Δεν πρόκειται να συναντήσετε το όνομά του στις γραμματολογίες.
Οι ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας δεν τον μνημονεύουν ούτε καν στις υποσημειώσεις. Ακόμα και οι ανθολογίες, που συνήθως χαρτογραφούν πληρέστερα τον χώρο, στάθηκαν φειδωλές απέναντί του. Ο Κώστας Στεργιόπουλος τον ανθολογεί με ένα και μοναδικό ποίημα στην ανθολογία Η ελληνική ποίηση των εκδόσεων Σοκόλη. Πιο γενναιόδωρος ο Μανόλης Αναγνωστάκης, του αφιερώνει τρεις σελίδες στη Χαμηλή φωνή. Οι άλλες ανθολογίες τον αγνοούν πλήρως. Θα έλεγε κανείς ότι ο Γιώργος Καρατζάς πέρασε λαθραία από την τέχνη, όπως λαθραία πέρασε και από τη ζωή.
Ο Γιώργος Καρατζάς γεννήθηκε στον Πειραιά το 1912. Για τη ζωή του ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Ξέρουμε μόνο ότι ήταν ραχιτικός και με υγεία μόνιμα κλονισμένη, ότι σπούδασε νομικά χωρίς να καταφέρει να ολοκληρώσει τις σπουδές του και ότι η αρρώστια, το πιοτό και η έντονη νυχτερινή ζωή τον οδήγησαν πρόωρα στο θάνατο, σε ηλικία μόλις 36 ετών. Πέθανε στις 7 Ιανουαρίου του 1948. Δυο μήνες αργότερα, δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία μια λακωνική αλλά συγκινημένη νεκρολογία, η οποία υπογράφεται από τον Ανδρέα Ανδρεόπουλο και η οποία μας παρέχει μερικές πρόσθετες πληροφορίες: υπήρξε φίλος και μαθητής του Τέλλου Άγρα και γνώριζε σε βάθος την ποίηση των Γάλλων συμβολιστών.
Ο Καρατζάς εμφανίστηκε στα γράμματα το 1933 από τις σελίδες του περιοδικού Ρυθμός. Έκτοτε δημοσίευε ανά αραιά χρονικά διαστήματα ποιήματα στον Ρυθμό, στη Νέα Εστία, στα Πειραϊκά Γράμματα, καθώς και σε άλλα έντυπα. Το 1940 συγκέντρωσε τη μικρή ποιητική παραγωγή του σε μια ολιγοσέλιδη πλακέτα με τίτλο Εσπερινά. Το βιβλίο δεν καταγράφεται στους καταλόγους της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Ο μόνος τρόπος να γνωρίσουμε σήμερα τον ποιητή είναι να ξεφυλλίσουμε τα περιοδικά της εποχής του.
Η ποίηση του Καρατζά κινείται στους γνώριμους, μελαγχολικούς τόνους της ρομαντικής και συμβολιστικής σχολής του Μεσοπολέμου. Είναι αλήθεια ότι παρουσιάζει εκλεκτική συγγένεια με την ποίηση του Τέλλου Άγρα. Υπάρχουν όμως και αρκετές διαφορές, τέτοιες που να μας επιτρέπουν να ισχυριστούμε ότι ο Καρατζάς, παρά την μαθητεία του στον Άγρα, πρόλαβε στη σύντομη ζωή του να συγκροτήσει αυτόνομη ποιητική προσωπικότητα. Ας διαβάσουμε ένα ποίημα:
ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΠΑΙΖΕΙ ΠΙΑΝΟ
Αγωνία στα δάχτυλα κρυφή
δέρνεται η ψυχή μέσα στη νότα,
στην πικρή που την κρατάει στροφή
πέρα απ’ τα λουλούδια και τα φώτα.
Τα μαλλιά που μάταια θ’ αγαπήσω
μ’ αντηλιές τα ράντισες ξανθές,
τ’ άταχτα μαλλιά, ριγμένα πίσω,
δαχτυλίδια πλέκουν και στροφές.
Μια εξομολόγηση, που αργεί,
στων ματιών σου χάθηκε την πάχνη,
στο ταξίδι τους την πήραν πελαργοί
μα η καρδιά την άνοιξη θα ψάχνει.
Τέτοια μελετώ, ως με τυραννά
η γλυκιά μορφή σου κι η αρμονία,
κι είναι το τραγούδι σου τα δειλινά
όλο πίκρα και μελαγχολία.
Το θέμα, το μέτρο, οι εικόνες, ο ρυθμός, όλα παραπέμπουν στην ποίηση του Τέλλου Άγρα. Υπάρχει ωστόσο και μια λεπτή διαφορά, που εντοπίζεται στον τόνο: αυτό που στην ποίηση του Άγρα είναι συνήθως απόγνωση ή σπαραγμός, στην ποίηση του Καρατζά μετατρέπεται σε μια συγκρατημένη μελαγχολία γεμάτη εγκαρτέρηση, στο κατακάθι μιας ήρεμης θλίψης. Αυτός ο τόνος της μελαγχολικής εγκαρτέρησης διατρέχει ολόκληρο το έργο του Καρατζά και διαμορφώνει ως ένα βαθμό το προσωπικό του ύφος. Η ποίησή του ακούγεται υπαινικτική και χαμηλόφωνη σαν ψίθυρος, σαν μουσική παιγμένη μέσα από σουρντίνα:
ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ
Η ηρεμία τ’ απόβροχου έχει μείνει
στη στάλα ενός κλαδιού, κι η ανατριχίλα
συλλογισμούς για το χειμώνα δίνει.
Φεύγουν, με το νοτιά, τα ξερά φύλλα.
Μέρες του Οχτώβρη, εδώ, στην εξοχή,
τραγούδια στο νερό, χρώμα στα δάση,
και μόνη ανησυχία, με τη βροχή,
η ιδέα του χωρισμού μην ωριμάσει,
κι έτσι, τ’ αχνάρια της επιστροφής,
στις ριγηλές μήπως χαθούν εσπέρες…
Έρχονται, τώρα, οι ώρες της σιωπής
και τ’ άσπρα μικρά σύννεφα, φοβέρες.
Μα η θαλπωρή, φθινόπωρο, ας κρατήσει,
κι η πρώτη, βιαστική, κρουστή σταγόνα,
τόσο, που η καρδιά να συνηθίσει
για τα κρύα τα βράδια του χειμώνα.
Αυτά τα βράδια, μόνος, ποιος περνά!
Έχουνε οι αψηλοί καπνοί παραστρατήσει.
Για ό,τι μικρό ἡ μεταμέλεια τυραννά,
κι είναι η μονότονη βροχή να μην αρχίσει.
Με αυτά τα ταπεινά υλικά είναι φτιαγμένη η ποίηση του Γιώργου Καρατζά. Όχι με την ένταση του αισθήματος, αλλά με τον μακρινό του απόηχο. Όχι με τα ίδια τα πράγματα, αλλά με τη φευγαλέα αντανάκλασή τους. Μια ποίηση τέτοιου είδους δεν διεκδικεί ασφαλώς τον χαρακτηρισμό της «μεγάλης ποίησης». Και όμως, η ποίηση του Καρατζά αποδεικνύεται ανθεκτική στον χρόνο, αφού εξακολουθεί να συγκινεί μέχρι σήμερα. Αρκεί βεβαίως να την ανακαλύψουμε, αρκεί να ανασύρουμε αυτόν τον λησμονημένο σήμερα ποιητή από το πηγάδι της λήθης…
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
