***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ορφανή, ασθενική, ασθματική, αλκοολική και ομοφυλόφιλη, η καθηγήτρια του Χάρβαρντ, Ελίζαμπεθ Μπίσοπ, κατάφερε να θεμελιώσει το ποιητικό της έργο στον αμερικανικό ποιητικό κανόνα ως μία από τις μεγαλύτερες ποιητικές φωνές του εικοστού αιώνα.

Ξέρω εκ των προτέρων πως θα υποπέσω σε ολίσθημα αλλά θα  χαρακτηρίσω της Ελίζαμπεθ Μπίσοπ ως πρόδρομο ή πρωθιέρεια της εξομολογητικής γραφής, αφού εμφανίζεται στον αμερικανικό ποιητικό κανόνα πριν την εγκαθίδρυση αυτής της σχολής/ ρεύματος της ποιητικής γραφής, ωστόσο πιστεύω βαθιά, πως ο μοντερνισμός της είναι πρόδρομος της εξομολογητικής γραφής απλά απείχε δυο ποιητικές γενιές κύρια από τις ποιήτριες που ενσωμάτωσαν άρτια το φύλο τους στην λογοτεχνική παραγωγή και εκφορά.

Έχοντας όμως μεταφράσει τους αυτόχειρες Αμερικανούς ποιητές του εικοστού αιώνα διακρίνω την λατρεία της τυπολογικής γλώσσας και την ανατομική μιας πιο κοινής γλώσσας, αυτής της καθημερινότητας, που όμως δεν έστρεψε την ποιητική παραγωγή της Ελίζαμπεθ Μπίσοπ σε μια ιδιόλεκτο, σε μια αργκό, όχι γιατί δεν θα μπορούσε να την υποστηρίξει, αλλά γιατί ήθελε να χρησιμοποιήσει την δεξιοτεχνία του στίχου πολλαπλασιάζοντας την κοινή λέξη μέσα από ρυθμούς και προσωδίες.

Είναι γνωστό πως η κριτική μιλά για το έργο της χαρακτηρίζοντάς την ως «δύναμη της αποσιώπησης». Ήταν μια γενναία ψυχή, που ήξερε μα προφυλάσσει τον προσωπικό της κόσμο και να εκφράζεται με πλάγιο τρόπο κάθε φορά που δοκίμαζε οδύνη, απογοήτευση ή πλήγμα. Σε μιαν εποχή που το λογοτεχνικό έντυπο χρησίμευε ως η εναλλακτική διέξοδος στον καναπέ του ψυχαναλυτή, η ποίησή της στάθηκε υπόδειγμα αυτοελέγχου και αυτοσυγκράτησης (Μπραντ Λάιτχάουζερ· από το Νιου Κραϊτίριον—Περιοδικό Διάλογος, αρ. φύλλου 45 – 1984/Δ)

Είναι επίσης γνωστό πως γνώριζε πολύ καλά πως η επίρρωση του ποιήματος είναι οι καταληκτικοί του στίχοι. Αυτό η Μπίσοπ φαίνεται να το γνώριζε καλά και να το χρησιμοποιούσε διόλου τυχαία.

Αλλά ίσως κανείς δεν παρατηρεί στην πρώτη ανάγνωση των ποιημάτων της Μπίσοπ την πουριτανική θρησκευτικότητα που είναι διάσπαρτη ως εκλεπτυσμένη ειρωνεία άρτια χωνεμένη από τις καταβολές της Ντίκινσον και της Τισντέιλ αλλά και της Μάριαν Μουρ που καταφανώς αναγνωρίζουμε ως κύρια επιρροή της.

Ο αμερικανικός ποιητικός κανόνας είναι τόσο ιδιαίτερος. Προσωπικά δεν μπορώ να τον συνδέσω με τον Δυτικό ποιητικό κανόνα και  των ποιητών και για τους Έλληνες που ήρθαν σε επαφή με τους αμερικανούς μετά τη δεκαετία του 1970 και κύρια μετά το 80 – εξαιτίας αυτής της στενής ιδεολογικής στράτευσης στον αντιαμερικανισμό που κυριάρχησε ως ιδεολογικό κατασκεύασμα και προκάλυμμα της νεότερης ελληνικής ποίησης- διακρίνουμε μέσα στα ποιήματα της Μπίσοπ, την πολιτεία της Μασαχουσέτης και της Νέας Σκοτίας, περιοχές που μεγάλωσε και έζησε η Μπίσοπ ακόμα και στα ποιήματα που γράφτηκαν την εποχή και αμέσως έπειτα από την διαμονή της στη Βραζιλία.

Ποιήματα με μεγάλους ήλιους, αγρότες, φλεγόμενες λακκούβες, λόφους, γυμνά τοπία και υπερβολικές αντιθέσεις.

Όμως η Μπίσοπ καταφέρνει να δημιουργήσει ποιήματα που έχουν μακρά επιτρέψτε μου να πω ημερομηνία λήξης, αφού το χωροχρονικό της περιβάλλον είναι πάντα σχεδόν αποκρυμμένο, σαν πίνακας με αδρές γραμμές όπου κυριαρχούν κύρια τα βαριά συναισθήματα μιας ατελούς ζωής.

Η Μπίσοπ ήταν ένα κοριτσάκι με άσθμα, μεγάλωσε με κράση ασθενική, καθυστέρησε αλλάζοντας αναδόχους, αγάπησε τους παππούδες της, κληρονομήθηκε από τους θείους της, αλλά είχε πάντα την εύνοια ενός γονικού εισοδήματος των γονιών που απώλεσε.

Τα πιο σκληρά της ποιήματα έχουν στίχους ειρωνικούς που αναιρούν ολόκληρες προτάσεις δίνοντάς τους με αυτόν τον τρόπο μια ιδιαίτερη επίφαση ή ας πω κατάφαση.

Ιδιαίτερα δεινή στην σύνθεση επιθετικών προσδιορισμών με ουσιαστικά καταφέρνει αν μη τι άλλο να αιφνιδιάσει τον αναγνώστη. Ας δούμε τα μεταφρασμένα στη συλλογή ποιήματα Γιγάντιος Φρύνος και Γιγάντιο Σαλιγκάρι.

Η Μπίσοπ χρησιμοποίησε την τεχνική της σεστίνας και ο μεταφραστής προσπάθησε, μάλλον μάτωσε να αποδώσει σεβόμενος την ρίμα αυτά, όπως εκπληκτικά διαβάζουμε στο καταληκτικό ποίημα αυτής της μετάφρασης: Ο κλέφτης της Βαβυλώνας.

Δεν μπορώ να μην διακρίνω την μεγάλη επιρροή που της άσκησε ο Ράνταλ Τζάρελ, (ως ποιητής και κριτικός την αποθέωσε), ξέρουμε πως γνωρίζονταν, πως είχαν αλληλογραφία και πως ο ίδιος της άνοιξε δρόμους στον ποιητικό αμερικανικό κανόνα. Δεν μπορώ να μην σημειώσω πως ο Τζάρελ έχει παρόμοιο ποίημα με την αίθουσα αναμονής της Μπίσοπ το οποίο θα βρείτε μεταφρασμένο στο βιβλίο η Θηριώδης Μούσα με τον ίδιο τίτλο και δεν μπορώ να μην σημειώσω πως στην μετάφραση αυτή βρήκα στίχους στα ελληνικά που μου θυμίζουν έντονα τον Χαρτ Κρέιν και την συλλογή του η Γέφυρα. Και γιατί άλλωστε να θεωρήσω αυτό κακό, όλοι ήταν αμερικανοί ποιητές ομίληκοι και σαφώς το έργο κάθε γενιάς όταν πρόκειται για μεγάλους ποιητές συνομιλεί με ευχαρίστηση με των υπολοίπων.

Γιατί η ποίηση της Μπίσοπ είναι ένας διακειμενικός διάλογος αποπροσωποποιημένος πολύ πριν αναδυθούν τέτοιοι λογοτεχνικοί χαρακτηρισμοί στην εποχή που η Μπίσοπ έζησε και έγραψε.

Δεν είναι μια μακρινή εποχή, δεν είναι όμως σύγχρονη, αλλά επειδή μπόρεσε και αφαίρεσε το συγκεκριμένο και έγραψε για το καθημερινό αφηρημένα κέρδισε την μέχρι σήμερα αθανασία της.

Ο ανεστραμμένος κόσμος της όπως αυτός περιγράφεται στην αγρύπνια είναι η προσωπική της θέαση, αλλά και ο κόσμος που εκείνη έζησε.

 

Αγρύπνια

Η σελήνη στης συρταριέρας τον καθρέφτη

φαίνεται ένα εκατομμύριο μίλια μακριά

(και μάλλον με περηφάνια, για την ίδια,

μα αυτή ποτέ, ποτέ δεν χαμογελά)

κατά πολύ πέρα από τον ύπνο, ή

μάλλον είναι μια ημερήσια κοιμωμένη.

Από το Σύμπαν εγκαταλελειμμένη

θα του έλεγε να πάει στο διάολο,

και θα έβρισκε ένα σώμα νερού,

ή ένα καθρέφτη, όπου πάνω του να κατοικήσει.

Έτσι περιβάλλεται με φροντίδα μ’ έναν ιστό

και τον πετάει στο πηγάδι

μέσα σ’ αυτόν τον ανεστραμμένο κόσμο

όπου το αριστερά είναι πάντα δεξιά,

όπου οι σκιές είναι πραγματικά το υλικό σώμα,

όπου οι ουρανοί είναι επιφανειακοί όπως η θάλασσα

είναι τώρα βαθιά, και μ’ αγαπάς.

Ενώ σίγουρα ξεχωρίζω το ποίημα: Έχω την ανάγκη μιας μουσικής ως το καλύτερο ποίημα αυτής της συλλογής και που το ζήλεψα πολύ και στα αμερικανικά και στην ευτυχή μετάφραση του Γιώργου Παναγιωτίδη.

 

Έχω την ανάγκη μιας μουσικής

Έχω την ανάγκη μιας μουσικής που θα κυλάει

στ’ αμήχανα ακροδάχτυλά μου αισθήσεις σαν να οφείλει

πάνω στα πικρά μολυσμένα, τρεμάμενά μου χείλη,

μελωδία, βαθιά, καθάρια, και ρευστά αργή να πάει.

Ω, παλιά και χαμηλόφωνη, θεραπευτικά να με κουνάει

τραγουδιού τραγουδισμένου ν’ αναπαύσει κουρασμένο νεκρό,

ένα τραγούδι να πέφτει στο κεφάλι μου πάνω σαν νερό,

στ’ ανατριχιασμένα άκρα, όνειρο ξαναμμένο να φεγγοβολάει.

Υπάρχει ένα μαγικό που ’ναι φτιαγμένο από μελωδία

ένα ξόρκι ανάπαυσης, αθόρυβης ανάσας, και καρδιά γαλήνης,

που βουλιάζει μέσ’ από ξέθωρα χρώματα βαθιά

μέσα στην υποβρύχια της θάλασσας την ηρεμία,

κι αρμενίζει παντοτινά στο φεγγαρίσιο πράσινο μιας λίμνης

πιασμένη στου ρυθμού και στου ύπνου την αγκαλιά.

Είμαι θιασιώτης του αμερικανικού κανόνα και συνεχίζω να διαβάζω την συντηρητική ποίηση των ΗΠΑ, (εξαιρώ τη γενιά των Μπητνικς), γιατί είναι μια ποίηση που επιδρά στον αναγνώστη όχι ακαριαία, αλλά εισχωρεί και αναπτύσσεται όπως ένας ιός ή ένα μικρόβιο.

Πιστέψτε με δρα σε μερικές μέρες και επιδρά με συμπτώματα.  

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.