Εγχειρίδιο Ιχθύων: Μυθιστόρημα σε Δώδεκα Ψάρια, Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, Eκδόσεις Ψυχογιός

«Ίσως αν η Τασμανία ήταν ένας συνηθισμένος τόπος, όπου θα μπορούσες να βρεις μια συνηθισμένη δουλειά, όπου θα έτρωγες πολλές ώρες στριμωξίδι στις συγκοινωνίες για να φας τόσο και άλλο τόσο από το συνηθισμένο άγχος σου, ώσπου να επιστρέψεις στην συνηθισμένη σου απομόνωση, όπου κανείς δεν βλέπει ούτε στον ύπνο του πώς να είσαι ιππόκαμπος, δεν θα σου συνέβαιναν ανώμαλα πράγματα, όπως φερειπείν να γίνεις ψάρι.»

Κάπως έτσι ο Ρίτσαρντ Φλάναγκαν σε προϊδεάζει για το Εγχειρίδιο Ιχθύων: Μυθιστόρημα σε Δώδεκα Ψάρια από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ένα βιβλίο γραμμένο μες στην παραδοξότητα ενός κόσμου αλλιώτικου, ολότελα διαφορετικού από τον δικό μας, ενός μικρού, απομονωμένου σύμπαντος που μετατράπηκε σε θέατρο της ανθρώπινης θηριωδίας και του κατ΄επίφαση σωφρονισμού χιλιάδων βαρυποινιτών. Οι τελευταίοι μεταφέρονται στην Γη του Βαν Ντίμεν και μετατρέπονται σε αυτόπτες μάρτυρες της φρικαλεότητας που σημαδεύει για πάντα αυτό το αφιλόξενο μέρος. Ένα αλλιώτικο ενυδρείο, γεμάτο από τα διάφορα είδη του «χρόνου», αυτό είναι η Τασμανία του Φλάναγκαν. Μες στις σελίδες του μυθιστορήματός του και ήδη από τις πρώτες του, αιρετικές παραδοχές μπορεί κανείς να ακούσει τους Αβορίγινες εκτοπισμένους να τραγουδούν για τους νεκρούς τους, επιστρατεύντας εκείνον τον αμείωτο σταθερό ήχο που κάθε τόσο μιμείται τους ήχους ενός μακρυσμένου κόσμου. Αποικίες καταδικασμένων, όπως εκείνη του Πορτ Άρθουρ αναδεικνύονται σε θέατρα ανθρώπινης φρίκης, καθώς μες στο ασφυκτικό τους πλαίσιο, ο άνθρωπος εφευρίσκει τους πιο σκοτεινούς και ανέσπερους τρόπους για να καθιερώσει το ύφος και την κυριαρχία του.

Αν ξεφυλίσσεις τις σελίδες αυτού του Εγχειριδίου που μοιάζει περισσότερο με λεύκωμα αναθέτοντας στις σελίδες του τα σκίτσα της ζωής, δεν θα βρεις το όνειρο. Θα ανακαλύψεις ένα σκοτεινό κομμάτι της ανθρώπινης, κοινωνικής ιστορίας, ένα απομονωμένο νησί, ανθρώπους με βέβαιη και προδιαγεγραμμένη μοίρα, μορφές που ενσάρκωσαν τότε και για πάντα εκείνη την απαράμιλλη σκοτεινιά που σκεπάζει την ιστορική μνήμη της Αυστραλίας και της Τασμανίας.  Ανάμεσά τους, μες στην καρδιά των ιστοριών που τους κυκλώνουν ο πολυγραφότατος συγγραφέας  κατορθώνει να χωρέσει τον μύθο και τον κώδικα, το κλειδί της προσευχής αυτού του κόσμου που έζησε και πέθανε ολομόναχος, περίκλειστος. Kelpies, πλάσματα του νερού, πνεύματα και άλλες οντότητες μεταφυσικές που ζουν μονάχα μια φορά μια φορά και έναν καιρό μες στα παραμύθια και καλούνται να επαληθεύσουν την παρουσία τους σε κάποια άλλη σφαίρα, κάνουν την εμφάνισή τους σε αυτό το παράξενο Εγχειρίδιο.  Σε μια άλλη πλευρά ο Γουίλιαμ Μπιούλοου Γκουλντ με τα σκίτσα του, αυτήν την ατέλειωτη σιωπή στις τσέπες του και τίποτε, εισάγει ένα πρόσημο ανθρώπινο, φερμένο από έναν άλλον δρόμο, αντίστοιχο με εκείνο του πολυβραβευμένου συγγραφέα Ρίτσαρντ Φλάναγκαν όταν βρίσκει ένα μονοπάτι για να τραγουδήσει το παλιό, εκείνο μαρτύριο, να γυρέψει την εξιλέωση, να διασώσει μες στα χρώματα βιογραφίες ολόκληρες, βυθούς, τραγούδια που από όλους θα τραγουδιούνται. Τέτοιο είναι και το όνομα εκείνου του ήρωα που αντηχεί στις σελίδες  αυτού του διαφορετικού μυθιστορήματος, που περιφέρεται σε οράματα και οπτασίες, που δεν περιορίζεται στην φόρμα και το σχέδιο, στα προπαρασκευασμένα σχήματα, μονάχα σκέπτεται και υπηρετεί τις πλέον παράδοξες σκοπιμότητες.

Ζωγραφιές της ανθρώπινης φθοράς, του μυστικού απλού θαύματος που γεωμετρείται εντός μας, παντού, στις μορφές των προσώπων, στις άπειρες τροπές της μυθολογικής ζωής. Βιβλία με ζώα φανταστικά, σαν εκείνο του Μπόρχες και άλλα γιομάτα από μια αίσθηση βυθού. Σαν το Εγχειρίδιο του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν ίσως να βρεις αρκετά βιβλία εκεί έξω. Οι συγγραφέας όμως κατορθώνει κάτω από την μαρμαρόκολα του χρόνου που αποδίδει σε όλα μια αίσθηση θολή νερού της λάντζας, να αφηγηθεί το πώς και το γιατί αυτού του κόσμου που θεμελιώνεται μες στην φυσική του εξορία, σαν μια σκιερή πατρίδα μελλοθανάτων. Τα ψάρια του Φλάναγκαν που βρίσκουν στην έξοχη μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου έναν λόγο για να υπάρχουν, διαθέτουν κλειδωμένη εντός του σχήματός του την σκληρή, την ανθρώπινη εμπειρία, τον συντελεσμένο χρόνο.Διαθέτουν σπάνια χρώματα και ακόμη πιο μοναδικά ονόματα, όπως αυτά που ο συγγραφέας απαριθμεί στο περιεχόμενο του βιβλίου του.

Λοφιοφόρο φυκόψαρο, φιδόχελο, ο διόδους ο ακανθωτός,  ο προγάστωρ ιππόκαμπος με τον φριχτό τοκετό του, οστράκιο, ο δράκος των φυκιών και άλλα συνθετουν μοναδικά την πολύχρωμη πανίδα του μικρού εγχειριδίου που στέκει η αφορμή για την μεγάλη μυθιστορηματική μεταφορά του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν. Όλα στον γη του Βαν Ντίμεν κατέχουν μια αναπαράσταση του εαυτού τους, καμωμένη από ένα σπάνιο, ισόβιο ταλέντο. Ο Γκουλντ, ο ήρωας που δεν μονοπωλεί το έξοχο αυτό μυθιστόρημα, θυμίζει ένα επίγραμμα, μια χαρακιά με δυο τρεις λέξεις πάνω στο απόκοσμο σώμα της πατρίδας του. Μια φυσική παρόρμηση διαμορφώνει στην ψυχή του Φλάναγκαν και στερεώνει την λογοτεχνία του πάνω στα δεκανίκια της υπόθεσης χρόνος που τόσο πολύ στοίχισε στην αποσιώπηση των πιο καίριων, ιστορικών φαινομένων. Τι και αν παραμένει απροσμέτρητη η απόσταση με εκείνη την εποχή που αφηγείται ο Φλάναγκαν. Εκείνο που κατέχει την καίρια σημασία είναι η ειλικρίνεια και η ποίηση με την οποία κανείς παρατηρεί τον κόσμο, το βασικό του πρόσωπο. Τι και αν υπάρχει ακόμη Θεός εδώ τριγύρω, η γη του Βαν Ντίμεν λάμπει στο στερέωμα. Κολαστήριο που χρειάστηκε κάποτε μοναχά τον άνθρωπο και τίποτε.

Το ζητούμενο που εμπνέει τον Φλάναγκαν, εκείνο που κρύβεται πίσω από την ομίχλη και τα χρώματα των αυτόχθονων έχει να κάνει με την θολή ιστορία που σκεπάζει την πραγματική ενδελέχεια των γεγονότων. Ένας κόσμος, ένα βουβό σύμπαν, αβαθές, με δίχως φωνές που εξακοντίζει τον χρόνο και την ανθρωπιά μας στην ξένη γη. Στον βυθό του κατοικούν κάτι μελαγχολικά θηλαστικά, σαν αυτά που υδατογραφούνται στο αντίτυπο του εγχειριδίου που μονοπωλεί το ενδιαφέρον του κεντρικού ήρωα. Η ταυτότητά τους μοιρασμένη ανάμεσα στις σκηνές της ζωής και την διογκώμενη σιωπή αντλεί από τις ανεξάντλητες πηγές της ανθρώπινης ψυχής, όπως τα ψάρια του κατάδικου Γκουλντ. Κάποτε μες στις σελίδες του Εγχειριδίου τα ποντισμένα πλάσματα, καμωμένα από το χρώμα που τόσο δύσκολα ξετρυπώνει κανείς , σαλεύουν και ριγούν, κάτω από τον φωτισμό παραγράφων, με χαρακτήρα αυτοτελών μυθιστορημάτων. Κάποτε διαφεύγουν του χαρτιού , τρυπώνουν στα ημερολόγια, εφευρίσκουν ανεξερεύνητα πελάγη , υιοθετούν ρημαγμένες ζωές, ταυτότητες απόκληρων. Γίνονται οι αλκοολικοί της Γης τους Βαν Ντίμεν , ζωγράφοι πουλιών με λυκόστομα, ή κάθε φορά το σχήμα και η μορφή που θα επιλέξει ο Ρίτσαρντ Φλάναγκαν στο μοναδικό του εγχειρίδιο ψαριών. Ένα βιβλίο που μπορεί και επιβεβαιώνει την λεπτή και εκλεκτική προσέγγιση των εγχώριων, εκδοτικών οίκων για φροντισμένες εκδόσεις και επιμελημένες μεταφράσεις, όπως εκείνες της Αθηνάς Δημητριάδου.  Ισορροπιστές, Σικελοί με ασχημούτσικες όψεις, που σέρνονται σε μια τρομακτική κόλαση ξαναμμένων ακροβατών παρέα με την αφράτη, Αυστραλιανή γυναίκα, την γεμάτη από τα σύμβολα του κόσμου που φωτίζει η εκλεκτή έκδοση του Ψυχογιού αθροίζονται στην ονειρική εικονογραφία του Τασμανού λογοτέχνη.

«Η ανάγκη να κουκουλωθεί ένα παρελθόν δύο αιώνων είχε κριθεί επιτακτική από τους κρατούντες. Δεν έπρεπε να υπάρχουν τεκμήρια για την ζωή των βαρυποινιτών. Ούτε για το πώς εξαφανίστηκαν οι Αβορίγινες. Που στην αρχή δέχτηκαν την αποκιοκρατική παρουσία χωρίς εχθρότητα, για να εξοντωθούν στην πορεία, απλώς και μόνο επειδή η παρουσία τους λειτουργούσε «επιβαρυντικά». Δεν έπρεπε να υπάρχουν τεκμήρια ούτε καν για την καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας.»  Το βιβλίο του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, έξω και πέρα από την ξεχωριστή, λογοτεχνική του αξία την οποία φροντίζει να αναδεικνύει σε κάθε σελίδα η Αθηνά Δημητριάδου, κρατά μια άλλη σήμανση, ιστορική, ανθρωποκεντρική. Η ιστορία του κατάδικου που ζωγραφίζει τους παράξενους ιχθείς και δίνει κίνηση στον τροχό τούτης εδώ της ιστορίας φωτίζει μια συγκλονιστική περίοδο για την Τασμανία. Μια περίοδο γεμάτη από το αίμα των ιθαγεννών και την αποικιοκρατική βάσανο.  Σαν την Αντιγόνη του Ανούιγ που κάποτε παραδέχεται πως όλα έχουν πεθάνει πια, ο ήρωας του Φλάναγκαν εξιστορεί το σκληρό παραμύθι αυτού του κόσμου που θεμελιώθηκε πάνω στις φριχτές πρακτικές του σωφρονισμού και της τιμωρίας. Μια αλήθεια, ικανή να σου κόβει την ανάσα για εκατοντάδες χρόνια περιφέρεται στις σελίδες της έκδοσης του Ψυχογιού, ανάμεσα στα παράταιρα ονόματα και την πυκνή γραφή.

Το Εγχειρίδιο Ιχθύων που κοσμεί την εκδοτική παραγωγή της νέας χρονιάς, συνιστά ένα εμφατικά ζωγραφισμένο βιβλίο, διακοσμημένο με την κτηνωδία και το μυστικό ενός μακρινού κόσμου. Την ίδια στιγμή κάθε παράγραφος στέκει μια αφορμή για μικρές μυθιστορίες και αφάνταστες πλοκές, γεμάτες από ονόματα όπως Άρθουρ και Πίντσμπεκ, στάμπες φαλαινόλαδου πάνω στο ζωγραφιστό σύμπαν του Φλάναγκαν. Οι μηχανοσπάστες, τάξεις ανθρώπων χαμένες στην λήθη και οι καταδικασμένοι στην εξορία του Βαν Ντίμεν βιώνουν την απάνθρωπη εμπειρία που αποσιωπά ο σύγχρονος ιστορικός. Έτσι το βιβλίο του Ρ. Φλάναγκαν υπηρετεί από την σκοπιά του κάτι πολύ περισσότερο από την αθεράπευτα, ποιητική του γραφή. Ρίχνει το φως του πάνω στα παιδικά χρόνια της ιστορίας που τόσο βάναυσα η αποικιοκρατία στέρησε από αυτόν τον μυθολογικό κόσμο. Οι εκδοχές της κόλασης, η σκοτεινή εφευρετικότητα, τα στοιχειά του σύμπαντος, μια παλιά επιχείρηση σε κάποια αποβάθρα, όλα συνθέτουν τα βασικά χαρακτηριστικά της γης του Φλάναγκαν που τόσο γλαφυρά μεταφέρει στο χαρτί και ο Ψυχογιός με την σειρά του, στα ράφια των καλών, ελληνικών βιβλιοπωλείων.  Η αποικία των βαρυποινιτών σημαδεύεται από την ανίκητη ζωή και το όραμά της. Κατάμεστη από σύμβολα, στολίζει τα απαλά, βυθισμένα χορευτικά, τα χαρτονομίσματα, τα κάλπικα σαν την αλήθεια που στέριωσε μες στα χρόνια. Τις τοιχογραφίες με τα θέματα της υπαίθρου ξαναπερνά με τα χρώματά τους, τα μουσκέτα των εκτελέσεων, τους ελεύθερους φασιανούς, τις εξυπηρετήσεις και τα χρέη που γέννησε η κατάχρηση, η οινοφλυγία και η επίμονη συνήθεια τραγουδά αυτό το έξοχο μυθιστόρημα που παραμένει αφιλόξενο σαν την πατρίδα του. Μα και ανθρώπινο, δανείζοντας στην γραφή του Φλάναγκαν λίγο από το θαμμένο του ουρλιαχτό της.

Ο Ρίτσαρντ Φλάναγκαν γεννήθηκε το 1961. Οχτώ μυθιστορήματα και βραβεύσεις συνθέτουν το βιογραφικό του Τασμανού συγγραφέα που κέρδισε το Athens Prize for Literature για το έτος 2016. Σε κάποια από τις πολυάριθμες συνεντεύξεις του σε παρουσιάσεις ο ίδιος αναφέρεται στην ιστορική μνήμη, αυτήν που διατρέχει σαν φλέβα το Εγχειρίδιο Ιχθύων: Μυθιστόρημα σε Δώδεκα Ψάρια. Την εθνική λήθη της χώρας του για το φριχτό έγκλημα που οργανώθηκε στην πατρίδα του και αποσιωποιήθηκε για να θαφτεί μαζί με την μοίρα των Αβορίγινων, την αίσθηση που κάποιες φορές μετατρέπεται σε φορτιό και καταστρέφει τις ευαίσθητες καρδιές. Η λήθη δεν αναδεικνύεται μονάχα μέσα από την ατμόσφαιρα που δεξιοτεχνικά υφαίνει ο Φλάναγκαν. Έχει και λέξεις, αισθήματα, δικαιοσύνη, μετατρέπεται σε μνήμη και έναν σκοπό μεγαλύτερο υπηρετεί. Στο ασύμμετρο μυθιστόρημα που περιφέρεται στον χρόνο και την μνήμη προβάλλουν σκηνές παγερές, διάσπαρτες με οιμωγές και εκκλήσεις για σωτηρία, παράξενα ονόματα που σβήστηκαν μες στο κιτάπι του χρόνου. Στο μυθιστόρημα του Ρίτσαρντ Φλάναγκαν που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός ο αναγνώστης μπορεί να γίνει μάρτυρας όσων συνέβαιναν μια φορά και έναν καιρό, πραγμάτων φοβερών που σε εμάς δεν συμβαίνουν πια.  Ο συγγραφέας στέκει συνομήλικος της ίδιας του της πατρίδας και μέσα από τις μικρές της ιστορίες, αυτές που διασώζονται με το απλό τους θαύμα, επιστρέφει στην σκληρή, παιδική της ηλικία. Αφηγείται ένα σύστημα και μια εποχή που πάλεψε με την ζωή και την κέρδισε. Μα δεν σταματά ούτε μια στιγμή να ποντάρει ολάκερη την πλοκή του στο ειδικό του χάρισμα, εκείνο που του επιτρέπει να ανασύρει την μαρτυρία της αλήθειας και ίσως ακόμη την αίσθηση της ομορφιάς που στέκει πάντα πλάι στο τρομερό.

Υπάρχουν χρώματα με λεπτό πενάκι. Και υπάρχει ακόμη, ένα ατόφιο, δραματικό λεξιλόγιο στο καινούριο βιβλίο του Ψυχογιού. Απομένει στον αναγνώστη να το ανακαλύψει και να το νιώσει καθώς φύεται σε έναν τόπο που δεν εξαργυρώθηκε ποτέ η ανθρώπινη ανταπόδοση, η οφειλή που δεν δαπανάται. Όσα γράφει το Εγχειρίδιο Ιχθύων  δεν αφήνουν ερωτήματα, μονάχα φιλοτεχνούν στην λεπτομέρειά του, αυτόν τον κόσμο τον τερατώδη, τον τόσο ανθρώπινο.

Στο βάθος το φεγγάρι και το βραχνό [2] Didgeridoo που κρατά το ίσο σε αυτόν τον κόσμο τον διακοσμημένο με την μοναξιά, τον γεμάτο από γυμνές κορυφές, φράγματα από δόντια καρχαρία.

Πηγές: 

[1]. Ο Άμπελ Γιανσζόον Τάσμαν (Abel Janszoon Tasman, 1603 – 10 Οκτωβρίου 1659) ήταν Ολλανδός ναυτικός και εξερευνητής, γεννημένος στο Λούτγιεχαστ, χωριό στην επαρχία του Χρόνινχεν, γνωστός περισσότερο από τα ταξίδια του του 1642 και 1644, στην υπηρεσία της VOC . Η αποστολή του ήταν η πρώτη Ευρωπαϊκή που έφτασε στα νησιά της Γης του Φαν Ντίεμεν (σημερινή Τασμανία) και τη Νέα Ζηλανδία και ο πρώτος που είδε τα νησιά Φίτζι, το 1643. Επίσης, χαρτογράφησε μεγάλα τμήματα της Αυστραλίας

[2] πνευστό μουσικό όργανο που αναπτύχθηκε από ιθαγενείς της βόρειας Αυστραλίας πιθανώς πριν από 1.000 ως 1.500 χρόνια, και σήμερα η χρήση του έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως. Αν και ξύλινο, ταξινομείται από τους μουσικολόγους ως χάλκινο αερόφωνο

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.