να γελάς με το τραγικό, μας θυμίζει ότι αυτό είμαστε, και γέλιο και δάκρυ, και γλυκό και πικρό. Με χιούμορ, αλήθεια, λαϊκότητα, και γλυκιά αγάπη, συχνά η ιστορία ολόκληρης της Ελλάδας φαίνεται να περνάει και να διαγράφεται ολοζώντανη και κατά-δική μας στα βιβλία του, που με κατάλοιπα μιας άλλης εποχής -που όμως όλοι με κάποιο τρόπο ξέρουμε και μας έχει ποτίσει, με ακούσματα και μυρωδιές, με εικόνες του χωριού, τραγούδια στο ραδιόφωνο και οικογενειακά τραπέζια, οι αναφορές του σε μέρη και ανθρώπους, από το Ζόναρς και τον Χατζηδάκι στον Αυλωνίτη, κι από`κει σε μουσική και ποίηση και δρόμους που περπατήσαμε και περπατάμε, κάνουν τις εικόνες που ξεπηδούν από τα βιβλία του να θυμίζουν τις προσωπικές μας αναμνήσεις. Οι ιστορίες του είναι δικές μας. Και ακριβώς γι`αυτό μας κερδίζουν, ακόμα κι όταν είναι εφιαλτικές. Γιατί ο Κορτώ συνήθως αυτό κάνει. Μας φέρνει αντιμέτωπους με τις πιο σκοτεινές πτυχές μας, αυτές μας κάνουν ανθρώπους. Μας αγκαλιάζει και μας αφήνει να γλείφουμε τις πληγές μας ώσπου να γιαίνουν. Δεν ξέρω αν μπορώ να είμαι αντικειμενική όταν αναφέρομαι στον Αύγουστο Κορτώ και αν μιλάμε για έναν σπουδαίο λογοτέχνη ή για έναν άνθρωπο, που απλώς πρέπει να έχει λόγο (με όποιον τρόπο) γιατί αυτά που έχει να πει είναι σημαντικά. Όπως και να`χει, ξεχώρισα τρία από τα πιο πρόσφατα έργα του και αποφάσισα να σας μιλήσω γι`αυτά.  

Η καλύτερη χειρότερη μέρα της ζωής σου

Θα μπορούσα να πω, ότι μετά την «Κατερίνα» του, ο Άυγουστος Κορτώ, εδώ, παραθέτει το πιο προσωπικό και αυτοβιογραφικό του βιβλίο, όμως η Καλύτερη Χειρότερη Μέρα της Ζωής σου, δεν είναι μυθιστόρημα. Είναι ένα κείμενο, δομημένο με μια μορφή που έχει ροή και συνέχεια, θυμίζει το Αρχή-Μέση-Τέλος, ακόμα και τα κεφάλαιά του (Χρόνος, Σώμα, Συναίσθημα, Άνθρωποι, Θεραπεία) μοιάζουν να χτίζουν μια ιστορία για το τέρας της Κατάθλιψης για το οποίο μιλά, αλλά δεν είναι μια ιστορία. Είναι μάλλον, μια μεγάλη, σημαντική, δήλωση. Ένας πολύ άμεσος, και πολύ αληθινός αντικατοπτρισμός του τι είναι η κατάθλιψη. Τι σημαίνει να ζει κάποιος με αυτό. Και ενώ το θέμα είναι σαφές από την πρώτη κιόλας εντύπωση, από τον τίτλο, τον υπότιτλο, την περίληψη, ακόμα και από το μαύρο εξώφυλλο, το μαχαίρι μπαίνει στο κόκαλο από την πρώτη σελίδα, στον πρόλογο, όπου αναφέρεται η πιο πρόσφατη απόπειρα αυτοκτονίας του, και πιάνεις τον εαυτό σου σύντομα, με δάκρυα στα μάτια από τις ζωντανές περιγραφές, το απροκάλυπτα μαύρο του χιούμορ, την αποφασιστικότητα και το θάρρος, ότι εδώ, τώρα, ήρθε η ώρα να σπάσουμε τα ταμπού. Ο Κορτώ ποτέ δεν μασάει τα λόγια του και διακρίνουμε ξεκάθαρα τον ίδιο ως πρωταγωνιστή του βιβλίου, με αναφορές στα γύρω του πρόσωπα, πρόσωπα γνώριμα πια και στους ίδιους τους αναγνώστες του, ωστόσο καταφέρνει με τρομερό αυτοσαρκασμό, χιούμορ, αναφορές στην ποπ κουλτούρα -και την όποια καθολικότητα γεννάται απ `αυτήν, και απίστευτα ταχείς και ακραίες εναλλαγές συναισθημάτων, να μας βάλει όλους στην θέση του πρωταγωνιστή. Ο ήρωας του βιβλίου δεν έχει πρόσωπο. Δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό πέραν του ότι πάσχει από κατάθλιψη. Είναι ο Κορτώ αλλά και όχι, είμαι εγώ, είσαι εσύ, είμαστε όλοι, και είναι οι άνθρωποι όποιοι κι αν είναι, όπου κι αν είναι, που καθημερινά αγωνίζονται ενάντια στην κατάθλιψη. Γιατί αυτό είναι ο ήρωας αυτού του βιβλίου, ένας αγωνιστής. «Η αγάπη ευτυχώς είναι άχρονη» …αναφέρει κάπου, και εκεί ακριβώς αρχίζεις να νιώθεις αυτή την τεράστια αγκαλιά αγάπης που χτίζεται μέσα σου καθώς περνάνε οι σελίδες του βιβλίου, που ακριβώς επειδή όλοι έχουμε υπάρξει (για κάποια περίοδο τουλάχιστον) ήρωές του, είναι σαν ανακούφιση, ένα χάδι, το αντίδοτο στη μοναξιά και την ερήμωση που συχνά είμαστε σίγουροι ότι βιώνουμε.

Πότε με χιούμορ («Μας έχετε πρήξει οι υγιείς με την ζωή σας!») και πότε με κυνισμό («Ο χρόνος μας γιατρεύει όλους από την αρρώστια της ύπαρξης») ο Κορτώ, παραθέτει ένα κείμενο-«μάθημα» για όλους μας, στέλνοντας ένα μεγάλο μήνυμα στα στερεότυπα και τα κοινωνικά πρότυπα, που μοιάζουν φασιστικά αποφασισμένα να μας καθορίζουν μετατρέποντας την αρρώστια ή ακόμα και την δυστυχία που ίσως νιώθουμε σε θέματα-ταμπού. «Το βλέμμα των άλλων μας ορίζει και μας περιέχει» …γράφει, και έχει απόλυτο δίκιο σε κάθε του λέξη, ενώ σε άλλο σημείο του βιβλίου αντιπαραβάλει τον «επιφανή αυτόχειρα», που συχνά παρουσιάζεται με γοητεία, με έναν (μέσο) οποιονδήποτε, άνθρωπο που στην ίδια κατάσταση νιώθει και συχνά αντιμετωπίζεται ως ένα τίποτα. Μας μιλάει για τους ανθρώπους, τις κοινωνικές προσταγές τους, τα πρέπει, τις επινοήσεις που μας διαμορφώνουν και συχνά θέλω να σηκωθώ και να χειροκροτήσω δυνατά κι ας είμαι μόνη, μιλά για τον χρόνο, το χρήμα, τους άλλους, την ζωή «….η λύσσα με την παραγωγικότητα, με το στύψιμο κάθε στιγμής ώστε να αποφέρει και κάτι, είναι ανθρώπινη επινόηση […] Ο καταθλιπτικός κοιτάει τον τοίχο γιατί αυτό μπορεί να κάνει τη δεδομένη στιγμή –όπως ο ασθενής με συντριπτικό κάταγμα μηριαίου, καθηλωμένος στο νοσοκομειακό κρεβάτι για μήνες, κοιτάει το ταβάνι. Δεν κρινόμαστε μόνον απ `την αξιοποίηση του χρόνου μας – δεν κρινόμαστε καν, εφόσον δεν παραδώσουμε όλη τη ζωή μας στις αξιολογήσεις των άλλων. Ο χρόνος δεν είναι χρήμα, δεν είναι κάτι το μοιραία αναντικατάστατο. Είναι –ιδίως όταν νοσούμε- αυτό που θέλουμε (αυτό που αντέχουμε) να είναι.» Οι μεγάλες αλήθειες αυτού του έργου, είναι αμέτρητες, παντός φύσεως και επώδυνες γιατί μας αφορούν περισσότερο από όσο μπορούμε να διανοηθούμε.

Δέσποινα 

«Κι αν η Παναγιά ήταν η Ελληνίδα μάνα;» …με την παραπάνω ερώτηση να διαπερνά τις σκέψεις μας σε κάθε λέξη και σε κάθε σελίδα της Δέσποινας, ο Κορτώ, μας χαρίζει ένα βιβλίο-εξομολόγηση, για την ιερή ιδέα της Μάνας. Γραμμένο σε Α` πρόσωπο, χωρίς κεφάλαια, η Δέσποινα είναι ένα κείμενο γεμάτο οικειότητα και ζεστασιά, λέξεις και εκφράσεις της γιαγιάς μας, μυρωδιά χωριού και οικογένειας, που διαβάζοντάς το χαμογελάς γλυκόπικρα αναγνωρίζοντας σ`αυτή την γυναίκα που βγαίνει ολοζώντανη μπροστά σου από τις σελίδες του, όλα τα χαρακτηριστικά της Ελληνίδας μάνας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένας μονόλογος, μιας γυναίκας που όλοι ξέρουμε, την έχουμε ζήσει, γνωρίσει και αγαπήσει βαθιά. Της μάνας μας. Μόνο που η Δέσποινα στο βιβλίο έχει χάσει το παιδί της. Τον έναν και μονάκριβο μοναχογιό, τον Χρήστο. Με εικόνες, σκέψεις και περιγραφές που κυλάνε μπροστά μας σαν ταινία, η Δέσποινα γυρνάει πίσω κι αρχίζει να μετράει τα λάθη της. «Το ‘αν’ είναι το κατακάθι του καημού» …γράφει. Μέσα της υπάρχουν όλα, από την ζωή στην επαρχία, τα κοινωνικά στερεότυπα και την θέση της γυναίκας σε μια (περασμένη;) εποχή, μέχρι την πολιτική, τον Εμφύλιο, και την Χούντα που της στέρησε το μονάκριβο βλαστάρι της, μετατρέποντάς το σε ένα είδος συμβόλου, γεμάτη τρυφερότητα και βαθιά αγάπη, η Δέσποινα διασχίζει από το πένθος της έναν δρόμο γεμάτο μοναξιά, ερήμωση και εγκατάλειψη, στα όρια της τρέλας.

«Ο γιος μου κι εγώ είχαμε γεννηθεί τις μέρες του θανάτου» …γράφει, εκείνη γεννημένη 15 Αυγούστου, ο Χρήστος μια Μεγάλη Παρασκευή, ο θρησκευτικός παραλληλισμός είναι παρών σχεδόν σε κάθε λέξη του βιβλίου, ακόμα και στα ονόματα, η Δέσποινα και ο Χρήστος, ο Σήφης, ο πατέρας του και άντρας της, που όμως δεν είναι δικός του καρπός, η Μάγδα, «το τσουλί» όπως χαρακτηρίζει η Δέσποινα την φίλη του Χρήστου από την θέση της πεθεράς πια, ο Πέτρος, οι φίλοι «πιστοί ακόλουθοι» του Χρήστου, κάποιοι τον πρόδωσαν, ενώ άλλοι εξακολουθούν να πεθαίνουν μαρτυρικά για χάρη του, κρατώντας ζωντανή την μνήμη του σε ένα άλλο είδος Ανάστασης. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο ένας δηλωμένα άθεος συγγραφέας πολιτικοποιεί, εξελληνίζει και προσωποποιεί την καθολική, πανανθρώπινη και απόλυτη φιγούρα της Παναγίας φέρνοντας στο φως την ιστορία και τις παθογένειες της Ελλάδας. Κάποιες από αυτές, δυστυχώς πολύ σύγχρονες. Συμπτωματικά, διάβασα το βιβλίο τις ημέρες που τις ειδήσεις κυριαρχούσε η δολοφονία του Άλκη Καμπανού. Σκεφτόμουν (αναπόφευκτα) την μητέρα του. Και μαζί της, μια ολόκληρη μαύρη αλυσίδα μανάδων που γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια. Φύσσας, Γρηγορόπουλος, Τοπαλούδη, Ζακ, Γιακουμάκης… Είναι μεγάλη η λίστα των παιδιών που αντί να γυρνάνε τους δρόμους της Αθήνας, γίνανε σύμβολα στους τοίχους της, ονόματα οδών και επέτειοι. «Είτε τον πεις προδότη, είτε ήρωα, τον πεθαμένο το ίδιο χώμα τον πλακώνει» …γράφει ο Κορτώ, και συχνά συναντάμε την Δέσποινα ακόμα και να καταριέται, γιατί μπορεί, γιατί της δίνουμε (ως κοινωνία) το δικαίωμα. Γιατί ο πόνος της δεν μαλακώνει ποτέ, με κανένα σύμβολο και καμία Ανάσταση. Γιατί η Παναγία έπρεπε να είναι μία και μοναδική. Όχι επειδή είναι ιερή, όλες οι μανάδες είναι, αλλά γιατί δεν πρέπει να υπάρχει αυτός ο πόνος. Και η Δέσποινα είναι ένα βιβλίο που συνοψίζεται σε ένα μεγάλο, ηχηρό και απεγνωσμένο «ΦΤΑΝΕΙ».

Μισό Παιδί

Η αλήθεια είναι πως προβληματίστηκα πάρα πολύ για το τι είναι αυτό που θέλω να πω, με την ανάγνωση του Μισού Παιδιού. Και ο λόγος είναι πως πρόκειται για ένα βιβλίο πολύ διαφορετικό. Πολύ διαφορετικό από ότι άλλο έχει γράψει ο Αύγουστος Κορτώ, αλλά και πολύ διαφορετικό από όλα τα άλλα βιβλία (ακριβώς επειδή είναι δικό του). Είναι ένα βιβλίο μοναδικό. Ίσως κι εγώ η ίδια να μην ήμουν προετοιμασμένη για την ιστορία που έβλεπα να ξετυλίγεται σελίδα την σελίδα, μπροστά στα μάτια μου. Αλλά αυτό, είναι κάτι καλό. Το να ξεβολεύεται κανείς, πάντα είναι καλό. Το Μισό Παιδί λοιπόν, είναι ένα βιβλίο που είναι πολύ πιο κοντά στην συνηθισμένη, ευρεία έννοια του μυθιστορήματος, σε σχέση με άλλα έργα του συγγραφέα του. Θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για ένα αστυνομικό ή ψυχολογικό ίσως μυθιστόρημα. Ένα άγριο, αιματοβαμμένο έγκλημα, που σοκάρει μια μικρή, επαρχιακή κοινωνία, και ο ερευνητής του, ένας συγγραφέας, που αρχίζει να φέρνει στην επιφάνεια τις αλήθειες που βρίσκονται κάτω από το χαλί. Είναι ένα έργο πολυπρόσωπο, σε σημείο σχεδόν κουραστικό αφού μετά τα μισά πια του βιβλίου, πιάνω συχνά τον εαυτό μου να μην είμαι ξεκάθαρη για το ποιοι είναι όλοι αυτοί οι ήρωες που βρίσκονται γύρω από τον Φίλιππο Σέξτο, τον συγγραφέα-κεντρικό ήρωα, πώς παίζουν ρόλο στην πλοκή; Είναι ο Σέξτος alter ego του Κορτώ; Όχι. Τότε γιατί «μιλάει» σαν αυτόν; …Η απάντηση έρχεται με το τέλος του βιβλίου. Νιώθω πως έχω στα χέρια μου κάτι μεγάλο, αλλά τι; Κι έπειτα είναι όλοι οι υπόλοιποι ήρωες που απαρτίζουν την τοπική κοινωνία που έχτισε ο Κορτώ, και που μοιάζουν να παίζουν έναν ρόλο πολύ πιο βασικό από αυτόν του Αντώνη Ράπτη (δολοφόνου –δεν κάνω spoiler- και φερόμενου πρωταγωνιστή), σκέφτομαι το Χρυσοδένδρι (το ακριτικό χωριό του βιβλίου) σαν έναν δαιδαλώδη λαβύρινθο, και τότε αρχίζω να δίνω σημασία στην σημειολογία του έργου. Και συνειδητοποιώ το πώς κάθε μυθοπλαστικό έγκλημα θα ζήλευε αυτό που έχω στα χέρια μου.

Οι αναφορές στην μυθολογία, και στον τρόπο που τα μυθικά τέρατα είναι πάντα μισά άνθρωποι, είναι σαφείς, φανερές ακόμα και από τον τίτλο. Μισό Παιδί. Το άλλο μισό; Τέρας; Άνθρωπος; Ενήλικος; Τι είναι αυτό που συμπληρώνει ένα παιδί; Ή μάλλον… τι είναι αυτό που ακυρώνει ένα παιδί, αφήνοντάς το «μισό»; «Όταν ένα παιδί σκοτώνει άλλα παιδιά, εξακολουθεί να είναι παιδί;» …βασικό ερώτημα του έργου, αφού ο Κορτώ, μπήγοντας γι`άλλη μια φορά το μαχαίρι στο κόκκαλο με το θέμα που επιλέγει να καταπιαστεί, μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα παιδί που έχει σκοτώσει τους συμμαθητές του, και στην συνέχεια, αυτοκτονήσει. Αλλά γιατί; «Η μητέρα του δολοφόνου δεν παύει να είναι μητέρα» …άλλο ισχυρό θέμα του έργου, με το πρόσωπο της Μάνας (αγαπημένο θέμα του Κορτώ) σε έναν ρόλο σχεδόν αντίστροφο από τις αλλοτινές μανάδες που γέννησε η πέννα του, σε ένα έργο, που τελικά είναι γεμάτο από «μυθικά τέρατα» με πολλά (κρυφά) πρόσωπα, πότε ανθρωπόμορφα και πότε τερατόμορφα. Η έννοια του «μισού» διατρέχει τα πάντα στο βιβλίο. Όχι τυχαία φυσικά. Ο τρόπος που περνάει από την ολοκλήρωση στην έλλειψη, χίλιες φορές, με χίλιους τρόπους, μιλώντας πάντα για το ίδιο «Τέρας» και τον φαύλο κύκλο της βίας που γεννά τη βία, αλλά και το μοτίβο της σιωπής και της ψυχικής κακοποίησης που περνά στο DNA μας από την πρώτη ανάσα που παίρνουμε, και σταδιακά γίνεται βαρίδι στις πλάτες μας (συνειδητά ή και όχι), η συνενοχή της κοινωνίας, που διατρέχει όλους τους ήρωες του βιβλίου, η πατριαρχία, μάνα όλων των τεράτων, είναι ανατριχιαστικός. «Όσο το αίμα κυλάει –σε οργισμένες καρδιές, σε στραβά κεφάλια-, τόσο θα χύνεται» …γράφει σε κάποιο σημείο. Η ενδοοικογενειακή βία, κάθε πιθανής μορφής κακοποίηση, γυναίκες σχεδόν υποχρεωμένες να απαρνούνται την φύση τους, γεμάτες (εξαναγκασμένη) σκληρότητα και αυταπέχθεια, το «έγκλημα» και το «τέρας» σε κάθε σελίδα του βιβλίου που περνά, παίρνουν άλλες διαστάσεις. «Η μια ασυγχώρητη πράξη δεν απαλύνει την άλλη» …άλλο μεγάλο ερώτημα που θίγεται. Και στο φινάλε, η αποκάλυψη του «ολόκληρου» είναι σοκαριστική και ακραία, σε διαπερνάει με ένα τρόπο ενοχλητικά οικείο και με την τραγική συνειδητοποίηση: ναι, ξέρω ποιο είναι το Τέρας. Πάντα ήξερα. Όλοι ξέρουμε.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.