Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Δίφορη μνήμη, Εκδόσεις Πόλις
Το ερώτημα που συνήθως προκύπτει κάθε φορά που ο αναγνώστης ή ο μελετητής έρχεται αντιμέτωπος με ένα έργο που διαφοροποιείται από την υπόλοιπη λογοτεχνική παραγωγή του συγγραφέα σχετίζεται με το αν και σε ποιο βαθμό το νέο λογοτέχνημα φέρει τα ίχνη της βασικής συγγραφικής δραστηριότητάς του ή αν κινείται σε ένα δρόμο ανεξάρτητο, πόρρω απομακρυσμένο από την προγενέστερη, κύρια και αποκλειστική λογοτεχνική του ενασχόληση. Ο προβληματισμός αυτός προβάλλει με ιδιαίτερη ένταση και θέρμη στην περίπτωση του ποιητή Γιώργου Χ. Θεοχάρη ο οποίος, έπειτα από μια μακρά πορεία στον ποιητικό λόγο, επανέρχεται λογοτεχνικά με ένα πεζογράφημα αυτή τη φορά, που φέρει τον ευρηματικό και διφορούμενο – όπως και η ίδια η φράση το δηλώνει – τίτλο, Δίφορη μνήμη. Πρόκειται για ένα σύνολο ή, καλύτερα, ένα απάνθισμα μικροαφηγήσεων που εκτείνονται και καλύπτουν από μία παράγραφο έως κάποιες λίγες σελίδες και ενοποιούνται μεταξύ τους λόγω της συνάφειας που παρουσιάζουν στις παραμέτρους του χώρου και του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα, ο χώρος στο οποίο τοποθετούνται τα αφηγηματικά αυτά στιγμιότυπα – διότι περί στιγμιοτύπων πρόκειται, καθώς πολλά από αυτά εκκινούν και αποδίδουν φωτογραφικές αποτυπώσεις – είναι η Δεσφίνα της Φωκίδας, ένα ορεινό χωριό στους πρόποδες του Παρνασσού, το οποίο αποτελεί τον γενέθλιο τόπο του συγγραφέα, αλλά και μία περιοχή με ιδιαίτερα πλούσια ιστορική μνήμη, έναν τόπο όπου το ιστορικό γίγνεσθαι γνώρισε σπουδαίες και αξιομνημόνευτες στιγμές, σε τέτοιο, μάλιστα, βαθμό, ώστε να συμπυκνώνει, σε αδρές γραμμές, τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, στους βασικούς της τουλάχιστον σταθμούς. Αυτό, άλλωστε, αποτελεί και μία περίτρανη απόδειξη του αντίκτυπου που είχαν τα ιστορικά γεγονότα σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης, ακόμα κι αν αυτή υπήρξε απομακρυσμένη ή απομονωμένη από τον βασικό αστικό κορμό.
Η δεύτερη παράμετρος, επίσης κοινή και ενιαία για όλες τις αφηγήσεις, είναι αυτή του χρόνου, ο οποίος τοποθετείται εξ ολοκλήρου στο παρελθόν, απώτερο ή κοντινό, με ελάχιστες αναφορές στο παρόν του συγγραφέα. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα είδος λογοτεχνικής εξιστόρησης, μια πορεία στο χρόνο που τεχνουργείται πάνω σε πρόσωπα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής, λιγότερο ή περισσότερο οικείων του συγγραφέα, πάντοτε όμως τοποθετημένων μέσα σε ένα πλαίσιο αντιπροσωπευτικότητας, με βάση κυρίως την ηλικία και το φύλο. Μέσα στις αφηγήσεις, λοιπόν, του Θεοχάρη παρελαύνουν ήρωες της καθημερινότητας της εποχής εκείνης, η ζωή των οποίων σφραγίστηκε όχι μόνο από τα ήθη, τις συνήθειες, τις κυρίαρχες δομές του καιρού και του τόπου, αλλά και από τις κοινωνικές και πολιτικές παθογένειες που ανέκυψαν και ταλάνισαν γενιές, όπως αποδεικνύεται, ανθρώπων. Ο Θεοχάρης πραγματοποιεί ουσιαστικά μία ανατομία της κοινωνικής συνθήκης μιας περασμένης εποχής, συγκροτώντας και συνθέτοντας, κατά κάποιον τρόπο, ένα είδος μουσειακής περιήγησης που δεν χαρακτηρίζεται όμως από την ακινησία των εκθεμάτων, αλλά παρουσιάζεται ζεστή, ζωντανή, πάλλουσα, γεμάτη ψυχή και ζωή. Έτσι, παρόλο που πολλές από τις μικροαφηγήσεις αποδίδουν κυρίως φωτογραφικά στιγμιότυπα, δεν μένουν, ούτε λιμνάζουν σε μια περιγραφική αποτύπωση, αλλά αποκτούν κίνηση και ένταση, ζωντανεύουν και ενεργοποιούν όλες εκείνες τις προσλαμβάνουσες του αναγνώστη προκειμένου αυτός να μην μείνει σε μια απλή ενατένιση, αλλά να συμμετέχει στα δρώμενα με τον ίδιο τρόπο που συμμετέχει σε ένα θεατρικό έργο ο θεατής του.
Η μνήμη παίζει κυρίαρχο ρόλο ως αφετηρία και έναυσμα της αφήγησης. Είναι το στοιχείο από το οποίο εκκινεί και γύρω από το οποίο πλέκεται η πρόθεση του συγγραφέα. Ο Θεοχάρης – είναι σαφές – γράφει για να μπορέσει να γλιτώσει από τη λήθη ό, τι όρισε τον ίδιο και τον τόπο του. Η μνήμη όμως αυτή και η αναμνηστική λειτουργία ξεφεύγουν αρκετά από αυτό που κοινώς νοείται ως ανάμνηση. Γιατί η θύμηση εδώ προσλαμβάνει τον χαρακτήρα και την έννοια της (ανα)δημιουργίας. Ο Θεοχάρης, δηλαδή, ενώ φαίνεται πως επιδιώκει και θέλει να μείνει όσο πιο κοντά γίνεται στην αλήθεια και σε ό, τι ακριβώς έγινε, στην πραγματικότητα προβαίνει σε μια επιλογή και επεξεργασία η οποία, παρόλο που δεν προδίδει ούτε παραλλάσσει την πραγματικότητα, την αναπλάθει με τους όρους που η ίδια η τέχνη θέτει και επιβάλλει. Σε αυτό ακριβώς το σημείο φαίνεται πως αναδύεται η ποιητική ιδιότητα του Θεοχάρη, στην ικανότητά του δηλαδή να τεχνουργεί μία λογοτεχνική πραγματικότητα που πείθει για την αλήθεια και την πραγματική της ύπαρξη και υπόσταση. Ο συγγραφέας, με άλλα λόγια, κλείνει μέσα στο βιβλίο του έναν κόσμο που αναμφισβήτητα υπήρξε όχι μόνο για να τον διασώσει, αλλά για να τον ερμηνεύσει, να τον κατανοήσει, να τον αποκρυπτογραφήσει. Πρόκειται για ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο που έχει για σταθμούς του τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, την αρθρογραφία του 19ου και του 20ου αιώνα στις εφημερίδες, τις μαρτυρίες των απλών καθημερινών ανθρώπων και, κυρίως, τις φωτογραφίες όπως αυτές διέσωσαν τη στιγμή και συμπύκνωσαν τη διάρκεια. Το ταξίδι όμως αυτό είναι πλαστό, είναι τεχνουργημένο πάνω στη βάση της ευαισθησίας και της ανάγκης του γράφοντος να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα στη διαχρονία, τον τόπο του μέσα στην επικράτεια, τους ανθρώπους του μέσα στην ιστορία.
Η αφηγηματική ικανότητα του Θεοχάρη είναι εμφανής από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου. Η γλώσσα του είναι ρέουσα, φυσική, αβίαστη, χωρίς προσκόμματα στην πρόσληψή της. Διαμορφώνεται από μία τάση, μια διάθεση αμεσότητας και οικείωσης, αλλά και την πρόθεση να ταιριάξει, να αποδώσει επιτυχώς το περιεχόμενο που δεν είναι άλλο από την απλή ζωή με το μεγαλείο και την τραγικότητά της. Γιατί αυτή ακριβώς είναι η μέριμνα και η επιτυχία του Θεοχάρη. Το γεγονός ότι προσεγγίζει με άκρα λιτότητα και απλότητα τις πιο μεγαλειώδεις, τις πιο κρίσιμες στιγμές του ανθρώπου και της ιστορίας, αφήνοντάς τες να λάμψουν από μόνες τους, χωρίς τα περιττά στολίδια της γλώσσας που, ενδεχομένως, θα θόλωναν την αξία και θα συρρίκνωναν το μέγεθός τους. Η επιλογή της αποσπασματικότητας, της δημιουργίας μιας σπονδυλωτής αφήγησης, αποτελούμενης από θραύσματα ιστοριών δεν μειώνει καθόλου την πρόθεση αυτή, αντίθετα την αναδεικνύει. Γιατί με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα είδος πάζλ που εμπλέκει την αναγνωστική συνείδηση στη σύνθεσή του με τέτοιον τρόπο, ώστε η πρόσληψη και η προσπέλαση του κειμένου να συνιστά μια πρόκληση για τον αποδέκτη να τοποθετήσει τα κομμάτια στη σωστή θέση, ούτως ώστε να προκύψει ένας ολόκληρος κόσμος, μια εικόνα ενός χωροχρόνου περασμένου, αλλά οριστικά κερδισμένου.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
