Κριτική: Ένας άντρας που τον λένε Ούβε, Φρέντρικ Μπάκμαν

Η ευεργετική δύναμη της αγάπης

19 September 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ένας άντρας που τον λένε Ούβε, Φρέντρικ Μπάκμαν, Εκδόσεις Κέδρος

Σημαντικό πλέον όνομα στον χώρο της σουηδικής λογοτεχνίας, με ευρεία απήχηση και παγκόσμια αναγνωρισιμότητα λόγω της μετάφρασης και κυκλοφορίας των έργων του σε πολλές χώρες, αποτελεί ο Φρέντρικ Μπάκμαν. Από τις Eκδόσεις Κέδρος επανακυκλοφορεί το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Ένας άντρας που τον λένε Ούβε» σε μετάφραση του Γιώργου Μαθόπουλου, με το οποίο εισήχθη επιτυχώς στον κόσμο της λογοτεχνικής συγγραφής, αν αναλογιστεί κανείς πως το συγκεκριμένο έργο έχει εκδοδεί σε 43 χώρες, ενώ έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.

Ο μύθος που συντίθεται σ΄αυτό προσλαμβάνεται ευχάριστα και οργανώνεται έτσι, ώστε να κεντρίσει την προσοχή του αναγνώστη εξ αρχής. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρίσκεται ο πενηνταεννιάχρονος Ούβε. Σε σύγχρονο χωροχρονικό πλαίσιο το ενδιαφέρον εστιάζεται στη ζωή του, που συνταράζεται και λοξοδρομεί από την πορεία που ο ίδιος επιθυμεί να έχει, όταν εμφανίζονται οι νέοι του γείτονες, με τους οποίους εν τέλει αναπτύσσει ιδιαίτερους δεσμούς.

Μέσα από την παρουσίαση περιστατικών που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της καθημερινότητάς του και αφορούν την αλληλεπίδρασή του με τους γύρω του γίνεται αντιληπτή η ιδιαιτερότητα της προσωπικότητάς του, όπως ξεδιπλώνεται στο αφηγηματικό παρόν, ενώ εγείρονται ερωτήματα γύρω από την ποιότητα αυτής, τα οποία βέβαια δε μένουν αναπάντητα. Ο συγγραφέας, μέσω του παντεπόπτη αφηγητή με ρεαλιστική απεικόνιση και αναφορά στην πραγματικότητα με τον συνήθη τρόπο, ακολουθώντας τον νόμο της αιτιότητας, ο οποίος προσιδιάσει στη ρεαλιστική αφήγηση, δομεί την ιστορία έτσι, ώστε ξετυλίγοντας σταδιακά το παρελθόν του ήρωα και ό,τι αυτό περικλείει να εκπορεύονται οι απαντήσεις στα ερωτήματα που αφορούν το παρόν για τη στάση και τη δράση του, ενώ παράλληλα επιστρατεύεται η κίνηση και των άλλων, των δευτερευόντων προσώπων του έργου, που λειτουργεί ενισχυτικά της αποκάλυψης του εσωτερικού κόσμου του πρωταγωνιστή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, με τη βοήθεια αναδρομικών αφηγήσεων που εναλλάσσονται με την κύρια αφήγηση, η οποία σχετίζεται με το αφηγηματικό παρόν, αποκαλύπτεται η παρελθούσα ζωή του ήρωα, τα συνταρακτικά γεγονότα αυτής, οι απώλειες που βίωσε και που τον καθιστούν τραγικό πρόσωπο.

Με αυτές τις επιλογές στην αφήγηση διαπλάθεται η προσωπικότητα του Ούβε, ο οποίος παρουσιάζεται σε πρώτο επίπεδο ως στρυφνός χαρακτήρας. Ζει μόνος μετά τον θάνατο της συζύγου του. Οι σχέσεις του με τους γείτονές του είναι σχεδόν εχθρικές. Φαίνεται δύστροπος και δυσπροσέγγιστος. Κινείται πάντοτε αμυντικά, επιδιώκοντας απόσταση ασφαλείας από τους γύρω του, η οποία δείχνει έλλειψη εμπιστοσύνης και εκτίμησης προς αυτούς, αλλά και εσωτερική περιχαράκωση. Οι αρχές του είναι συγκεκριμένες και τις τηρεί απαρέγκλιτα. Στο πλαίσιο των αρχών αυτών έχει στοιχειοθετήσει τον ημερήσιο προγραμματισμό του με κάθε λεπτομέρεια, ενώ οποιαδήποτε υπέρβαση αυτού τον οδηγεί σε εσωτερική σύγχυση. Η προσκόλλησή του στον προσωπικό του αξιακό κώδικα, που διαμορφώθηκε κατά την παρελθούσα ζωή του, επιφέρει σύγκρουση με τον μοντέρνο τρόπο ζωής, η οποία αποτυπώνεται εμφανώς στον υλικό κόσμο που τον περιβάλλει. Ο Ούβε δυσπιστεί απέναντι στο νέο, υποτιμώντας τη λειτουργία του, όπως δυσπιστεί και προς όποιον το ασπάζεται. Εκ πρώτης όψεως αυτό αιτιολογεί τη μονήρη ζωή του. Η απορριπτική του στάση έναντι των άλλων, ωστόσο, έχει βαθύτερα αίτια που εντοπίζονται στο παρελθόν του, στην παιδική, αλλά και ενήλικη ζωή του, η οποία σημαδεύτηκε από τις απώλειες των οικογενειακών του προσώπων, τον αγώνα του να ορθοποδήσει και να ενταχθεί στον εργασιακό και κοινωνικό χώρο παλεύοντας έντιμα με τις δικές του δυνάμεις, κατά το πρότυπο του αγαπημένου του πατέρα. Ο κλειστός κόσμος του Ούβε μπορεί να γίνει κατανοητός, εφόσον εκληφθεί ως απόρροια της προσωπικής του άμυνας έναντι των απωλειών του και των ευρύτερων δυσκολιών ενώπιον των οποίων έθεσε ακούσια εαυτόν, για την ανάγκη της επιβίωσης.

Το ευτύχημα σε αφηγηματικό επίπεδο είναι πως όλα όσα αφορούν την εσώτερη ζωή του ήρωα δε δίνονται από τον συγγραφέα ευθέως προς τον αναγνώστη. Ο Μπάκμαν δεν εκθέτει κρίσεις μέσω του αφηγητή του για τα πρόσωπα και την κίνηση αυτών. Ωστόσο, παρ’ όλο που φαίνεται να κρατά ουδέτερη και αντικειμενική στάση κατά την έκθεση της ιστορίας, ο τρόπος με τον οποίο συγκροτείται αυτή, η πορεία των γεγονότων και η τελική έκβασή τους που σηματοδοτεί την «ηρωοποίηση» του Ούβε και την καθολική αποδοχή του, αλλά και το ανάλαφρο χιούμορ που περιβάλλει διακριτικά εκείνες τις σκηνές, στις οποίες ο πρωταγωνιστής εκτίθεται αρνητικά κατά τα φαινόμενα λόγω της σκληρής στάσης του προς τους άλλους, αποκαλύπτουν τη συμπάθεια και κατανόηση του συγγραφέα προς τον ήρωά του. Αυτό αιτιολογεί και την επιλογή της συγκεκριμένης λύσης της ιστορίας, που οδηγεί στη δικαίωση του Ούβε, υπό τη φροντίδα του δημιουργού. Ο Ούβε μεταμορφώνει τη στάση του, λυγίζοντας από τη δύναμη της αγάπης και επαναπροσδιορίζοντας τη δική του ζωή σε συνάφεια με τη ζωή των άλλων. Αυτή η ακραία του αλλαγή τον αποκαθιστά στη συνείδηση των αναγνωστών.

Ο Μπάκμαν, λοιπόν, επιτυγχάνει να μεταγγίσει τα δικά του αισθήματα για τον Ούβε και στον αναγνώστη, ενώ ταυτόχρονα με τον λιτό τρόπο της αφήγησης, την απλότητα της γλώσσας και το λεπτό χιούμορ τον φέρνει στοργικά αντιμέτωπο με το προσωπικό δράμα, το τραύμα και την απώλεια, την εκούσια και ακούσια μοναξιά, την αγάπη και την ευεργετική της δύναμη.