Gabriel García Márquez αναμνήσεις
Πώς με υπερασπίστηκε μία φορά απέναντι στον Φιντέλ Κάστρο και πώς περίμενα στο νάιτ κλαμπ τη συνέχεια του «Εκατό χρόνια μοναξιά»: οι αναμνήσεις μου από συναντήσεις με τον Gabriel García Márquez.
του Walter Haubrich
Βρισκόμουν – μάλλον κακώς – στη μεγάλη αίθουσα του Παλατιού της Επανάστασης, στη δεξίωση που θα παρέθετε ο Φιντέλ Κάστρο κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ λατινοαμερικάνικου κινηματογράφου στην Αβάνα, το Δεκέμβριο του 1994. Τυχαία στεκόμουν ακριβώς δίπλα στην πόρτα, από την οποία ο «MáximoLíder» θα εισερχόταν στην αίθουσα, συνοδευόμενος από τον GabrielGarcíaMárquez. Αμέσως όταν έφτασε, ο Κάστρο έστρεψε το βλέμμα του σ’ εμένα, που δεν ήμουν καλεσμένος, ήρθε προς το μέρος μου με μεγάλα βήματα και με ρώτησε με τρόπο που δεν θα τον έλεγε κανείς φιλικό: «Τι δουλειά έχεις εσύ εδώ;» Πριν προλάβω να εξηγήσω στον αρχηγό του κόμματος, του κράτους και της κυβέρνησης της Κούβας ότι πέρα από τη δουλειά μου ως δημοσιογράφος, έχω εργαστεί και ως σκηνοθέτης και ηθοποιός, και ότι συνεπώς είχα θέση σε εκείνη τη δεξίωση για κινηματογραφιστές, μπήκε στην κουβέντα και ο βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας, GabrielGarcíaMárquez. «Κομαντάντε,», είπε, «γνωρίζεις όμως ότι αυτός ο άντρας έχει κάνει πολλά για τη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία μας. Αν κάποιος αξίζει να βρίσκεται σήμερα εδώ, είναι αυτός.» Όπως συνέβαινε σχεδόν πάντα, ο Κάστρο φάνηκε πως έδωσε δίκαιο στο φίλο του, GabrielGarcíaMárquez, έγειρε προς τον μικρόσωμο συγγραφέα, τον πήρε από το χέρι και – όπως άλλοτε ο Δον Κιχώτης οδήγησε τον Σάντσο Πάντσα μέσα από την πεδιάδα της Μάντσα – τον πήρε μακριά μου, οδηγώντας τον προς τη μεγάλη αίθουσα.
Στην Κούβα υπήρχε η φήμη ότι ο Κάστρο διέθετε μνήμη ελέφαντα και φυσικά γνώριζε ποιον είχε προσκαλέσει στη δεξίωση. Κι εγώ δεν ήμουν ανάμεσα στους προσκεκλημένους του. Ωστόσο, Κουβανοί φίλοι – οι διοργανωτές του φεστιβάλ – μου είχαν εξασφαλίσει μία πρόσκληση. Μόνο που αυτή η πρόσκληση διέθετε ένα μικρό ελάττωμα: ήταν στο όνομα του Bernardo Bertolucci. Ο διάσημος Ιταλός σκηνοθέτης, όμως, δεν βρισκόταν την ημέρα της δεξίωσης στην Αβάνα…
Έτσι «γλίτωσε» από το βραβείο Θερβάντες
Ο Gabo, όπως αποκαλούσαν οι φίλοι του τον García Márquez, δεν υπήρξε ποτέ ένας δουλοπρεπής διανοούμενος της αυλής του δικτάτορα Φιντέλ Κάστρο. Επειδή όμως δεν απέκρυπτε ποτέ ότι κατά βάση συμφωνούσε με την κουβανική επανάσταση, είχε τη δυνατότητα να ζητά από τον Κάστρο την απελευθέρωση πολυάριθμων Κουβανών και ξένων αντιφρονούντων. Επίσης, ένα αξιοσημείωτο ποσό από τα χρήματα του βραβείου Νόμπελ ο GarcíaMárquez το δώρισε στη Σχολή Κινηματογράφου που ο ίδιος ίδρυσε στην Αβάνα. Ο Φιντέλ Κάστρο, όμως, χρησιμοποίησε ξανά το συγγραφέα, για να δικαιολογήσει την παραμονή του στην εξουσία. Όταν κατά την επίσκεψη του Ισπανού πολιτικού FragaIribarne το 1991 μια Ισπανίδα δημοσιογράφος τον ρώτησε: «Επειδή πάντα αυτοαποκαλείστε μέλος ενός πολιτισμού, στον οποίο οι άνθρωποι στα 65 τους χρόνια σταματούν να εργάζονται, δεν θα ήταν καλό τώρα που μόλις γίνατε 65 να αποσυρθείτε από την τριπλή εργασία σας ως αρχηγός του κόμματος, της κυβέρνησης και του κράτους;», ο Κάστρο απάντησε με την αντερώτηση, αν θα συνιστούσε και στον GarcíaMárquez να τα παρατήσει στα 65 του, υποδηλώνοντας δηλαδή ότι είχε ακόμα πολλά να προσφέρει.
Τον Αύγουστο του 1994 ο Αμερικανός πρόεδρος Κλίντον προσκάλεσε τον GarcíaMárquez και το Μεξικανό συγγραφέα CarlosFuentesσε ένα δείπνο, για να συζητήσουν κυρίως για την Κούβα και τον Κάστρο. Ύστερα από λίγο καιρό, όταν απονεμήθηκε στον Fuentesτο βραβείο του Πρίγκιπα της Αστούριας, στο Οβιέδο της βόρειας Ισπανίας, ο GarcíaMárquez βρέθηκε στην πρωτεύουσα της Αστούριας για την απονομή. Σε ένα κοινό δείπνο έδειξαν και οι δύο εντυπωσιασμένοι από την ευρυμάθεια του Κλίντον. Όχι μόνο παρέθετε συνεχώς Φώκνερ, αλλά είχε διαβάσει και ολόκληρο τον «Δον Κιχώτη». Παρεμπιπτόντως, ο GarcíaMárquez είχε ζητήσει να μην του απονεμηθεί κανένα άλλο λογοτεχνικό βραβείο μετά το βραβείο Νόμπελ, καθώς πίστευε ότι το χρηματικό ποσό που συνοδεύει τα βραβεία θα ήταν καλύτερο να απονέμεται σε νεότερους συγγραφείς. Έτσι λοιπόν, το ισπανικό κράτος δεν μπορούσε πια να απονείμει στον GarcíaMárquez το βραβείο Θερβάντες, με το οποίο έχουν βραβευτεί σχεδόν όλοι οι σημαντικοί ισπανόφωνοι συγγραφείς εκτός από αυτόν.
Κι όμως, η Ισπανία είναι η μητρόπολή μας!
Αφότου ο FelipeGonzález ανέλαβε τον Οκτώβριο του 1982 τη διακυβέρνηση της Ισπανίας, ο φίλος του, GarcíaMárquez, τον επισκεπτόταν συχνά. Τον επισκέφτηκε μάλιστα και το Δεκέμβριο του 1982, όταν επέστρεφε από τη Σουηδία, όπου διεξήχθη η τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ. Όποιος είχε την τύχη να είναι προσκεκλημένος στο δείπνο στο Παλάτι Moncloa θα μπορούσε να απολαύσει τις συζητήσεις του GarcíaMárquezμε τον González γύρω από τη λογοτεχνία και την πολιτική. Όταν ο GarcíaMárquezτέλειωσε ένα καινούριο μυθιστόρημα, έφερε αρχικά ένα αντίγραφο του χειρόγραφου στη Μαδρίτη, στον González, ο οποίος έπρεπε να το διαβάσει γρήγορα, έτσι ώστε στο επόμενο δείπνο με φίλους και Ισπανούς συγγραφείς – παρουσία του GarcíaMárquez – να εξέθετε την άποψή του. Αυτό συνέβη γύρω στο 1985 και το μυθιστόρημα, περί ου ο λόγος, δεν ήταν άλλο από το «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας».
Μια φορά στη Μαδρίτη, ο GabrielGarcíaMárquezθύμωσε πάρα πολύ εξαιτίας του ότι η Ισπανία, σύμφωνα με μια απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεσμευτικής προς όλα τα κράτη-μέλη, έπρεπε να επιβάλει την απαίτηση θεώρησης για την Κολομβία. «Κι όμως, η Ισπανία είναι η μητρόπολή μας», είπε τότε στον FelipeGonzálezστο Παλάτι Moncloa, «αυτό το πιστεύετε κι εσείς, οι Ισπανοί. Επισκέπτομαι το σπίτι της μητέρας μου στην Κολομβία και δεν έχω ποτέ υποχρεωθεί να υποβάλω αίτηση για βίζα. Δεν θα ξαναέρθω στην Ισπανία.» Όμως, μετά από μερικά χρόνια επέστρεψε στη γλωσσική του πατρίδα, η οποία φυσικά δεν απαιτούσε από αυτόν βίζα, και πέρασε πολλά χρόνια στη Βαρκελώνη, όπου έγραψε μεγάλο μέρος από τα πρώιμα έργα του. Ήταν πολύ εύκολο να τον συναντήσει κανείς σε εστιατόρια με τυπική καταλανική κουζίνα στο γοτθικό τετράγωνο, ενώ η αδυναμία που έτρεφε στη συγκεκριμένη κουζίνα τον έκανε ακόμα πιο αγαπητό σε εκείνη την περιοχή.
Προετοιμάζοντας το έδαφος για επαναστάσεις
Το «Εκατό χρόνια μοναξιά» ήταν ένα μυθιστόρημα, το οποίο σύμφωνα με πολυάριθμους συγγραφείς και κριτικούς αποτέλεσε ορόσημο στην ισπανική λογοτεχνία. Στη μεγάλη επιτυχία του βιβλίου, που εκδόθηκε το 1967, συνέβαλαν αποφασιστικά οι πρώτοι διάσημοι αναγνώστες του, όπως για παράδειγμα ο σκηνοθέτης κινηματογράφου LuisBuñuel, ο οποίος διάβασε στο συμπατριώτη του, LuisAlcoriza, στο Μεξικό τα τυπογραφικά δοκίμια του μυθιστορήματος, ή ο CarlosFuentes, ο οποίος, όπως το συνήθιζε, προέβη σε μια σύντομη και ευκολομνημόνευτη διατύπωση: «Cienañosdesoledad, αυτό θα είναι από εδώ και στο εξής η Βίβλος της Νότιας Αμερικής.» Η ξαφνική επιτυχία του βιβλίου οφείλεται και στην εποχή που δημοσιεύτηκε, στην πολιτική κατάσταση που επικρατούσε τη δεκαετία του ’60. Επρόκειτο για χρόνια, κατά τα οποία μία επανάσταση στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική θα έφερνε σε κάθε περίπτωση ριζικές αλλαγές και στις δύο ηπείρους, που όχι μόνο θα συζητούνταν θεωρητικά, αλλά θα εφαρμόζονταν και στην πράξη.
Το βιβλίο το ίδιο αποτελούσε τότε παράδειγμα του πώς η φαντασία εισβάλλει σε μία λογοτεχνία που καθορίζεται από κοινωνιολογική και πολιτικολογική ζαργκόν. Παρουσίαζε ένα φαντασιακό κόσμο, καθόλου απολιτίκ, που μάλλον προετοίμαζε το έδαφος για επαναστάσεις σε διάφορους τομείς.
Τόσο κακό όσο ο κομμουνισμός και ο ελευθεροτεκτονισμός μαζί
Γι’ αυτό το μυθιστόρημα του GarcíaMárquez ειπώθηκαν πολλά σε κάποιες χώρες και, παρόλο που αρχικά δημοσιεύτηκε στην Αργεντινή, δεν πωλούταν καν σε βιβλιοπωλεία της χώρας και συχνά δεν μεταφραζόταν. Αρχικά, έγινε διάσημο μέσω της προφορικής προπαγάνδας. Χρωστάω την πρώτη μου γνωριμία με το μυθιστόρημα σε μία νέα Ισπανίδα ηθοποιό, η οποία εμφανιζόταν σε ένα νάιτ κλαμπ κοντά στην PlazadeEspaña και μου αφηγούταν με ενθουσιασμό για το κολομβιανό χωριό Μακόντο και την πολυμελή οικογένεια Μπουενδία με τον Χοσέ Αρκάδιο και τον Αουρελιάνο. Όχι ότι είχε στην κατοχή της η ίδια το βιβλίο που είχε δημοσιευτεί στην Αργεντινή. Δεν είχε καταφέρει καν να το διαβάσει. Νωρίς το πρωί όμως, όταν το κλαμπ έκλεινε τις πόρτες του, πήγαινε σε μία φίλη της που έμενε στη γειτονιά και μερικές φορές με έπαιρνε μαζί της. Η φίλη της ήταν από τους λίγους τυχερούς κατόχους του μυθιστορήματος και εκτός από αυτό ήταν κόρη – το είχε σκάσει μάλιστα από το σπίτι της – ενός υψηλού στελέχους του καθεστώτος του Φράνκο, ο οποίος εκτελούσε τα τρομερά καθήκοντα του προέδρου του ειδικού δικαστηρίου για την κατάπνιξη του κομμουνισμού και του ελευθεροτεκτονισμού. Η κόρη του τρομερού δικαστή μάς διηγούταν κάθε νύχτα και από ένα καινούριο κεφάλαιο, το οποίο η ίδια είχε διαβάσει νωρίτερα το απόγευμα, ενώ τα πιο όμορφα κομμάτια μάς τα διάβαζε ακόμα μια φορά.
Κάθε βράδυ περίμενα πώς και πώς να κλείσει το κλαμπ, ανυπομονώντας να μάθω τι είχε συμβεί στη συνέχεια στο Μακόντο και στην οικογένεια Μπουενδία. Τελικά, ο πρόεδρος του ειδικού δικαστηρίου έδωσε στο λογοτεχνικό βραδινό ειδύλλιο ένα βίαιο τέλος: οδήγησε την κόρη του στην αστυνομία, επειδή η κοπέλα, που δεν είχε κλείσει ακόμα τα 21, ζούσε μαζί με ένα χτίστη και έναν αρχιτέκτονα, κάτι το οποίο για τον αξιωματούχο της τότε δικτατορίας ήταν τόσο κακό όσο ο κομμουνισμός και ο ελευθεροτεκτονισμός μαζί. Εκείνη την περίοδο όμως το μυθιστόρημα βρισκόταν πια στα ράφια των βιβλιοπωλείων της Μαδρίτης κι έτσι μπορέσαμε να διαβάσουμε τα τελευταία κεφάλαια μέσα σ’ ένα τρένο…
ΠΗΓΗ: FAZ
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
