***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Ο θρύλος, λέει, πώς τον Ιανουάριο του 1942, όταν η εργαζόμενη στο Χόλιγουντ ως κυνηγός σεναρίων και ταλέντων, Irene Diamond, έπεισε τον κινηματογραφικό παραγωγό Hal Wallis να αγοράσει τα δικαιώματα του θεατρικού έργου “Everybody Comes to Rick’s”, για $20.000, γραμμένο το 1940 από τους Murray Burnett και Joan Alison, η απάντηση που του έδωσε όταν εκείνος την ρώτησε «Μα… Περί τίνος πρόκειται;» ήταν «Α! Είναι η ιστορία ενός ναύτη που ερωτεύεται μια πόρνη…»
Τον Μάιο του ίδιου έτους, ξεκίνησαν τα γυρίσματα της “Casablanca”. Το σενάριο της οποίας βασιζόταν στο άνω θεατρικό έργο. (Προσαρμογή και μετάλλαξη θα ήταν το σωστό και όχι απλά βάση.)
Μην ανησυχείτε, ο θρύλος είναι απολύτως του Χόλιγουντ, και “Χόλιγουντ”, και πιθανότατα φτιαγμένος από τον περιοδικό Τύπο της εποχής μιας που η Ingrid Bergman εθεωρείτο η ερχόμενη από την Ευρώπη πόρνη, λόγω, βεβαίως, συγκεκριμένων συμπεριφορών και αργότερα πράξεων.
Το ζήτημα, όμως, δεν είναι η αλήθεια του θρύλου ή όχι, το ζήτημα είναι η περιγραφή του κεντρικού δραματουργικού μηχανισμού και της ουσίας του βάθους των χαρακτήρων που έχουν οι δύο κεντρικοί ήρωες, (όχι μόνο οι ίδιοι για τον εαυτό τους αλλά και το κοινό όταν θα έρθει η ώρα να ταυτιστεί με αυτούς), σε μία φράση. Στο αναμεταξύ, η πραγματικότητα της ιστορίας της “Casablanca” ή του “Everybody Comes to Rick’s”, ουδεμία σχέση έχει με την «…ιστορία ενός ναύτη που ερωτεύεται μια πόρνη…», καθώς κανένας ναύτης και καμία πόρνη δεν υπάρχουν σε κανένα από τα δύο.
Και μέχρι σήμερα, το σενάριο της “Casablanca”, αριστούργημα δομής και όχι μόνο, διδάσκεται στις σχολές κινηματογράφου ανά τον κόσμο.
Το επόμενο που οι καθηγητές δραματουργίας διδάσκουν, είναι η απάντηση σε αυτή την ερώτηση: «Περί τίνος πρόκειται;» Τις σωστές απαντήσεις θα τις βρείτε στα οπισθόφυλλα όλων των μυθιστορημάτων και στους τίτλους όλων των αφισών των κινηματογραφικών ταινιών που τους απασχολεί η ύπαρξη μιας ιστορίας προς αφήγηση, αλλά και όσων τεχνών αφηγούνται μια ιστορία. Και ένας πίνακας αφηγείται. Και ένα γλυπτό. Και όχι μόνο τον 21ο αιώνα. Εδώ και 3000 χρόνια, περίπου.
«Περί τίνος πρόκειται;»
«Είναι η ιστορία ενός άνδρα που επιστρέφοντας στην πατρίδα του δεν βρήκε τίποτε όπως το περίμενε. Ή, όπως του το είχαν πει…»
«Χμμμ… Τι είναι;»
«Επική πολεμική περιπέτεια… Αλλά και πολλά άλλα, βέβαια… Άπειρα άλλα…»
«Ω! Κι ο τίτλος;»
«Οδύσσεια.»
Ακολουθεί αληθινός διάλογος.
«Α! Βλέπω, έχεις ένα καινούριο βιβλίο, εκεί… Περί τίνος πρόκειται;»
«Μιλά για μια πόλη κάτω από έναν θόλο…»
Ο Stephen King, απαντά στην αδελφή του όταν εκείνη είδε τα πρώτα χειρόγραφα του “Under the dome”. “Ο θόλος”, στα Ελληνικά.
Ακόμη κι αν είστε ήδη συγγραφέας με έργα που εκδίδονται, κάντε αυτή την ερώτηση και απαντήστε την σε μία φράση. Θα βοηθήσει.
Πάρα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως όποιο βιβλίο ξεπεράσει τα 700 αντίτυπα δεν είναι λογοτεχνία. Λογικό. Πέραν όλων των άλλων, δυσκολεύονται να αφηγηθούν μια ιστορία, μια οποιαδήποτε ιστορία, οπότε κάπως πρέπει να το καλύψουν αυτό. Και το καλύπτουν έτσι: Δεν είναι λογοτεχνία.
Δεν υπάρχουν κανόνες για το πώς να αφηγηθείς μια ιστορία. Ή μάλλον, υπάρχουν πολλοί. Αλλά εμάς εδώ δεν μας απασχολούν οι κανόνες της αφήγησης, αυτοί μπορούν εύκολα να βρεθούν στην μία σχολή ή στην άλλη. Αλλιώς αφηγείται η “Ευρωπαϊκή” σχολή αλλιώς η “Αμερικανική”. (Σε εισαγωγικά αυτοί οι δύο τίτλοι γιατί στην πραγματικότητα, τώρα πια, αυτές οι δύο σχολές δεν υπάρχουν.)
Αυτό που μας απασχολεί είναι εκείνα τα γραπτά στα οποία ή η ιστορία σέρνεται ως αδύναμο χαλάκι για να σηκώσει ολόκληρο το αυτάρεσκο μπλα μπλα του συγγραφέα, (συνήθως επικουρούμενο από μία όντως πολύ καλή γλώσσα -κι αυτή το κενό της αφήγησης προσπαθεί να καλύψει), ή εκείνα τα οποία αφηγούνται μία ιστορία η οποία δεν απασχολεί κανέναν, ή εκείνα στα οποία η ιστορία δεν υπάρχει διόλου.
«Οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει πώς να αφηγούνται μια ιστορία. Οι ιστορίες δεν έχουν μέση ή τέλος, πια. Συνήθως έχουν μία αρχή η οποία δεν σταματά ποτέ να αρχίζει.» έχει πει ο Steven Spielberg.
Η αφήγηση στην ταινία “GRAVITY” ξεκινά από τον τίτλο. Μία λέξη. Που όμως περιέχει το μεδούλι. Ο “υπότιτλος” στην αφίσα, γράφει «Don’t let go». «Μην παραιτηθείς», θα ήταν μία ελεύθερη μετάφραση στα Ελληνικά. Ποιος να μην παραιτηθεί, ή ποια, ή από τι. Εκπληκτική αφαίρεση, εκπληκτικό σημαίνον και σημαινόμενο, σε μία φράση. Ολόκληρη η ιστορία του “GRAVITY”, σε μία φράση.
Ας δούμε λίγο την ιστορία της ταινίας.
Η πλοκή, είναι πραγματικά απλή.
Μία ειδική επιστήμονας, στην πρώτη της αποστολή, η Dr. Ryan Stone, ανήκει στο πλήρωμα ενός Διαστημικού Λεωφορείου που μία από τις εργασίες που έχει να εκτελέσει είναι κάποιες επισκευές ρουτίνας και συντήρησης στο τηλεσκόπιο σε τροχιά, Hubble.
Πλάι της, ένας βετεράνος αστροναύτης και Διοικητής της συγκεκριμένης αποστολής, ο Matt Kowalski, στην τελευταία για αυτόν αποστολή.
Κατά την διάρκεια μιας εξόδου τους από το Διαστημικό Λεωφορείο, ενώ εργάζονται στο Hubble, καθώς η Ryan είναι αγκιστρωμένη στον ρομποτικό βραχίωνα του Διαστημικού Λεωφορείου κι ενώ o Matt περιφέρεται στο κενό φορώντας στην πλάτη μία μονάδα ελιγμών ελεύθερης πλεύσης, το Κέντρο Ελέγχου στο Χιούστον, τους ειδοποιεί πως ένας Ρωσικός πύραυλος έχει χτυπήσει έναν εκ των δεκάδων μη λειτουργικών δορυφόρων σε χαμηλή τροχιά, προκαλώντας έτσι μια αλυσιδωτή αντίδραση “Kessler”. (Ένα καταστροφικό νέφος από συντρίμμια το οποίο σε κάθε επόμενη καταστροφή αντικειμένου που το ίδιο έχει προκαλέσει, μεγαλώνει, προκαλώντας έτσι ακόμη περισσότερες καταστροφές.) Οπότε τους διατάζει να εγκαταλείψουν την αποστολή.
Και εδώ, το “GRAVITY”, τραβά την σκανδάλη της έναρξης της ιστορίας.
Ας σταθούμε για λίγες αράδες στην ταινία.
Ανεπανάληπτη (κυριολεκτικά) σκηνοθεσία, εμβληματική (επιπέδου Όσκαρ) κινηματογράφηση, φωτογραφία μάθημα εξπρεσιονισμού, και τέλος, εφευρημένες ειδικά για την ταινία (αλλά γνωστές και ως ταυτότητα του σκηνοθέτη) κινήσεις και γωνίες των μηχανών λήψης. Η ταινία η ίδια, ως δημιουργία της 7ης τέχνης, είναι σχεδόν παρθενογένεση. Κι η παρθενογένεση αυτή δεν παρατηρείται μόνο (για παράδειγμα) στις κινήσεις των μηχανών λήψης σε επίπεδα μαγείας, ούτε στα εκπληκτικά μονοπλάνα δείγματα συγχρονισμού ως τέλεια εκτελεσμένη χορογραφία, ούτε στον λαμπερά εμφανή μινιμαλισμό της αφήγησης μιας πλοκής στα επίπεδα αυστηρού μονόπρακτου αποκλειστικά δύο ηρώων. Η παρθενογένεση εμφανίζεται μιας που όλα τα παραπάνω χρησιμοποιούνται για να αφηγηθούν μία ιστορία που λαμβάνει χώρα στο Διάστημα σε τροχιά γύρω από την Γη το 2014. Χωρίς ίχνος Επιστημονικής Φαντασίας. (Κι αυτό το λέω επειδή ότι λαμβάνει χώρα στο Διάστημα θεωρείται λόγω κεκτημένης ταχύτητας, Επιστημονική Φαντασία. Όχι πως θα μας πείραζε, αλλά αυτό θα την κατέτασσε άμεσα σε ένα είδος με αφηγηματικές ελευθερίες -έστω και αν βαφτιζόταν στην “σκληρή Ε.Φ.”- που το “GRAVITY” ούτε έχει ούτε θέλει να έχει. Και μην σταθείτε σε λεπτομέρειες που παρατήρησαν οι βετεράνοι του Διαστήματος. Όπως ότι το Σύνδρομο Kessler έχει πολύ μικρές πιθανότητες να συμβεί, ή ότι οι Επανδρωμένες Μονάδες Ελιγμών χρησιμοποιήθηκαν μόνο εκεί ανάμεσα στο 1984 και ‘86 και ποτέ άλλοτε, ή ότι ο ISS ή ο Κινέζικος σταθμός είναι σε άλλη τροχιά από όπου βρίσκονταν τα Διαστημικά Λεωφορεία, κλπ. Δεν θα ήταν θα φαντασίας η ταινία, θα ήταν δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ.)
Ας επιστρέψουμε στην ιστορία.
Όταν έχεις μία αυστηρά περιχαρακωμένη δραματουργικά ιστορία, τότε τα εργαλεία της αφήγησής σου, (που στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για κινηματογράφο και όχι λογοτεχνία), αποφασίζεις να κινηθούν στα ίδια επίπεδα.
Και το αποτέλεσμα, μεγαλειώδες.
Δύο άνθρωποι απέναντι στο απόλυτο. Παιχνίδι κανένα. Πιθανότητες επιλογών, μηδενικές. Δυνατότητες αναμονής, μηδενικές. Πιθανές εξελίξεις προσκοπικής υφής, μηδενικές.
Και εδώ θα επιστρέψω στην λογοτεχνία: Προσπαθήστε να αφηγηθείτε το “GRAVITY” γραπτά. Όχι ως κινηματογραφικό σενάριο με την έννοια του γραπτού, βέβαια, αλλά ως μυθιστόρημα. Αλλά η απόδοση θα πρέπει να είναι ίδια με την ταινία. Όχι να κάνετε την ίδια ιστορία με “Χόλιγουντ” τρόπο, με τον Clooney ως superman να γυρίζει τον χρόνο πίσω να σταματά τον πύραυλο κ.ο.κ, όχι, όχι έτσι. Αλλά όπως στο “GRAVITY”. Με τα μέσα της αφήγησή σας να υπηρετούν την ιστορία, όπως η σκηνοθεσία, η κινηματογράφηση, η φωτογραφία, και οι κάμερες, υπηρέτησαν την ιστορία του “GRAVITY”.
Ο στόχος, δηλαδή, για να επιστρέψω στην έναρξη του άρθρου αυτού, είναι η αφήγηση μιας ιστορίας. Όχι η επίδειξη γλώσσας, ύφους, ή φόρμας. Αυτά θα είναι τα εργαλεία. Αφήστε τους άλλους να ανακαλύψουν που βρίσκονται και πώς χρησιμοποιήθηκαν στο γραπτό σας.
Αυτό εδώ το άρθρο είναι αφιερωμένο σε μία φίλη συγγραφέα από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η οποία έγραψε «Νομίζω πως υπάρχει μια μεγάλη ομάδα κριτικών που αντιπαθούν τις ιστορίες με αρχή, μέση, και τέλος.»
Όσοι θέλετε περισσότερες πληροφορίες: USC, Warner Bros. Archives, School of Cinema-Television, University of Southern California, Los Angeles.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
