H Χρυσή Ακτή του Μοδινού, γράφει ο Δημήτρης Καλαϊτζίδης

Σύνταξη: Newsroom

23 July 2017

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο Νικ, κεντρικός ήρωας του βιβλίου, είναι ανώτερο στέλεχος της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, ανώτερο στέλεχος της παντοδύναμης Κομμισσιόν – της ελέω Θεού υπερκυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την τακτοποιημένη επαγγελματική και οικογενειακή ζωή του στις Βρυξέλλες ο ήρωας θα την εγκαταλείψει για να βρεθεί στην Κρήτη σε αναζήτηση της προσωπικής του ουτοπίας. Είναι ένας τυπικά αντιφατικός έλληνας, μορφωμένος, εκλεπτυσμένος και ταυτόχρονα «πρωτόγονο αρσενικό». Μέσω αυτού ο Μοδινός περνά διάφορα επίκαιρα μηνύματα για την Ελλάδα της κρίσης, τις σχέσεις μας με την Ευρώπη και τον κόσμο. Δεν θα σταθώ εδώ στο ύφος ούτε στο αποτελεσματικό, κομψό γράψιμο, τις εντυπωσιακές περιγραφές ή και τις νόστιμες συνταγές για φαγητό (και άλλα εδέσματα). Θα κάνω αντ’ αυτών κάποιες αναφορές στις αναφορές του Μοδινού.

Ως στέλεχος της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, ο Νικ έχει γίνει κυνικός, καθώς φαίνεται πως έχουν δει πολλά τα μάτια του. Μιλά συχνά περιφρόνηση για τις κοινοτικές μπίζνες, δηλαδή όλα αυτά τα προγράμματα μέσω των οποίων το κοινοτικό χρήμα ρέει αλλά ελάχιστα ουσιαστικά πράγματα γίνονται στη χώρα μας, εκτός από τις βίλες, τα ακριβά αυτοκίνητα και τα ταξίδια σε εξωτικά μέρη. «Δύο γραφεία λυμαίνονται την αγορά. Τά ‘χουν κάνει πλακάκια με τον Περιφερειάρχη», λέει κάποιος χαρακτηριστικά.

Τα προγράμματα, αυτό είναι το μέσον με το οποίο ξεκλειδώνει το κοινοτικό χρηματοκιβώτιο. Ο Νικ γνωρίζει καλά την κοινοτική αργκό, τα μυστικά των τεχνικών δελτίων, τα κόλπα της απορρόφησης των κοινοτικών πόρων. Ο κεντρικός ήρωας μονολογεί λ.χ. στη σελ. 85: «Κάνω συρραφή ανακοινώσεων της Επιτροπής προς το Συμβούλιο…νεόκοπες αγγλικές εκφράσεις ώστε να μη διαταραχθεί ο μακάριος ύπνος των μαζών. Έξυπνο παιδί. Αρχιτέκτων του ψεύδους. Είμαι ο κοινοτικός γραφειοκράτης και ταυτόχρονα εκείνος που ασκεί κριτική στην ίδια του την επιστήμη». Παλιότερα είχε αμφισβητήσει με άρθρα του τα κυρίαρχα δόγματα. Ήταν ωστόσο μια πρόσκαιρη παρέκκλιση από την πορεία του. Και ενώ φαίνεται ότι έχει αποδεχθεί τα κυρίαρχα δόγματα, ταυτόχρονα χλευάζει την Ανάπτυξη ως κεντρική πολιτική επιλογή και ιδεολογία συνάμα. Λέει λ.χ.: «Υπουργείο Ανάπτυξης, για σκέψου… Οργουελιανή παράφραση, σαν να λέμε Υπουργείο Ειρήνης, Υπουργείο Αγάπης ή κάτι τέτοιο. Υπήρχε αντίστοιχο υπουργείο στη Γκάνα κατά τη δεκαετία του ‘70, αλλά στην Ευρώπη του εικοστού πρώτου αιώνα καταντά διαστροφή». Χλευάζει την ανάπτυξη την απορρίπτει και τη θεωρεί ανέφικτη. Λέει επί λέξει: «Άλλωστε κι εγώ δεν ήμουν κάποτε αφελώς αισιόδοξος πεπεισμένος για το εφικτό της προόδου, για την ύψιστη αλήθεια της ανάπτυξης;»

Ωστόσο, η κριτική στην Ανάπτυξη και η διατυμπάνιση του ανέφικτου της προόδου δεν συνοδεύεται πια από κάτι που να προδίδει διάθεση αντίστασης. Ο ήρωας απολαμβάνει τα αγαθά της ζωής, ακόμη και τα μαύρα χρήματα, με λελογισμένες τύψεις ή ενοχές. Είναι πεισμένος ότι όλα όσα γίνονται έχουν ένα στόχο. Να συνεχιστεί το κυρίαρχο μοντέλο. Λέει: «Αφού ο κόσμος δεν μπορεί ν’ αλλάξει, αφήστε τον να τρέχει σαν τρελός προς τα μπρος, ξοδεύοντας σπάταλα την ενέργειά του υπέρ μιας δυσεύρετης ευμάρειας». Η ευμάρεια είναι πράγματι δυσεύρετη σε παγκόσμια κλίμακα. Ως γνωστόν το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού χρησιμοποιεί το 85% των παγκόσμιων πόρων και απολαμβάνει αντίστοιχο επίπεδο ζωής. Όμως ο ήρωάς μας ξέρει πολύ καλά τι συμβαίνει στον κόσμο και γι αυτό είναι πια ηττημένος: έχει γίνει κυνικός, υλιστής, διαδικαστικός εκτελεστής του έργου που του ανατίθεται. Ελέγχει προγράμματα, τα βελτιώνει, συμπληρώνει λέξεις κλειδιά και κλισέ, τα παίρνει «μαύρα» αν χρειαστεί σ’ αυτή την καταχρεωμένη χώρα της ψευδούς ανάπτυξης. Αφού ο κόσμος δεν μπορεί ν’ αλλάξει, ας του αλλάξουμε εμείς τα φώτα. Αναγνωρίζει μόνο ως παρέκκλιση από την πορεία του την αμφισβήτηση (κάποια στιγμή στη νεότητά του) του κυρίαρχου αναπτυξιακού μοντέλου και έχει πλέον προσαρμοστεί πλήρως, όπως τα οπορτουνιστικά φυσικά είδη στα οποία αναφέρεται μιλώντας για τις χωματερές. Βρίσκει πια φυσιολογικό το αέναο παιχνίδι της ζωής και το παγκοσμιοποιημένο σύστημα της αγοράς: «Όσοι προσαρμοστούν γρήγορα θα επωφεληθούν. Οι υπόλοιποι στον ΟΑΕΔ».

Η αναφορά στην πάλη των τάξεων γίνεται ελλειπτικά και καλυμμένα: «Κάποτε ήταν το κράτος πρόνοιας, τώρα η ελαστικοποίηση». Είναι βέβαιος πως το παιχνίδι έχει χαθεί: «Ρύθμιση ή απορρύθμιση, ιδού η απορία για τους κουτούς. Για τους άλλους η απάντηση έχει δοθεί». Ωστόσο όλη η πορεία του ήρωα μέσα στις σελίδες της αφήγησης του Μοδινού είναι προδιαγεγραμμένη: Φεύγει μεν για να γυρίσει δε στην ασφάλεια του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής. Σχεδόν τίποτε δεν τον εκπλήττει. Έχει απαξιώσει τους πράσινους, τους οικολόγους, τους περιφερειάρχες, τα γραφεία σύνταξης κοινοτικών προγραμμάτων, τον αγώνα για την κοινωνική αλλαγή. Έχει παγώσει μέσα του κάθε φλόγα που θα τον έκανε να προσπαθήσει να αλλάξει τα πράγματα. Είναι πεπεισμένος ότι δεν αλλάζουν, και γι αυτό αφήνεται να παρασυρθεί από το ρεύμα.

Ωστόσο, ο Μοδινός δεν μας αφήνει στη μαύρη απελπισία. Πληγωμένα πουλιά που ξαναπετούν μετά την αποθεραπεία τους από μια πρώην χρήστη ουσιών, κοινοτικός τρόπος ζωής, σχέσεις που δεν προτάσσουν το σεξ αλλά την αγάπη, την εκτίμηση, την αναγνώριση, την κοινή προσπάθεια, φωτίζονται από το πληκτρολόγιο του Μοδινού ως μια αχτίδα φωτός για το μέλλον. Μάλλον δεν χάθηκαν όλα, -εδώ μας κλείνει το μάτι- ας ψάξουμε μέσα μας, γύρω μας, ας ψάξουμε μαζί με άλλους, ας προσπαθήσουμε όλοι, ίσιοι και λοξοί, πρώην και νυν, κουτοί και έξυπνοι. Ίσως να υπάρχει ακόμα μια ελπίδα.

Δεν είναι όμως τα πιο πάνω το μόνο ελπιδοφόρο στοιχείο στη Χρυσή Ακτή. Η κεντρική αναφορά του βιβλίου στην ακτή αυτή της Δυτικής Αφρικής όπου τα δουλεμπορικά φόρτωναν τη μαύρη πραμάτεια τους για το Νέο Κόσμο, δηλώνει ουσιαστικά την επιστροφή στη μήτρα του ανθρώπινου είδους. Και μήτρα είναι η ασφάλεια, η θαλπωρή, η ζεστασιά, αλλά για τον ήρωα του συγγραφέα, είναι πρόκειται και για την γη της επαγγελίας, τον αρχετυπικό τόπο, το κινούν αίτιο της φυγής, – χαρακτηριστικό που διαπερνά όλη του την συγγραφική παραγωγή.

Ένας συγγραφέας με το παρελθόν του Μοδινού δημιουργεί ελπίδες απολύτρωσης όταν γράφει λογοτεχνία. Για μένα προσωπικά που έχω μελετήσει τα βιβλία του, δεν έπαψε ούτε στιγμή να είναι λογοτέχνης, ακόμη και στα επιστημονικά/ τεχνοκρατικά του κείμενα της πρώτης ιδίως περιόδου του. Και είμαι βέβαιος ότι επηρέασε πολλούς με το ιδιαίτερο στυλ του. Ωστόσο, προσωπικά περίμενα μια λιγότερο ελλειπτική και υπαινικτική αναφορά στις οικολογικές αρχές. Λ.χ. οι αναφορές στα ζώα, στη γενοκτονία του Νταρφούρ, στις χωματερές, κ.ά. κοσμούν μεν επιδέξια την αφήγηση, ωστόσο κινούνται συνειδητά στην περιφέρεια του οικολογικού ζητήματος. Από λογοτεχνική σκοπιά, σκέφτομαι, αυτό είναι βέβαια σωστό καθώς το καλό μυθιστόρημα οφείλει να αποφεύγει την στράτευση. Σε κάθε περίπτωση, ο Μιχάλης Μοδινός μας δίνει εδώ ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, ανοιχτό στον έξω κόσμο, με απλό στόρι, εύστοχες αναφορές στο παρελθόν, με λεπτότητα και στυλ, που κινείται συχνά στα όρια μιας αυτάρεσκης τελειότητας.

Μιχάλης Μοδινός, Χρυσή Ακτή, σελ. 377, Καστανιώτης, 2005

Ο Δημήτρης Καλαϊτζίδης είναι φυσικός, ειδικός στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και μέλος της αντίστοιχης Εθνικής Επιτροπής. Επίσης ενεργό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας για το Περιβάλλον και την Πολιτιστική Κληρονομιά, και ποικίλων άλλων φορέων και οργανώσεων.