Η Επιτροπή, Αλέκος Σμπαρούνης, Εκδόσεις Νεφέλη 

Στην αυγή της περασμένης δεκαετίας ολόκληρο το έθνος έχασε προς στιγμήν την λαλιά του, το χρώμα του καθώς λένε. Αιτία, μια τρομερή και αβάσταχτη αγωνία. Για την έκβαση τόσων και τόσων προετοιμασιών, για τις προσκλήσεις σε μερικές εξέχουσες προσωπικότητες που τώρα κινδύνευαν να πάνε χαμένες. Να δείτε την ποιότητα του χαρτιού, τα ανάγλυφα γράμματα. Τότε και εσείς θα με καταλαβαίνατε. Αγωνία για τις παρελάσεις που παραπαίουν εμπρός στο φάσμα ενός χαμένου κοινού. Για τους αιρετούς που θα κάνουν τόσο δρόμο, τέτοια έξοδα που άλλη λύση δεν θα υπάρχει από το μοίρασμά τους στους άλλους, τέτοιο φορτίο θα είναι. Για εκείνους που διασχίζουν τα Τέμπη κουβαλώντας την αρχαία εμπειρία αυτού εδώ του τόπου, τα ήθη και τα θαύματά του, τους πολιορκημένους που αφήνουν το Μεσολόγγι, διακόσια χρόνια τώρα, χτίζοντας μια απόσταση από τους ήρωες. Η Επιτροπή, προς τιμήν της και προς τιμήν του έθνους, -με αυτήν την σειρά να διαβαστούν παρακαλώ-, δήλωσε με παρρησία, δήλωσε οι παράτες θα γίνουν. Και όταν θα σβήσουν τα φώτα πάλι θα ξεμείνουμε βουβοί και απορημένοι με τις ταυτότητες στα δόντια, μα ποιος νοιάζεται στα αλήθεια. Η δουλειά να γίνεται.

Μα όμως μες σε ολόκληρη την πολιτεία κάποιος νοιάζεται. Και συλλογίζεται και ζωγραφίζει και ανασυνθέτει αυτό το θέατρο που ετοιμάζει τα σκηνικά του και λαμβάνει θρασύδειλα προκαταβολές μιας δόξας ξένης και αλόγιστης. Ένας θίασος, ικανός για την αρτιότερη φάρσα, ολότελα διαφορετικός από εκείνον της καβαφικής καρικατούρας που επιστρατεύει ο Αλέκος Σμπαρούνης στο πρώτο του μυθιστόρημα. Η Επιτροπή από τις εκδόσεις της Νεφέλης που μας έχει προσφέρει μερικά σπάνια βιβλία μέχρι σήμερα, όλα τα ερμηνεύει. Τίποτε δεν περνά απαρατήρητο, κάθε σκηνικό δηλώνει το παρόν μες στην νεοελληνική εποποιία. Χρονογράφημα ή καλύτερα χρονικό ενός ερωτευμένου ανθρώπου. Που είτε μισεί, είτε αγαπά αφιερώνει όλες τις σελίδες του σε μια εξωφρενική πραγματικότητα. Μορφές μου ελληνικές και μηχανισμοί κυκλωτικοί που τους νιώθουμε πια δικά μας φερσίματα, ανθρώπους συγγενικούς και αγαπημένους, διαβαίνουν τις σελίδες του Αλέκου Σμπαρούνη. Όπως ακριβώς στις μικρές, μεγάλες οθόνες μας που μήτε ο Βακαλόπουλος φαντάστηκε ποτέ του, σώματα, πρόσωπα, ήχοι και σύμβολα διαμορφώνουν τους κεντρικούς ρόλους αυτού του απαράμιλλου, αθηναϊκού λιμπρέτου. Είναι η εκλέπτυνση της ηθογραφίας που υφαίνει ο δημιουργός, το δράμα της που εκτυλίσσεται μες σε υπόγειες διαδρομές, κάτω από το λοξό φωτισμό της προδοσίας, εμπρός στο ευαγγελικό φάσμα της σωτηρίας. Η Ελένη, αριστοκρατική, πάντα με στρας και το επιχείρημα του έρωτα, η προσωποποίηση όσων ποτέ θελήσαμε, με εξαίσια στοιχεία φολκλόρ φορεσιάς που απαντάται στο Πωγώνι, πλαστικά παραμορφωμένη στο επίκεντρο της συζήτησης. Δεν λείπει κανείς από το βεστιάριο του κυρίου Σμπαρούνη που διαβάζει με κέφι γλυκόπικρο αυτά που δεν αποτελούν παρά  πένθη, ένα λαμπρό τίποτε εμπρός στην ελληνική αιωνιότητα που στέκει αγεωγράφητη ακόμη στα πιο πλατιά, πνευματικά της όρια. Η εποχή μας κρατά μερικά ψίχουλα για φυλαχτά και βιτρίνα, προτού καθένας από τους αναγνώστες της Επιτροπής αναλάβει μια θέση μες στην εξαίσια μυθιστοριογραφία του Αλέκου Σμπαρούνη. Τώρα στην διάθεσή μας αυτό το οικείο του τηλεοπτικού δέκτη, ρηχό, σαν τα ποτάμια του καλοκαιριού που λιγοστεύουν. Η γλώσσα μας μια ανάπηρη διάλεκτος, δίχως πατρίδα, χιλιόχρονη όλο δανεικά και ξέφτια και αναπόδραστες αφαιρέσεις. Ο συγγραφέας της Επιτροπής ανασυνθέτει από τις ψηφίδες του το εθνικό εκμαγείο, τον εθνικό σκοπό του χειροκροτήματος, του χρυσού, της εξυψωτικής συνθήκης που θέλει τον καινούριο Έλληνα φορέα ενός αχαλίνωτου πνεύματος. Ονόματα και ρόλοι γραμμένοι στο σενάριο του καινούριου αιώνα που γράφεται χαρακτήρα τον χαρακτήρα σε μια σκληρή γραφομηχανή με ακατόρθωτα πια πλήκτρα. Η Επιτροπή αποδίδει δικαιοσύνη, δίνει λύσεις, προσφέρει κοιτάσματα θαυμασμού για να βγει και ετούτη η μέρα, επιστρατεύει κάθε πληγή και κάθε τραύμα, μονάχα για να πει το πώς και το γιατί αυτού του μαρμάρου που στέκει ως δίκιο και μέτρο. Υποθέσεις όπως τα Ελγίνεια και ο Ανδρούτσος και ο Κολοκοτρώνης η ο Περραιβός διαβαίνουν την μεγάλη λεωφόρο του σήμερα . Η θέση τους ασαφής μες στον πλανεμένο μας καιρό, που όλα τα βαφτίζει στις δάφνες της Αγίας Λαύρας, καθαγιάζοντας έναν νικημένο σκοπό.

Τα μέλη της επιτροπής, εξαιρετικά δοσμένα από έναν επιδέξιο παρατηρητή, συνοψίζουν όλα τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του καταδικασμένου στην επιτυχία νεοελληνισμού. Ο συγγραφέας των εκδόσεων Νεφέλη καταθέτει τον οβολό του στην εικονογραφία του καιρού μας. Μα κατορθώνει κάτι περισσότερο και από αυτό. Αρνείται την σκέψη που ανοίγει τα πόδια στην εφήμερη μόδα, μετρά τον καιρό σαν άθροισμα πολλών και απαραβίαστων πραγμάτων, στην βάση τους αχειροποίητων. Στο μυθιστόρημα του κυρίου Σμπαρούνη πρωταγωνιστεί η πλατιά μάζα και όλα τα βλέμματα ξιφουλκούν με θάρρος καταπρόσωπο στην ιδιαιτερότητα ενός αιώνα. Ολόκληρη η Επιτροπή αποτελεί μια κριτική θεώρηση, μια επιδέξια ματιά του συγγραφέα που δίχως να το λέει ρητά, εκμηδενίζει καθώς αρμόζει μια ολόκληρη χώρα. Στις ραψωδίες που θα γραφτούν στο βαθύ μέλλον, ο ήρωας δεν θα επιστρέφει στον κόσμο των ψυχών και οι χρησμοί θα είναι κλειδωμένοι για πάντα στον λαιμό του μάντη. Καθώς η εποχή θα φεύγει γρήγορα εκείνοι οι άνθρωποι θα ρίξουν λίγο φως στις συνήθειες του εσωτερικού κοινού που τρέφεται με εμφύλιους και αψίδες και μεγάλες ιδέες, κρατώντας πάντα σε επίπεδο υψηλό, διαφωτισμένο στο έπακρο, αυτό το ελληνικό, κοινωνικό gravitas όπως ο ίδιος ο Αλέκος Σμπαρούνης το περιγράφει στις σελίδες πράξεις ενός μυθιστορήματος που ξέρει καλά -και για αυτό ξεχωρίζει- να ψυχαναλύει την επικαιρότητα. Τα εργαλεία του ποιητικά, ένας ιδιαίτερα αξιόλογος σκαπανέας της ταυτότητάς μας. Επικεντρωμένος στο ήθος, ο συγγραφέας της Επιτροπής, ενσωματώνει στην γραφή του τόσα και τόσα ύφη. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου επισημαίνεται η εγχώρια παράδοση του Ροίδη, του Τσιφόρου, του Μποστ με την περιπαιχτική ιδιοτροπία της γλώσσας του, στοιχεία αναγνωρίσιμα στο παρθενικό μυθιστόρημα του Α. Σμπαρούνη από τις εκδόσεις της Νεφέλης σε επιμέλεια Δημήτρη Αλεξάκη.

Ο συγγραφέας, φτιαγμένος από μολύβι, κάτι σαν τις αποφασιστικές, αδρές γραμμές της αυτοπροσωπογραφίας κάποιου που κατάκτησε την τέχνη του, με αφοπλίζει πίσω από τον χαρακτήρα που λέει πολλά περισσότερα ήδη από τις πρώτες στιγμές του στο εξώφυλλο του βιβλίου. Συνθήματα αντηχούν στις σελίδες της μελέτης του, όπως χαρακτηρίζει ο Αλέκος Σμπαρούνης την καινούρια έκδοση της Νεφέλης. Διαφημιστικά τσιτάτα, αποκυήματα μιας προσπάθειας διακοσίων και βάλε ετών στέκουν σαν φώτα θεάτρου στην εισαγωγή αυτής της γνώριμης ιστορίας που μεταβάλλεται σε στοιχείο radikal sik προσμένοντας  τον καινούριο ερμηνευτή για να ξαναβρεί τις λεπτές ιδιοτροπίες μιας ταυτότητας περιδεούς, ανάμεσα σε αλήθειες παστεριωμένες, σιλικόνες και ήχους ξένους. Ίσως για αυτό το μυθιστόρημα του κυρίου Σμπαρούνη να ξεχωρίζει επειδή δεν δικαιώνει καμιά ιστορία, δεν αποδίδει με συγκατάβαση το ήθος μας, όμως με έρωτα αφιερώνει εκατοντάδες, λαμπρές σελίδες σε έναν πολιτισμό που πέφτει λυρικά. Που δίνει τόση σημασία στην μορφή αφήνοντας την ουσία να γλιστρήσει χιμαιρικά. Η Επιτροπή των εκδόσεων Νεφέλη περιλαμβάνει μέλη μιας ελίτ που κατακτά τα στεγανά της μετεφηβικής μας Ελλάδας, παλιούς διαδηλωτές του ωραίου και του μεγάλου ή του αληθινού με αδειασμένο πια νόημα, σκουριασμένους από τους βοριάδες που αγριεύουν.

Ο Walter Benjamin στους αφορισμούς του σημειώνει με ευθύτητα. Μια μεγάλη πρόκληση , μια επιδέξια απόκριση, μια ευτυχής ανταλλαγή, αυτά είναι τα πραγματικά θεμέλια των μεγάλων επιτυχιών. Και σε τούτο το σημείωμα φαίνεται πως όλα εκπληρώνονται καθώς ο Αλέκος Σμπαρούνης απαντά με πνεύμα στο πνεύμα του καιρού του, ανταλλάσσει όσα μπορεί από τον εαυτό του, επιστρέφει δανεικά και ξαναφορά παλιά πανωφόρια, αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας την μεγάλη πρόκληση να επανιδρύσει τον νεοελληνισμό στα τραγικά, συστατικά του στοιχεία,  φέρνοντας στο φως την έκπτωση σε ένα ολόκληρο σύστημα αγωγής περισσότερο και λιγότερο καταγωγής.

Τέλος, με την ίδια ευκολία που τιμούμε συνθήματα και υιοθετούμε στροφές ολόκληρες, θα ήταν σκόπιμο να συγκρατούμε μερικές από τις πιο σπάνιες εικονογραφίες που αποκαλύπτονται εμπρός στα μάτια μας. Ζωγραφισμένες σε τοίχους και εσωτερικά τετραδίων ή πάλι δουλεμένες σε εξώφυλλα και παραστάσεις. Σαν αυτήν που κοσμεί το εξώφυλλο της Επιτροπής από τις εκδόσεις Νεφέλη. Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου ως επιμελητής του σχεδιασμού του βιβλίου αναφέρεται ο Περίκλης Δουβίτσας και ίσως στον ίδιο να ανήκει η ευφάνταστη ιδέα του εξωφύλλου. Μα ακόμη και αν ο εμπνευστής της παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος, ο Κένταυρος που μάχεται τον Θεό ή τον άνθρωπο με μια ιδέα συγχρονισμού στο βλέμμα και τ΄άκρα του διεκδικεί κατά την ταπεινή γνώμη αυτού εδώ του σημειώματος ένα βραβείο πρωτοτυπίας και θαυμάσιας οικονομίας. Εκείνο που εκτυλίσσεται είναι ένας διάλογος ανάμεσα στα χίλια και ένα πρόσωπα του ελληνισμού, τότε και τώρα και πάντα. Σύμβολα που τείνουν προς την αιωνιότητα, μαρμάρινα σώματα με έκδηλη την ακαμψία από το βάρος ενός αιώνα, οιωνοσκόποι της διαχρονικής, ανθρώπινης φύσης. Αντικείμενα που κομματιάζουν τον χρόνο ή πάλι τον αθροίζουν κάτω από το ήθος μιας καινούριας ταυτότητας που διαρκώς διαμορφώνεται. Αυτό το τσαρούχι, κατακόκκινο στο πόδι του αγάλματος αναπτύσσει έναν διάλογο με κάθε σχεδιάγραμμα της ιστορίας μας. Αφηγείται ολόκληρη την ιστορία του πολιτισμού μας, το χθες και το σήμερα, χρόνια δόξας και ταφής και Παλιγγενεσίας. Ιχνογραφεί την ιστορία του ελληνισμού που εκτείνεται σε όλο το φάσμα των Βαλκανίων και κρατά με τα πολύτιμα εφόδια της ιστορίας ακέραια εκείνα τα ριζιμιά λιθάρια που είπαμε πατρίδα μας. Πάνω σε αυτά βαδίζει και φθείρεται.

Η σάτιρα κάθ΄όλη την διάρκεια του προηγούμενου αιώνα επικεντρώθηκε όσο ποτέ στο ελληνικό τσαρούχι. Με τον τρόπο του ολοκλήρωνε την εικόνα του νεοέλληνα που σαν άλλος μύθος τροφοδοτεί και δανείζεται από κάθε συγκυρία τα υλικά του, χάνοντας και κερδίζοντας τον εαυτό του. Έτσι είναι η μοίρα των λαών, πικρό χειροκρότημα την ώρα που οι εποχές που αναχωρούν γοργά από πλάι μας. Δίχως το τσαρούχι που διαφοροποιείται στην ελληνική ύπαιθρο μα πάντα κρίνεται κατάλληλο για τον κακοτράχαλο ετούτο κόσμο, η ιστορία μας και η φρουρά μας δεν θα΄ταν ποτέ ίδιες. Και σίγουρα το εξώφυλλο της Επιτροπής του Αλέκου Σμπαρούνη δεν θα ανέδυε όλη αυτήν την θαυμαστή και δίχως διακοσμήσεις ελληνικότητα που κατά παράφραση του ποιητή υποδεικνύει μερικά από τα υλικά που ανασυνθέτουν σήμερα την ίδια μας την ταυτότητα. Που θα μας έφτιαχναν από την αρχή, αν χρειαζόταν.

Η Επιτροπή δεν αποτελεί άλλο ένα μυθιστόρημα. Αλλά μια σάτιρα με τραγικές συνέπειες, ένα ψυχογράφημα ή αλλιώς μια γκαλερί όλων εκείνων των μορφών που διασχίζουν την ζωή μας. Η τηλεοπτική της διάσταση ουδόλως καθίσταται αντικείμενο μίμησης για τον συγγραφέα Αλέκο Σμπαρούνη που μες στην πυκνή και εύστοχη γραφή του κάνει κομμάτια όλα τα περιττά, συγκρατώντας τον ρηχό λυρισμό που μια και μόνο ψυχαναλυτική συνεδρία θα μπορούσε να φέρει στο φως. Αν είχαμε το θάρρος μονάχα, αν το ΄χαμε. Ο συγγραφέας των εκδόσεων Νεφέλη απαγγέλλει ειρωνικά και με επίγνωση αυτό το άταρ κλέος άφθιτον έσται δηλώνοντας ερωτευμένος πίσω από τις λέξεις με τον σαθρό ελληνισμό που ετοιμάζεται να συντριβεί, γυρεύοντας δάφνες και κολακείες για το τέλος. Φαντάζομαι πως το βιβλίο της Νεφέλης το κρατούν τα χέρια της πλύστρας, της δακτυλογράφου, του εποχικού εργάτη και νιώθω πως έτσι δικαιώνεται η τύχη μιας μελέτης που ταπεινώνει δοξαστικά, με εγκώμια αυτόν τον μικρό τον μέγα κόσμο που μας έλαχε.

Αποκτήστε το βιβλίο

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.