***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Πριν χαθούν τα πουλιά, Charlotte McConaghy, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Τα ζώα πεθαίνουν. Σύντομα θα είμαστε ολομόναχοι εδώ.

Ο Leonardo da Vinci στο περίφημο σχέδιό του «Ο άνθρωπος του Βετρούβιου» παρουσιάζει τις αναλογίες του ανθρώπινου σώματος ως βάση για τα πιο θεμελιακά γεωμετρικά σχήματα. Η γνωστή εικόνα με τη γυμνή ανδρική φιγούρα που τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο του κύκλου και του τετραγώνου, με τα χέρια τεντωμένα και οριζόντια και διαγώνια πάνω από το κεφάλι, επιχειρεί να συσχετίσει τον άνθρωπο με τη φύση. Ο μηχανισμός συμμετρίας του ανθρώπινου σώματος αντιπροσωπεύει τον τρόπο λειτουργίας του Σύμπαντος.

Την ανθρωποκεντρική αντίληψη βρίσκουμε και σε πολλές θρησκευτικές ή φιλοσοφικές αναφορές. Είναι βαθιά ριζωμένη στη δυτική πολιτισμική παράδοση η άποψη που τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο του παντός και του επιτρέπει να κυριαρχεί πάνω στα υπόλοιπα όντα του πλανήτη. Ο βικτωριανός κριτικός της τέχνης Τζων Ράσκιν, στο έργο του Σύγχρονοι ζωγράφοι (τόμ. 3, 1856), μιλούσε για  παθητική πλάνη (pathetic fallacy).  Με τον όρο αυτό αναφερόταν στην ενστικτώδη τάση να βλέπουμε τα αισθήματά μας να αντανακλώνται στο περιβάλλον. Για παράδειγμα λέμε «σκληρή θάλασσα». Πρόκειται όμως για μια ψευδή εντύπωση, που προβάλλει μια ανθρώπινη συμπεριφορά (τη σκληρότητα) σε ένα φυσικό στοιχείο.

Το αριστούργημα της Αυστραλιανής συγγραφέως Σάρλοτ Μακόναχι (Charlotte McConaghy) Πριν χαθούν τα πουλιά (μετάφραση Κλαίρης Παπαμιχαήλ, Μεταίχμιο 2021) είναι ένα οικοκεντρικό μυθιστόρημα που διαπνέεται από βαθιά οικολογική συνείδηση. Η ηρωίδα Φράνι Στόουν φτάνει στη Γροιλανδία με στόχο να ακολουθήσει τα τελευταία αρκτικά γλαρόνια στο μεταναστευτικό ταξίδι τους στην Ανταρκτική. Έχει τοποθετήσει στο πόδι τριών γλάρων έναν ραδιοπομπό και παρακολουθεί την πορεία τους από τον υπολογιστή.

Το αρκτικό γλαρόνι κάνει το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ταξίδι απ’ όλα τα ζώα. Πετάει από την Αρκτική ως την Ανταρκτική κι έπειτα πάλι πίσω μέσα σ’ έναν χρόνο. Πρόκειται για μια απίστευτα μακρινή διαδρομή για ένα πουλί του μεγέθους του. Κι επειδή τα γλαρόνια ζουν περίπου τριάντα χρόνια, η απόσταση που θα διανύσουν στη διάρκεια της ζωής τους είναι σαν να πηγαινοέρχονται στο φεγγάρι τρεις φορές. (σελ. 42)

Ευαισθητοποιημένη για τα πτηνά, η Φράνι Στόουν πείθει τον καπετάνιο του αλιευτικού σκάφους «Σάγκανι» να τη συμπεριλάβει στο πλήρωμά του. Του υπόσχεται πως θα ανταμειφθεί με πλούσιες ψαριές στα μέρη που επιδεικνύουν τα γλαρόνια, καθώς προσπαθούν να βρουν τροφή. Το ταξίδι της αποτελεί οδοιπορικό αφύπνισης του αναγνώστη για τα πουλιά και τα πλάσματα του πλανήτη. Στα βάθη του ωκεανού ωστόσο, θα έρθει αντιμέτωπη και η ίδια με μνήμες, ερωτήματα και ενοχές που την καταδιώκουν, σ΄ ένα προσωπικό ταξίδι ενδοσκόπησης.

Η πλοκή διαδραματίζεται στο αλιευτικό σκάφος Σάγκανι και τα μέρη όπου αυτό ταξιδεύει: τη Γροιλανδία, τον Ατλαντικό Ωκεανό, τη Νέα Γη, την ακτή της Αργεντινής. Τα κεφάλαια με αναδρομές ωστόσο, στην Ιρλανδία, την Αυστραλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Νορβηγία, τη Σκωτία, μας μεταφέρουν σε μέρη όπου έζησε η πρωταγωνίστρια και έτσι έχουμε μια διαρκή αφηγηματική μετακύληση από το παρόν στο παρελθόν.

Ο ήλιος του μεσονυχτίου είχε βάψει τον κόσμο με λουλάκι και η ποιότητα του φωτός μου θυμίζει τη χώρα όπου μεγάλωσα, εκείνο το ιδιαίτερο γαλάζιο του Γκόλγουεϊ. Έχω πάει σε αρκετά μέρη του κόσμου κι αυτό που μ’ εντυπωσιάζει πιο πολύ είναι πως όπου κι αν πας, το φως πουθενά δεν είναι το ίδιο. Στην Αυστραλία είναι λαμπερό και σκληρό. Στο Γκόλγουεϊ έχει μια μουντζούρα, μια γλυκιά αχλή. Εδώ, στην άκρη του παντός, είναι φρέσκο και παγερό. (σελ. 41).

Η πρωτοπρόσωπη εξομολογητική γραφή δίνει έμφαση στις εσωτερικές διαδρομές της σκέψης και των συναισθημάτων. Οι λυρικές περιγραφές προσδίδουν γοητεία ποιητικού λόγου στην αφήγηση. Τα τοπία, οι περιγραφές των πτηνών και της θάλασσας, μαγεύουν. Οι άνθρωποι που απαρτίζουν το πλήρωμα του Σάγκανι σύντομα θα βρεθούν σε περιπέτειες. Το παρελθόν της Φράνι θα τους φέρει αντιμέτωπους με τον νόμο. Οι εξελίξεις θα είναι απρόβλεπτες.

Η δυστοπία που δημιουργεί στο βιβλίο της η Μακόναχι ενσαρκώνει τη βούληση της ιστορίας για αλλαγή.  Η λανθασμένη αντίληψη για το ανεξάντλητο της φύσης, η απληστία  μας, η ανεξέλεγκτη παρέμβαση στα οικοσυστήματα, οδήγησε στην εξαφάνιση πολλών όντων. Τα αποδημητικά πτηνά θα πεθάνουν από τις ακραίες καιρικές συνθήκες ή τη μόλυνση, αλλά και γιατί δεν θα μπορέσουν να βρουν τροφή στα μακρινά ταξίδια τους.

Μια θλίψη δίχως όνομα είναι ο αφανισμός των πουλιών. Ο αφανισμός των ζώων. Πόσο μοναχικά θα είναι εδώ όταν μείνουμε μόνον εμείς. (σελ. 100)

Η Σάρλοτ Μακόναχι αφηγείται με τρόπο σαγηνευτικό. Η καταγραφή είναι κινηματογραφική. Οι διάλογοι φυσικοί, οι εικόνες υποβλητικές. Το κλίμα περιπετειώδες. Στη  γεμάτη σασπένς πλοκή, υπεισέρχονται στοιχεία ονείρου. Το βιβλίο τέρπει, αλλά και αφυπνίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για τη φύση.

Το Σάγκανι πλέει αργά μέσα από τον χοντρό πάγο κοντά στην ακτή της Γροιλανδίας, κόβοντάς τον σε ογκώδη κομμάτια που θα φύγουν από τον δρόμο μας. Δεν έχω ξανακούσει τέτοιο θόρυβο. Εκκωφαντικοί δονούμενοι κρότοι ξεσκίζουν τον ουρανό, τεράστιοι σίφουνες, και πάντα η επίμονη βουή της θάλασσας μπερδεμένη με τον βόμβο της μηχανής.  (σελ. 55)

Το μυθιστόρημα της Σάρλοτ Μακόναχι Πριν χαθούν τα πουλιά είναι ένα βαθιά υπαρξιακό μυθιστόρημα. Επαναπροσδιορίζει τη θέση μας στον κόσμο, θίγει ζητήματα, όπως ο θάνατος και το ένστικτο επιβίωσης. Κομβικό στοιχείο της πλοκής είναι επίσης ο έρωτας,  αλλά και η σχέση με τους γονείς και τις ρίζες, το ανήκειν, η μοναξιά, η αποξένωση. Μόνοι και κατακερματισμένοι οι άνθρωποι του Σάγκανι, ψάχνουν από κάπου να πιαστούν.

Είναι πολύτιμο, ωστόσο, κι ενδεχομένως να αρκεί κι ίσως είναι σωστό που τα σώματά μας αποσυντίθενται στη γη, επιστρέφοντάς της την ενέργειά μας, τρέφοντας τα μικρά πλάσματα του εδάφους και δίνοντας θρεπτικά συστατικά στο χώμα κι ίσως είναι σωστό που η συνείδησή μας αναπαύεται.  Η σκέψη αυτή με γαληνεύει. (Σελ. 148)

Ως συγγραφέας η Σάρλοτ Μακόναχι αφομοιώνει επιρροές από τον Χέρμαν Μέλβιλ, την Μάργκαρετ Άτγουντ, τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Συνομιλεί επίσης με Ιρλανδούς ποιητές. Οι στίχοι του Πέρση ποιητή Τζελαλαντίν Ρουμί στην αρχή, Ξέχνα την ασφάλεια. Ζήσε εκεί όπου φοβάσαι να ζήσεις, σκιαγραφούν την οικολόγο ακτιβίστρια και δίνουν το στίγμα του έργου.

Δύο κόσμοι υπάρχουν. Ο ένας είναι φτιαγμένος από νερό και γη, από πετρώματα και ορυκτά. Έχει πυρήνα, μανδύα και φλοιό και οξυγόνο για ν’ ανασαίνει κανείς. 

Ο άλλος είναι φτιαγμένος από φόβο. […]

Ο κόσμος του φόβου είναι χειρότερος από θάνατο. Είναι χειρότερος  από οτιδήποτε.

Το μυθιστόρημα της Σάρλοτ Μακόναχι Πριν χαθούν τα πουλιά είναι γραμμένο με μαεστρία και κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι την τελευταία σελίδα. Η μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ απέδωσε με τρόπο αριστουργηματικό την ποιητικότητα του λόγου της Μακόναχι.

Βιβλιογραφία

Barry, Peter, Γνωριμία με τη θεωρία, μετάφραση Αναστασία Νάτσινα, Βιβλιόραμα, 2013, σελ. 299-300.

https://www.maxmag.gr/science/o-anthropos-toy-vitroyvioy-ena-schedio-anatomias-toy-leonardo-da-vinci/ (τελευταία πρόσβαση 19.3.2021)

http://www.videoman.gr/95567 (τελευταία πρόσβαση 20.3.2021)

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.