Γυναίκες και επανάσταση, 1821, από τον οθωμανικό κόσμο στο ελεύθερο ελληνικό κράτος,  Βασιλική Λάζου, Εκδόσεις Διόπτρα

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το βιβλίο, το οποίο σαφώς εντάσσεται στην εκδοτική παραγωγή για την επέτειο της Παλιγγενεσίας του 1821, δεν εστιάζει στη θέση της γυναίκας μονάχα στην Ελληνική Επανάσταση, αλλά σε ολόκληρο τον 19ο αιώνα.

Οι γυναίκες σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, από την αρχαιότητα, μέχρι και τον 20ο αιώνα, παρέμεναν κυρίως στο σκοτάδι, στη σκιά των ανδρών, με ορισμένες μονάχα εξαιρέσεις όπως η Υπατία, η Άννα η Κομνηνή, η Μαρία Κιουρί, η Τζέιν Όστιν και άλλες.

Στον χώρο της Εγγύς Ανατολής του 19ου αιώνα- τον οποίο το ισλάμ καθιστά ακόμη πιο ανδροκρατούμενο απ’ ότι τη σταδιακά αφυπνούμενη Ευρώπη της ίδιας εποχής- δηλαδή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα, ο ρόλος της γυναίκας καθίσταται ακόμη πιο αμελητέος, χαμένος πίσω από τους φερετζέδες, τους γυναικωνίτες και τις κλειστές πόρτες των σπιτιών.

Κι όμως, αυτές ακριβώς οι γυναίκες ήταν που σήκωσαν τελικά και το μεγαλύτερο βάρος του πολέμου, αφού αυτές υπήρξαν οι αφανείς ήρωες και η οπισθοφυλακή σε πάμπολλες μάχες και πολιορκίες, αυτές έχασαν συζύγους, αδελφούς και παιδιά, αυτές σύρθηκαν αιχμάλωτες στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής κι αυτές υπέφεραν περισσότερο απ’ όλους από τη φτώχεια, την πείνα, τον ξενιτεμό και την προσφυγιά, όταν ο Αγώνας επιτέλους τελείωσε και το ελληνικό κράτος ήταν πια γεγονός.

Σε αυτές ακριβώς τις τελευταίες γυναίκες εστιάζει το βιβλίο της Βασιλικής Λάζου, διδάσκουσας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, ξεκινώντας την αφήγησή της για το γυναικείο φύλο από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι και την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα.

Οι γυναίκες στην οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα, ιδίως στην ηπειρωτική Ελλάδα ήταν αρκετά καταπιεσμένες από τα αυστηρά ήθη της εποχής και κλεισμένες κυρίως στο σπίτι. Δεν είχαν ευκαιρίες να μορφωθούν, ούτε να διαδραματίσουν ρόλο στα κοινά. Υπό τις συνθήκες αυτές, επομένως, γυναίκες λόγιες  όπως η Ευανθία Καΐρη, η Ελισάβετ Μαρτινέγκου και η Μητιώ Σακελλαρίου αποτελούν την οφθαλμοφανή εξαίρεση του κανόνα. Υπήρξαν γυναίκες που προσπάθησαν να υπερβούν τους περιορισμούς που έθετε το φίλο τους και να αφήσουν το αποτύπωμά τους στην Ιστορία, εν μέσω των τόσων ανωνύμων γυναικών που άλεσε τόσο αθόρυβα ο μύλος της ανά τους αιώνες.

Αποκλεισμένες από τη δημόσια σφαίρα, λίγες γυναίκες κατάφεραν να γίνουν μέλη της Φιλικής Εταιρείας, με πιο τρανό παράδειγμα τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, τη θρυλική καπετάνισσα. Ο βίος και η συνεισφορά της στον Αγώνα, τόσο αυτής, όσο και της Μαντώ Μαυρογένους, εξετάζονται διεξοδικά στο βιβλίο, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά σε άλλες γυναίκες αγωνίστριες της Επανάστασης, όπως τη Δόμνα Βισβύζη, τη Δέσπω Τζαβέλα ή τη Μαρία Παλάσκα.

Η Βασιλική Λάζου αναφέρεται διεξοδικά στο ζήτημα της εκπαίδευσης των γυναικών, τόσο προεπαναστατικά, όσο και μετά από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, παραθέτοντας όλες τις απόψεις των Διαφωτιστών και των λογίων της εποχής για το συγκεκριμένο ζήτημα. Γεγονός είναι πως, μετεπαναστατικά, το γυναικείο φύλο κατέκτησε τελικά την εκπαίδευση, όχι όμως και τη συμμετοχή του στις σφαίρες του πολιτικού βίου.

Οι γυναίκες ως αγωνίστριες στην Επανάσταση είναι περισσότερο γνωστές για τις ηρωικές θυσίες τους στο Ζάλογγο, τη Νάουσα, ή το Μεσολόγγι, παρά για τον επικουρικό τους ρόλο στα μετόπισθεν των μαχών. Ήταν εκείνες που επισκεύαζαν τα τείχη, κατασκεύαζαν πολεμοφόδια και περιέθαλπαν πολλές φορές τους αρρώστους με κίνδυνο της ζωής τους. Επίσης, ήταν αυτές οι οποίες πουλήθηκαν κατά κόρον στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής.

Ειδικότερα οι πληροφορίες αυτές για τα σκλαβοπάζαρα που υπήρξαν ακόμη και στη Μεθώνη της Πελοποννήσου, ιδιαίτερα μετά από την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, θα σοκάρουν τον αναγνώστη σχετικά με την τεράστια έκταση του φαινομένου. Το ίδιο θα συμβεί και με την εικόνα της εξαθλίωσης που παρουσίαζε η Ελλάδα μετά από το τέλος της Επανάστασης.

Στα θετικά του βιβλίου πρέπει να συγκαταλεγεί η ρέουσα γλώσσα της συγγραφέως που καθιστά ευκολοδιάβαστο το πόνημά της από όλους, ιστορικούς και μη. Επιπλέον, θετικό είναι το γεγονός ότι η Βασιλική Λάζου δεν διστάζει να κατονομάσει και τα εγκλήματα που διέπραξαν όχι μόνο οι Τούρκοι, αλλά και οι ίδιοι οι Έλληνες εναντίον αμάχων και Οθωμανών γυναικών. Γενικά, η Βασιλική Λάζου λέει τα πράγματα με το όνομά τους και δεν εξωραΐζει την Ιστορία, κάτι το οποίο βλέπουμε, ευτυχώς, να γίνεται ολοένα και συχνότερα σήμερα στην τρέχουσα ιστορική βιβλιογραφική παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε επιτέλους έτοιμοι ως έθνος να ωριμάσουμε και να δεχτούμε όχι μόνο τα καλά, αλλά και τα στραβά της Εθνικής μας Ιστορίας.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.