***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Το μυθιστόρημα «Θαμμένος ζωντανός. Μια ιστορία του καιρού μας» (μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Πατάκη 2019), αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα της γραφής ενός πολύ σημαντικού συγγραφέα της εδουαρδιανής εποχής (1901-1910), του Άρνολντ Μπέννετ, με κεντρικό θέμα το αβάσταχτο φορτίο του ονόματος του καλλιτέχνη, που λειτουργεί καταπιεστικά έναντι της προσωπικής του υπόστασης, και κατ’ επέκταση τη σύγκρουση κοινωνικής και ατομικής ταυτότητας.
Χάρη στο κατατοπιστικότατο επίμετρο της Ελένης Κεχαγιόγλου, της διευθύντριας της σειράς sub rosa των εκδόσεων Πατάκης, υπό τη σκέπη της οποίας εκδόθηκε και το παρόν κείμενο, πληροφορούμαστε για την περίοπτη θέση του πολυγραφότατου Μπέννετ στο λογοτεχνικό στερέωμα της εποχής του ως συγγραφέα, αλλά και ως κριτικογράφου. Υπηρετώντας τη ρεαλιστική πεζογραφία σε μια περίοδο που είχε ήδη αρχίσει να εμφανίζεται ο μοντερνισμός αντιστάθηκε στις προκλήσεις του τελευταίου και ενεπλάκη προς υπεράσπιση των λογοτεχνικών του επιλογών στην περιβόητη διαμάχη με τη Βιρτζίνια Γουλφ, η οποία ίσως στάθηκε επιζήμια για τη φήμη του έργου του.
Όντας μία διάσημη λογοτεχνική περσόνα της εποχής του ο Μπέννετ γνώριζε καλά το βάρος που απορρέει από τη διασημότητα και τις εσωτερικές συγκρούσεις που μπορεί αυτό να προκαλέσει, οπότε όλα αυτά τα αποτυπώνει περίφημα, με σατιρικό τρόπο, στο μυθιστόρημά του «Θαμμένος ζωντανός» (1908). Πρωταγωνιστής σ’ αυτό είναι ο διεθνούς αναγνώρισης ζωγράφος Πρίαμ Φαρλ, με τον συνεσταλμένο χαρακτήρα. Η ζωή του θα αλλάξει άρδην όταν πεθάνει το πιο σημαντικό πρόσωπο αυτής, ο υπηρέτης του Χένρυ Λικ, του οποίου τη θέση αυθορμήτως, προς υπεράσπιση της κλειστής του φύσης, θα πάρει.
Ο Μπέννετ για την απόδοση της ιστορίας ακολουθεί ρεαλιστική αφήγηση, αναπαριστώντας μέσω της δικής του ανάγνωσης της πραγματικότητας τη ζωή στο Λονδίνο των αρχών του 20ου αιώνα, όπου δεσπόζουν η αστικοποίηση και τα υλικά μέσα, ως απόρροια της εκβιομηχάνισης και των συνεχών τεχνολογικών εξελίξεων. Η πρόθεσή του για την αναπαράσταση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον υπότιτλο, «Μια ιστορία του καιρού μας», ο οποίος επικαιροποιεί τα γραφόμενα, καθιστώντας τα κατά κάποιο τρόπο ως πηγή εικονοποίησης της ζωής κατά την εδουαρδιανή εποχή.
Η αντικειμενικότητα, βέβαια, που πηγάζει από τη ρεαλιστική, παντογνωστική και αιτιοκρατική αποτύπωση της ιστορίας μετριάζεται από την εμφανή υποκειμενική αντίληψη των πραγμάτων, όπως αυτή διαχέεται στη γραφή, έκφανση της οποίας αποτελεί το χιουμοριστικό χρώμα που διαποτίζει την αφήγηση σε όλο το μήκος του κειμένου, καθιστώντας το αφ’ ενός απολαυστικό, αφ’ ετέρου αποκαλυπτικό των διαθέσεων του δημιουργού. Μέσω αυτού ο συγγραφέας αποτυπώνει, με έναν τρόπο μειλίχιο θα λέγαμε, τις ενστάσεις του για παγιωμένα στοιχεία της αγγλικής κοινωνίας, για το ελιτίστικο πνεύμα της άρχουσας τάξης, τις κοινωνικές διαφορές, την εμπορευματοποίηση της τέχνης, τη δύναμη των ΜΜΕ να κατευθύνουν την κοινή γνώμη, τον τρόπο λειτουργίας του θεσμού της δικαιοσύνης.
Πέραν, όμως, από τις κρίσεις που προκύπτουν για τη στάση του Μπέννετ μέσα από τη συγγραφική του πένα έναντι των ευρύτερων κοινωνικών δεδομένων της εποχής του, αξιοπρόσεχτος είναι ο τρόπος με τον οποίο ο κεντρικός ήρωας του έργου, ο Πρίαμ Φαρλ, αντιμετωπίζεται από τον αφηγητή και κατ’ επέκταση από τον συγγραφέα, προκειμένου να αναδυθεί το κύριο ζήτημα που προκύπτει συνολικά από το ανάγνωσμα, η σύγκρουση δηλαδή μεταξύ της ατομικής ταυτότητας και της κοινωνικής αναγνώρισης και αποδοχής. Ο Πρίαμ Φαρλ είναι το πρόσωπο που βιώνει αυτήν την αντιπαράθεση ως προσωπικό δράμα και αγκαλιάζεται μέσω του διάχυτου χιούμορ που διέπει την αφήγηση με κατανόηση και συγκατάβαση έναντι της αδυναμίας του να αποποιηθεί τον ψυχισμό του, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του, ώστε να λειτουργήσει όπως αρμόζει σε έναν διαβόητο ζωγράφο. Ο Μπέννετ διεισδύει στον εσωτερικό κόσμο του ήρωά του και κατά αυτόν τον τρόπο ξετυλίγει το δράμα του και καθίσταται δυνατή η διερεύνηση της θέσης του στη κοινωνία που εντάσσεται.
Ο Πρίαμ Φαρλ, λοιπόν, παρουσιάζεται ως ιδιόρρυθμος, ως μοναχικός και αγοραφοβικός καλλιτέχνης, που αποζητά την απομόνωση για να αφοσιωθεί στην τέχνη του, μέσω της οποίας βιώνει την αυτοπραγμάτωση. Για την υπηρέτηση αυτών των χαρακτηριστικών του εαυτού του, που γνωρίζει και έχει αποδεχτεί, παραγκωνίζοντας τα μεγαλεία που αποφέρει η καταξίωση ενός επιτυχημένου δημιουργού, έχει επιλέξει έναν κλειστό τρόπο ζωής με μοναδικό συνοδοιπόρο τον υπηρέτη του. Και όταν απειλείται ο περιχαρακωμένος κόσμος του μετά τον θάνατο του τελευταίου, παρορμητικά λειτουργώντας, από ατολμία αντιμετώπισης της αναγνώρισής του, αλλά και από το κρυμμένο του πάθος για τολμηρές περιπέτειες, που κάποιες φορές εκδηλώνεται φανερώνοντας τον πολύπλευρο χαρακτήρα του, παίρνει τη θέση του και ως κοινωνική οντότητα εξαλείφεται. (Το πλέον ικανοποιητικό για τον Πρίαμ Φαρλ εκείνη την ώρα τη δύσκολη ήταν ότι είχε εξαλείψει τον εαυτό του, ότι για τον υπόλοιπο κόσμο δεν υπήρχε πια.)
Το οξύμωρο του τίτλου του έργου «Θαμμένος ζωντανός» σηματοδοτεί και την ουσιαστική αντίθεση που διέπει τη ζωή του Φαρλ στο εξής. Αν και θαμμένος τυπικά, είναι ζωντανός ουσιαστικά, όχι μόνο γιατί εξακολουθεί να έχει τη σωματική του υπόσταση, αλλά κυρίως γιατί είναι ελεύθερος να ζήσει όπως θέλει. Κοντά στο πρόσωπο της εν συνεχεία συντρόφου του Άλις, έχοντας αποβάλλει το βαρύ φορτίο του ονόματός του, βιώνει την αληθινή ζωή και τις χαρές της, χωρίς έγνοιες και φιλοδοξίες, χωρίς να θέλει τίποτα που να μην έχει… Ο Πρίαμ ένιωθε πως είχε φτάσει επιτέλους στο πιο βαθύ θεμέλιο της ζωής. Διασφαλισμένος από την πρωτόγνωρη γι’ αυτόν ζεστασιά της συντροφικότητας, αλλά και από την ανωνυμία, μπορεί απερίσπαστος να αφοσιωθεί στην τέχνη του, απαλλαγμένος από τις παρελθοντικές δοσοληψίες που απαιτούσε η αποτίμηση και αναγνώρισή της, μέσα στα πλαίσια της κοινωνίας που ζούσε και της ταυτότητας που έφερε ως καταξιωμένος ζωγράφος της εποχής.
Όλα αυτά όμως κρατούν τόσο, όσο επιτρέπει η υπηρέτηση μιας ιστορίας που πάνω απ’ όλα έχει στόχο την έγερση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη και την επίταση της αγωνίας του μέσω αλλαγών και συγκρούσεων. Και ο Μπέννετ γνωρίζει καλά, όπως αποδεικνύεται μέσω της εξαίρετης κλιμακούμενης πλοκής που έχει στήσει, να προσφέρει τέτοιου είδους ικανοποίηση στο ευρύ φάσμα του αναγνωστικού κοινού απεύθυνσής του, το οποίο αγωνιωδώς θα βιώσει την ένταση που προκύπτει από τη δράση και θα δει νέες ανατροπές να δοκιμάζουν τον ήρωα, μέχρις ότου επέλθει η λύση, που θα δικαιώσει τις επιλογές του τελευταίου και θα συνεισφέρει στην αποφόρτιση από την αναγνωστική διαδικασία.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
