***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Η πρόσφατη επανέκδοση της αυτοβιογραφίας της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου μάς δίνει την ευκαιρία να ανακαλύψουμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πλευρά της ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αι., τη γυναικεία λογοτεχνική δημιουργία. Η αυτοβιογραφία της Μουτζάν-Μαρτινέγκου, η οποία πεθαίνει μόλις στα 31 της χρόνια, το 1832, μας εισάγει στον προσωπικό χώρο μιας δημιουργικής γυναίκας που ασφυκτιά εντός ενός αυστηρού ανδροκρατικού περιβάλλοντος. Η συγγραφέας, καταδικασμένη να ζει κλεισμένη στους τέσσερις τοίχους τους αρχοντικού της στη Ζάκυνθο, καταφεύγει στη γραφή ως μόνη διέξοδο έκφρασης της έντονης εσωτερικής της ζωής. Μιας εσωτερικής ζωής που δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να υπάρξει στον κοινωνικό χώρο. Το κείμενο αποτελεί ένα τεκμήριο όχι μόνο των συνθηκών υπό τις οποίες ζουν οι γυναίκες του 19ου αι., αλλά και ένα γοητευτικό, ρέον κείμενο που αποδεικνύει τις ιδιαίτερες πνευματικές δυνατότητες της συγγραφέως, που δεν μπόρεσαν να ολοκληρωθούν στο πλαίσιο μιας σύντομης ζωής.
Θυμάμαι ακόμη τις πανεπιστημιακές παραδόσεις του αείμνηστου καθηγητή μου, του Βαγγέλη Αθανασόπουλου, ο οποίος άλλωστε μνημονεύεται και στην εισαγωγή της Κατερίνας Σχινά, εφόσον είχε αφιερώσει σημαντικές εργασίες στο έργο της Μουτζάν-Μαρτινέγκου. Ο Αθανασόπουλος τόνιζε πάντα στους μαθητές του το γεγονός ότι η Ελισάβετ ανήκε σε ένα περιβάλλον αριστοκρατών, εξηγώντας πως πολλές φορές οι αριστοκράτισσες βίωναν έναν πολύ πιο ασφυκτικό τρόπο ζωής από τις γυναίκες του λαού, παρόλο που θα περίμενε κανείς το αντίθετο, εφόσον οι εύπορες γυναίκες ζούσαν μέσα σε έναν κοινωνικό χώρο εκλεπτυσμένο και μορφωμένο. Κι όμως στις αριστοκρατικές τάξεις, η γυναίκα αποτελεί συχνά την ιδιοκτησία του πατρός και με τη ζωής της και τον γάμο της η οικογένεια μπορεί να «παζαρεύει» και να κάνει συμφέρουσες συμφωνίες με άλλες σημαίνουσες οικογένειες. Η Ελισάβετ επιθυμεί όντας ακόμη έφηβη να γίνει καλόγρια, γιατί δεν θέλει να δεχτεί έναν κανονισμένο γάμο και να στερηθεί το γράψιμο, τα διαβάσματα, όλα εκείνα που την κάνουν ευτυχισμένη. Αυτή η στάση της δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο: η είσοδος στο μοναστήρι είναι συχνά η μόνη διέξοδος για εκείνες που αρνούνται να παίξουν τον προκαθορισμένο γυναικείο ρόλο ή για εκείνες που είναι παθιασμένες με τη γνώση και θέλουν να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στα βιβλία και χρόνο για να αφιερωθούν απερίσπαστες στη μελέτη. Αυτό το φαινόμενο του ιδιότυπου γυναικείου μοναχισμού, που δεν είναι απαραίτητο να εκκινεί από μια έντονη θρησκευτική τάση, μπορεί να το συναντήσει κανείς σε όλη την Ευρώπη ήδη από τα χρόνια του Μεσαίωνα. Μέσα στα μοναστήρι δημιουργούνται κάποτε σπουδαίοι κύκλοι λογίων γυναικών που επιδιώκουν μια επιζήσουν πνευματικά μέσα σε μια κοινωνία που τους αρνείται τη γνώση και την ελευθερία επιλογών.
Η Ελισάβετ όμως δεν θα καταφέρει να πραγματοποιήσει την επιθυμίας της να γίνει μοναχή, όπως δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει και την απόδρασή της από το σπίτι-φυλακή (η περιγραφή της απόπειρας απόδρασης είναι από τις συγκλονιστικότερες στιγμές του βιβλίου). Θα δεχτεί τελικά τον γάμο με έναν άντρα που ο πατέρας της έχει επιλέξει και σε εκείνο το σημείο θα αφήσει το βιβλίο της με ένα «ανοιχτό τέλος». Υπόσχεται πως θα επανέλθει στο γραπτό της μετά από χρόνια, για να διηγηθεί την έγγαμη ζωής της, με ειλικρίνεια και δίχως φόβο, όπως έκανε και με την αφήγηση των παιδικών και νεανικών της χρόνων. Δυστυχώς μια δύσκολη γέννα και ο θάνατος που επήλθε στη συνέχεια την έκαναν να μην μπορέσει να τηρήσει την υπόσχεσή της. Η αυτοβιογραφία παραμένει «ανοιχτή» και περιμένει πάντοτε τον ευαίσθητο αναγνώστη να τη συμπληρώσει, αναστοχαζόμενος τη μοίρα όλων εκείνων των γυναικών που φλέγονταν από την επιθυμία της δημιουργίας σε έναν κόσμο σκληρό και γεμάτο τρομερούς φραγμούς.
Αποκτήστε το βιβλίο
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
