Το έγκλημα της Σμύρνης, του Ρασκόλνικοφ
Η καταστροφή της Σμύρνης είναι αναμφίβολα ένα έγκλημα στην Παγκόσμια Ιστορία. Πολιτικοί κατηγορήθηκαν, κόσμος σφαγιάστηκε, καθώς «συνωστιζόταν» στην Προκυμαία, περιουσίες καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν, κοπέλες βιάστηκαν και όλα τα συναφή που μας μαθαίνουν τα βιβλία του σχολείου ή καλύτερα, προσπαθούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε διαπαντός. Αυτή είναι η γνωστή πλευρά της καταστροφής. Υπάρχει όμως μια […]
Μπαρ Φλωμπέρ, Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ούτε Φλωμπέρ, ούτε αλκοόλ, του Αλέξη Σταμάτη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΑΝΑΣΤΗΣΤΕ ΤΟΝ ΑΓΓΕΛΟ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ Μπαρ Φλωμπέρ : Όταν τους ανέφερα τον τίτλο του βιβλίου μου οι περισσότεροι φίλοι ανέτρεξαν στη Γαλλία και στον συγγραφέα της μαντάμ Μποβαρί. Τα φαινόμενα όμως απατούν… Ο Γκιστάβ Φλωμπέρ δεν παίζει απολύτως κανένα ρόλο στην πλοκή, ούτε καν φιλοξενείται σε κάποια από τις 95.000 λέξεις του βιβλίου… […]
Βιβλίο παραλίας; του Γεώργιου Ελ. Τζιτζικάκη
Τρίμηνο καλοκαιρού εν όψει και κάθε βιβλιόφιλος ανυπομονεί για τις βουτιές, τον ήλιο και φυσικά τη ραστώνη της παραλίας, αγκαζέ με ένα βιβλίο που θα τον συντροφέψει στις διακοπές του. Προτάσεις κατά χιλιάδες (ευτυχώς!) για όλα τα γούστα, επιλογές απεριόριστες σε εκδόσεις, τιμές και θεματολογία, μα ο στόχος πάντα ο ίδιος: Το ταξίδι ενός αναγνώσματος! […]
Το Τέλος στα Μυθιστορήματα, του Δημήτρη Στεφανάκη
Είναι προκατάληψη, και πρέπει κάποτε να απαλλαγούμε από αυτήν, να απαιτούμε την ολοκλήρωση στα μυθιστορήματα. Ποιος είπε ότι η ζωή και η δράση των ηρώων τερματίζεται σε κάποιο σημείο; Ποιος είπε ότι πρέπει να λέγονται όλα σ’ ένα μυθιστόρημα; Τι νόημα θα είχε να διαβάζουμε αν όλα ήταν πλήρως αναλυμένα και τακτοποιημένα; Το τέλος στη λογοτεχνία […]
Η αξία του λογοτεχνικού βιβλίου, του Παντελή Λιάκα
Για ποιο λόγο διαβάζουμε λογοτεχνικά βιβλία; Ποια είναι η χρησιμότητά τους; Μπορεί η λογοτεχνία να αλλάξει τη ζωή μας και τον κόσμο που μας περιβάλλει; Η λογοτεχνία είναι μια απόδραση από τα προβλήματα της σκληρής καθημερινότητας. Είναι μια κατά μέτωπο επίθεση στην καθημερινότητα, και όχι η άρνησή της. H λογοτεχνία μπορεί να δώσει […]
Τα λευκά κελιά των Δελτίων των Οκτώ, αλλιώς να τριφτώ ρε αδερφέ με το πλήθος, μέχρι να ανάψει ο σπινθήρας, του Γιάννη Αντιόχου
Περνώντας το φθινόπωρο των Αθηνών, η ελπίδα των ανθρώπων ήρθε να αναστηθεί σε έναν παρατεταμένο χειμώνα που ενέσκηψε όχι μόνο στο γεωγραφικό ανάγλυφο της χώρας, αλλά και στις πολιτείες της. Ωστόσο ένας σπινθήρας ελπίδας φάνηκε στον όψιμο Ιανουάριο ανάβοντας μια τόσο δα φωτίτσα στα ξερόχορτα των ανθρώπων. Κι επειδή έχω μάθει να χρησιμοποιώ τις […]
ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ, του Δημήτρη Στεφανάκη
Κλώνοι του ντοστογιεφσκικού σύμπαντος ο Καραγάτσης και ο Παπαδιαμάντης ακολούθησαν ο καθένας το δικό του δρόμο. Ο πρώτος μιμήθηκε τους μεγάλους κόσμους αλλά και την τραχιά γλώσσα του Ρώσου γίγαντα, ο δεύτερος κράτησε μόνο κάτι από τον οίστρο του Ντοστογιέφσκι, δημιούργησε μικρούς κόσμους αλλά αρίστευσε στο ύφος. Καραγάτσης ή Παπαδιαμάντης, λοιπόν; Διαλέγετε και παίρνετε. Dimitris […]
Γράφουμε με τον χαρακτήρα μας, του Δημήτρη Στεφανάκη
Ο Χέμινγουεϊ έγραφε: “Δεν αλλάζουμε, γινόμαστε μόνο πιο προσεκτικοί με τα χρόνια”. Ιδού μια χρήσιμη οδηγία για τους ίδιους τους συγγραφείς. Στην πραγματικότητα όλοι γράφουμε με τον χαρακτήρα μας, απογυμνωνόμαστε στο χαρτί κι εκθέτουμε πρωτίστως τις αδυναμίες μας. Ο πολύπειρος συγγραφέας μαθαίνει απλά με τα χρόνια να τις αμβλύνει και με τον τρόπο αυτό γίνεται […]
Λογοτεχνία ευθανασίας, της Αγλαΐας Παντελάκη
Λογοτεχνία ευθανασίας Από την αυγή της νέας χιλιετίας έχουν κυκλοφορήσει τριάντα περίπου λογοτεχνικά έργα στη γερμανική, τη γαλλική και την αγγλική γλώσσα, απόδειξη ότι η ευθανασία, πέρα από διαχρονικό αντικείμενο ηθικών και πολιτικών συζητήσεων, αποτελεί πλέον και λογοτεχνικό θέμα. «Θεωρώ ότι η ανθρώπινη ζωή διατηρεί την αξιοπρέπειά της, όταν κάποιος είναι ελεύθερος να […]
Συγγραφείς και αναγνώστες, του Δημήτρη Στεφανάκη
Θυμίζουν μικρούς θεούς που σκαρώνουν κόσμους κατά βούληση κι οι αναγνώστες τούς λατρεύουν. Μια σχέση αφοσίωσης οικοδομείται πάνω στα βιβλία τους που, με τον καιρό, απαλλοτριώνονται για χάρη του αναγνωστικού κοινού. Οι δημιουργοί τους όμως, όσοι τουλάχιστον πέρασαν τη δοκιμασία του χρόνου, έχουν κάνει ένα βήμα αθανασίας. Ό,τι άφησαν πίσω τους θυμίζει ιερό κείμενο που […]
Να αγαπάς το βιβλίο! Να μισείς τον συγγραφέα; (και το αντίστροφο), του Γεώργιου Ελ. Τζιτζικάκη
Ενημερώνεσαι πως ένας από τους αγαπημένους σου συγγραφείς θα κάνει παρουσίαση και περιμένεις ανυπόμονα εκείνη τη μέρα. Θες να τον γνωρίσεις, να τον ακούσεις να μιλά για τις πηγές της έμπνευσής του, να σου υπογράψει τα βιβλία του, να δεις ποιος είναι ο τύπος πίσω από τις σελίδες. Κάπως έτσι κι εγώ, ενθουσιασμένος αναγνώστης, ξεκίνησα […]
Ο δειλός μεταφραστής, της Αγλαΐας Παντελάκη
Αν η αρετή, όπως διαβάζουμε στον Αριστοτέλη, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ευτυχία του ανθρώπου και αν η αρετή είναι η μεσότητα και αν μία από τις μεσότητες είναι το θάρρος, η κατάσταση δηλαδή ανάμεσα στο θράσος και τη δειλία, ο δειλός μεταφραστής είναι ένας δυστυχισμένος ή – ορθότερα – ένας μη ευτυχισμένος άνθρωπος; Και […]
Πού πάνε τα βιβλία όταν πεθαίνουν; του Γεώργιου Ελ. Τζιτζικάκη
Πεθαίνουν; Είναι η εύλογη απορία. Μια ιδέα, μια σύλληψη, κάτι που απασχόλησε έστω και έναν αναγνώστη δεν πεθαίνει, θα πει κάποιος ρομαντικός. Ένα εκτυπωμένο τιράζ ενός εκδοτικού οίκου, μια εμπορική δοσοληψία με τα βιβλιοπωλεία και -έστω- ένα καταγεγραμμένο γεγονός στις βάσεις δεδομένων, δηλώνει ξεκάθαρα την ύπαρξη ενός βιβλίου, θα πει κάποιος πραγματιστής. Οπότε, δεν πεθαίνει […]
Για το αγόρι που επέζησε, της Ιωάννας Γιολδάση
Το πρώτο βιβλίο της σειράς Harry Potter εκδόθηκε το 1997 και μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια ακολούθησαν άλλα έξι. Μία ιστορία, εφτά βιβλία, εκατόν ενενήντα εννιά κεφάλαια και τρεις χιλιάδες τριακόσιες εξήντα τρεις σελίδες αργότερα το αγόρι με τα στρογγυλά γυαλιά και το σημάδι κεραυνού στο μέτωπο μας αποχαιρέτησε. Μια σερβιτόρα, νέα μητέρα με ελάχιστο […]
Τέχνη και όρια, της Σωτηρίας Γεωργαντή
Μόνη ικανή και αναγκαία συνθήκη για καλλιτεχνική δημιουργία είναι το άγγιγμα από ένα αόρατο μαγικό ραβδάκι που λέγεται έμπνευση; Πρόκειται για ένα ζήτημα που εγείρεται συχνά, ιδίως όταν ένας δημιουργός επαναστατεί ενόψει μίας ανάθεσης έργου με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή υπό την πίεση μίας προθεσμίας. Εντούτοις, όσο ρομαντική κι αν είναι η άποψη ότι η Μούσα […]
ΕΡΩΣ ΑΝΙΚΑΤΕ ΜΑΧΑΝ, του Δημήτρη Στεφανάκη
Ο έρωτας στοίχειωνε ανέκαθεν τις αφηγήσεις μας από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα. Είτε γιατί ικανοποιεί το αίτημα της ανατροπής είτε γιατί βγάζει τους εκάστοτε χαρακτήρες από την βολή τους, αυτός ο αιώνιος δαίμων μόλυνε την παγκόσμια λογοτεχνία με τις πιο συγκλονιστικές σκηνές. Στον έρωτα χρωστάμε την εποποιία του Τρωικού πολέμου, τα πιο εμπνευσμένα […]
Όπου δεν ακούγεται αηδόνι, ακούγεται κοκτέιλ Μολότωφ…, του Γιάννη Αντιόχου
Το έχω ξαναπεί και άλλοτε, ευτυχώς που ονειρεύομαι, που έχω αυτά τα περίπλοκα όνειρα και η πραγματικότητα μου ανασαίνει. Συνήθως μετά, αυτό που πάντα συμβαίνει, είναι να σηκωθώ με το κεφάλι χαμηλωμένο, κάπως σα να ιχνηλατώ τα σίγουρα βήματα του υπνοβάτη και γεμίζοντας ένα φλυτζάνι νερό για να το ζεστάνω, αλλάζω τη δομή του στο […]
Στον Πολ Όστερ με ένα ψαροκόκαλο στο λαιμό ή αλλιώς «Η τριγωνομετρία του πεπρωμένου», της Ελένης Γκίκα
Όσοι με είδατε εκείνο το βράδυ στον Όστερ στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, σίγουρα θα θυμάστε τον πανικό μου από το ψαροκόκαλο που μου κάθισε στο λαιμό πιο πολύ κι από τα λόγια ή από τη γοητεία του. Από βραδύς, ξεροκατάπινα και σφάδαζα. Έγραφα, όμως. Γι’ αυτόν. Είχα κρατήσει σημειώσεις από τον «Αόρατο», την «Τριλογία […]
Η Λογοτεχνία στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, της Αγλαΐας Παντελάκη
Γιατί ένα μόνο λογοτεχνικό έργο από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον; Τα υπόλοιπα ήταν αποκλειστικά ενδογερμανικού ενδιαφέροντος; Πόσο σημαντικοί είναι η Christa Wolf και ο Wolf Biermann; Μία ανασκόπηση της λογοτεχνικής δραστηριότητας στη DDR, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Στις 16 Ιουνίου 1979 ο επιστήμονας της λογοτεχνίας και κριτικός Hans Mayer, ένας […]
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ, του Δημήτρη Στεφανάκη
Τα Χριστούγεννα είναι κάτι περισσότερο από γιορτή καθώς μας προσφέρουν μια ψευδαίσθηση χαράς και καλοσύνης που δεν ανταποκρίνεται στις αναλογίες της καθημερινής μας ζωής. Κι αυτό το περίφημο πνεύμα των Χριστουγέννων που θυμίζει τζίνι βγαλμένο από το μπουκάλι ιστοριών του Παπαδιαμάντη ή του Ντίκενς υπόσχεται κάθε φορά να αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο. Μας […]
Μια ασήμαντη νύχτα, της Λίνας Πανταλέων
«Μα ήταν περισσότερο από ζωντανό. Νεκρολογία σκέτη». Ο ωραίος λοχαγός προσφέρει σαν αποχαιρετιστήριο ενθύμιο στον ηλικιωμένο δικαστή ένα πορτρέτο του, με στολή και απαστράπτοντα γαλόνια, όπου ο παραλήπτης διακρίνει την αλλόκοτη ζωντάνια μιας νεκρολογίας. Το αδέξια σκιτσαρισμένο πρόσωπο μνημείωνε στο χαρτί την ομορφιά του λοχαγού, αφανισμένη από την τωρινή όψη του, ρημαγμένη και γκρίζα. […]
Ο Βασικός Κανόνας, του Δημήτρη Στεφανάκη
Ο “Συνταγματάρχης Σαμπέρ”, προϊόν της συγγραφικής νιότης ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς όλων των εποχών, μας εισάγει με τον καλύτερο τρόπο στο έργο του Ονορέ ντε Μπαλζάκ. Ο Γάλλος συγγραφέας έθεσε τον βασικό κανόνα, ότι δηλαδή το μυθιστόρημα είναι κάτι περισσότερο από αφήγηση. Ακολουθώντας το παράδειγμά του ο Ντοστογιέφσκι είδε την εκτεταμένη αφήγηση ως αφορμή […]
Αποστασιοποίηση και συναισθηματική ταύτιση στη λογοτεχνία, της Σωτηρίας Γεωργαντή
Η λογοτεχνία υπηρετείται από ένα ευρύτατο φάσμα ανθρώπων, ο καθένας από τους οποίους γράφει για τους δικούς του λόγους και με τους δικούς του στόχους. Αυτό που μάλλον αποτελεί το κοινό νήμα είναι ότι, ακόμα κι αν ένας συγγραφέας δηλώνει ότι γράφει για την τέχνη του ή για τον εαυτό του, μόνο και μόνο δημιουργώντας […]
Η 1η Δεκεμβρίου Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS. Σκέψεις λογοτεχνών
”Είναι ίσως λίγο (θλιβερά) αστείο που, το 2014, ακόμα καλούμαστε να μιλήσουμε για τον ιό του AIDS· κι όμως· η κοινωνία (τι είναι, άραγε, κοινωνία;) στη χώρα μας δεν είναι (σχεδόν) καθόλου σε θέση ν’ αποδεχτεί την εξάπλωση του ιού, να δεχτεί ότι υπάρχει γύρω μας, ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτόν, όποιος […]
Λογοτεχνία και διορατικότητα, της Τέσυ Μπάιλα
Πολλές φορές, στο περιθώριο του αφηγηματικού σύμπαντος ενός μυθιστορήματος αυτό που υπάρχει και οσμωτικά διογκώνεται, για να δώσει τελικά το κυρίαρχο νόημα, τη γονιμοποιό μήτρα του, δεν είναι άλλο από τη διορατικότητα του συγγραφέα. Ο συγγραφέας πρέπει να μπορεί να βλέπει μακριά, να σχολιάζει το μέλλον μέσα στις αφηγήσεις του παρόντος, να οπτικοποιεί αισθητικά τις […]
Περί του ανήθικου στη λογοτεχνία, της Αγλαΐας Παντελάκη
Τι διακρίνει το μυθιστόρημα από την προφορική αφήγηση; Και τι την ευρωπαϊκή από την ινδική λογοτεχνία; Πάρα πολλά. Ένα όμως παραμένει ίδιο: όσο πιο ανήθικο, τόσο πιο ενδιαφέρον. του Salman Rushdie Η αφήγηση και το μυθιστόρημα έχουν διαφορετικό παρελθόν. Για τον Walter Benjamin, το μεγάλο Γερμανό κριτικό λογοτεχνίας, η αφήγηση είναι ένα συλλογικό έργο που […]
Ο Φραντς δεν ήταν ένα μυρμήγκι, γράφει ο Δημήτρης Σωτάκης
Κάποτε στο Μπράιτον της Μ. Βρετανίας, είχα γνωρίσει έναν Γερμανό, εργάτη σε ένα εργοστάσιο, κάπου σε ένα προάστιο της πόλης. Ήταν ένας φανατικός της λογοτεχνίας, και προσπαθούσε να ανοίξει κουβέντες για θέματα περί συγγραφέων και των έργων τους, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, αφού οι περισσότεροι δεν ενδιαφέρονταν και πολύ για τα εν λόγω ζητήματα. Έτυχε, λοιπόν, […]
Ονειροφαντασία και “πραγματικότητα” στη λογοτεχνία, της Σωτηρίας Γεωργαντή
Τι είναι η λογοτεχνία παρά ένα ταξίδι στο φαντασιακό του δημιουργού; Και όμως, η φιλοδοξία του συγγραφέα είναι να συνεπάρει τόσο τον αναγνώστη του ώστε να ξεχάσει ακριβώς αυτό, ότι δηλαδή βουτάει σε ένα φανταστικό σύμπαν, και να του δημιουργήσει την ψευδαίσθηση –κι ας είναι μόνο κάποιες διάσπαρτες στιγμές– ότι αυτό που διαβάζει είναι “πραγματικό”. […]
Το σοκ του Β’ παγκοσμίου με τα μάτια της λογοτεχνίας, του Γιώργου Πανόπουλου
Αρκετοί θα συμφωνήσουν ότι ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος ανέδειξε τα πιο σκοτεινά ένστικτα του ανθρώπινου γένους. Ο πιο αδικαιολόγητος πόλεμος που έγινε ποτέ οδήγησε στις πιο φρικαλέες πράξεις, που γνώρισε η ανθρωπότητα. Είναι λογικό λοιπόν, ένα τέτοιο γεγονός να εμπνεύσει ευαίσθητους ανθρώπους όπως είναι οι συγγραφείς. Σήμερα θα δούμε μαζί τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα της […]
Από την κριτική στην ιστορία της λογοτεχνίας, της Αγλαΐας Παντελάκη
Από την πένα του Marcel Reich-Ranicki κυκλοφορεί αυτές τις μέρες στη Γερμανία, σχεδόν ένα χρόνο μετά το θάνατο του συγγραφέα της, η ιστορία της γερμανικής λογοτεχνίας από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Πρόκειται για τη δεύτερη ιστορία της γερμανικής λογοτεχνίας που συνέταξε – η πρώτη ανάγεται στο 1955 και καλύπτει το διάστημα από το 1871 ως […]