Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

 Updated: 02.06.2023

Φιλαναγνωσία 

Θα ξεκινήσω με μια φράση της Λότης Πέτροβιτς: «Κάθε βιβλίο που φτάνει στα χέρια μας είναι φίλος γενναιόδωρος, πιστός και πολύ βολικός! Ποτέ δε  ζητάει κάτι, ενώ εκείνος πάντα μας δίνει ό,τι έχει, όποτε το ζητήσουμε. Αν δεν τον θέλουμε, περιμένει στο ράφι υπομονετικά. Αν τον καλέσουμε, έρχεται αμέσως. Κι είναι τόσο μικρός που χωράει στη σάκα μας ή στη βαλίτσα μας όταν πάμε ταξίδι».

Όλοι όσοι ασχολούμαστε με το βιβλίο  ως συγγραφείς αλλά κυρίως ως αναγνώστες νιώθουμε την αλήθεια και το νόημα αυτών των λόγων. Και γνωρίζουμε πολύ καλά πως το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ενός πολιτισμού στηρίζεται στην επιλογή του καλού βιβλίου και, εν τέλει, στη φιλαναγνωσία που, αν καλλιεργηθεί σωστά και από νεαρή ηλικία, μπορεί να γίνει η αφορμή για μια πνευματική διαμόρφωση ικανή να αλλάξει τον κόσμο.

Και σ’ αυτό το σημείο νομίζω πως θα πρέπει να επισημάνουμε τον ρόλο του σχολείου, το ρόλο του εμπνευσμένου δάσκαλου στη σχέση του παιδιού με το βιβλίο και το διάβασμα, μια σχέση, που, επί χρόνια, ακριβώς λόγω της πίεσης που εξασκείται από την τήρηση του σχολικού προγράμματος, το παιδί βρίσκει αντιπαθητική και ιδιαίτερα καταπιεστική.

Όμως τελικά είναι ευχάριστο να διαπιστώνει κανείς σήμερα, ότι συμβαίνει το εξής παράδοξο: Ενώ τα παιδιά ζουν στην εποχή της ταχύτητας και της εικόνας που η τεχνολογία τούς προσφέρει τόσο γενναιόδωρα, με την τηλεόραση, το διαδίκτυο να διεγείρουν τις αισθήσεις σε ταχύτατους  ρυθμούς λειτουργίας, υπάρχουν ακόμη στα σχολεία ικανοί δάσκαλοι, οι οποίοι δημιουργούν τις προϋποθέσεις εκείνες που θα κάνουν ένα παιδί να αφεθεί στην αγκαλιά ενός βιβλίου και να βιώσει πως το διάβασμα δεν είναι μόνο ένα πεδίο ανταγωνισμού αλλά ένας τρόπος να συνομιλεί κανείς με τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του πνεύματος όλων των εποχών .

Στις σύγχρονες κοινωνίες είναι δύσκολη η πάλη ανάμεσα στο βιβλίο και στην τεχνολογία που γιγαντώνεται συνεχώς, όμως πάντα υπήρχαν και θέλω να πιστεύω πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι ανάμεσά μας που με ένα βιβλίο στο χέρι θα απομονώνονται σε μια γωνιά και θα αντικρίζουν εκεί τη σοφία του πνεύματος, τη συνειδησιακή και αισθητική του εξέλιξη, την πρόοδο που συντελέστηκε δια μέσου τόσων αιώνων.

Μα αυτό, θα μου πείτε, συνεπάγεται κόπο. Δεν είναι η ανάγνωση μια μορφή διασκέδασης και ψυχαγωγίας; Η απάντησή μου είναι πολύ συγκεκριμένη. Ναι, είναι αλήθεια πως η αναγνωστική διαδικασία είναι μια διαδικασία κοπιώδης. Κανείς δεν το αρνήθηκε ποτέ. Απαιτεί να εμβαθύνεις σε έννοιες–  και αυτό πρέπει να το κάνεις με αφοσίωση και αυτοσυγκρότηση– και μια πρώτη ανάγνωση συχνά δεν είναι αρκετή.

Υπάρχουν κείμενα που, ευτυχώς,  αντιστέκονται και απαιτούν μια δεύτερη και ίσως μια τρίτη φορά. Ο Ελύτης μιλούσε για την «οπτική του ήχου» και η αλήθεια είναι πως οι λέξεις εκπέμπουν πέρα από την ετυμολογία τους έναν ήχο, μια λάμψη που συντελεί στην αποκάλυψη της μαγείας και η πρώτη επαφή με ένα βιβλίο μπορεί να φαίνεται επιφανειακή, ωστόσο με την πάροδο του χρόνου το ουσιαστικό νόημα του αναγνώσματος κατασταλάζει μέσα μας και δημιουργεί την ευκαιρία στον αναγνώστη να ταξιδέψει σε άγνωστους τόπους, να περπατήσει σε πόλεις του παρελθόντος, να βιώσει την ένταση των συναισθημάτων και τελικά να αποδράσει στην «κρυφή γοητεία των νοημάτων».

Η χώρα μας είναι μια χώρα προικισμένη λογοτεχνικά. Μεγάλα πνεύματα έχουν περάσει από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας και αν σήμερα θεωρούμε ότι ο Όμηρος είναι η σπουδαία πηγή από την οποία εκπορεύτηκε η παγκόσμια ποίηση θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο Όμηρος υπήρξε ο πρώτος αφηγητής μεγάλων έργων, ιδεών και πανανθρώπινων αξιών και στάθηκε η αφορμή για να ακουστούν οι μεγάλες ιδέες της αρχαιότητας.

Από τον Όμηρο έως τις μέρες μας οι Έλληνες αποδείχθηκαν ικανότατοι διανοητές και αυτό στην πράξη σημαίνει αγάπη για τα γράμματα, το διάβασμα και τελικά το βιβλίο. Μια αγάπη που κληροδοτείται στις νεότερες γενιές με πολύ απλούς τρόπους. Από το παραμύθι της γιαγιάς, μέχρι το νανούρισμα της μητέρας και το καθημερινό διάβασμα μιας ιστορίας έως τα πρώτα παιδικά βιβλία, εκεί όπου συντελείται η μύηση του παιδιού στον μαγικό κόσμο του βιβλίου, ένα ταξίδι ζωής αρχίζει, ένα ταξίδι που συνεχίζει καθένας μόνος του στην μετέπειτα ζωή του και σίγουρα αλλάζει την οπτική γωνία που βλέπει κανείς τα πράγματα. Διευρύνει τον ορίζοντα.

Είναι αναμφίβολο ότι το διάβασμα ασκεί μεγάλη επιρροή στον ψυχικό και στον πνευματικό κόσμο ενός ανθρώπου, πολύ δε περισσότερο ενός παιδιού. Η διέγερση της φαντασίας είναι ένα μόνο από τα επιτεύγματα της φιλαναγνωσίας. Το παιδί-αναγνώστης μπορεί να συνθέτει τις πληροφορίες που δέχεται και έτσι να συστήνει με τη φαντασία του ολόκληρους κόσμους, να ανακαλύπτει έννοιες, να αποκτά γνώσεις και να αντιμετωπίζει τις κοινωνικές και ιστορικές αξίες.

Από την άλλη το καλό βιβλίο μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην κατανόηση της ιστορικής πραγματικότητας. Μέσω της συναισθηματικής προσέγγισης των γεγονότων, ο αναγνώστης αφουγκράζεται καλύτερα τα ιστορικά γεγονότα.

Η φιλαναγνωσία όμως δεν είναι αρωγός μόνο ως προς αυτό. Το βασικότερο πλεονέκτημα που έχουν οι αναγνώστες είναι ο εμπλουτισμός και η ανάπτυξη της γλωσσικής ευαισθησίας. Το γλωσσικό αισθητήριο αναπτύσσεται, εμπλουτίζεται και κυρίως, διευρυμένο μπορεί να διεγείρει και να συγκροτεί περισσότερη σκέψη.

Είναι λοιπόν σαφή τα οφέλη της διανοητικής και συναισθηματικής ανάπτυξης που καρπώνονται όσοι διαβάζουν. Η σύνδεση της φιλαναγνωσίας με την αρμονική κατανόηση του κόσμου που μας περιβάλλει είναι δεδομένη. Και μαζί αναπτύσσεται και μια άλλη δεξιότητα. Η δεξιότητα της επικοινωνίας. Το παιδί που ακούει το παιδικό νανούρισμα της μητέρας του ή την αφήγηση ενός παραμυθιού επικοινωνεί μαζί της και ταυτόχρονα επικοινωνεί  με την διαχρονική και παραδοσιακή ποιητική  αφηγηματική και με τον συγγραφέα που κι εκείνος όταν γράφει την ανάγκη του για επικοινωνία καλύπτει. Το αποτέλεσμα της προσωπικής του επικοινωνίας με τα μεγάλα πνεύματα της διανόησης μεταδίδει. Και όπως ο Ντεκάρτ έλεγε: «Η ανάγνωση των καλών βιβλίων είναι σαν τη συνομιλία με τους τελειότερους ανθρώπους του παρελθόντος». Και κάθε επαφή μαζί τους μας δίνει την αίσθηση του ξανακερδισμένου χρόνου. Ακούμε τον αντίλαλο του παρελθόντος και. ίσως, να αφουγκραζόμαστε την ηχώ του μέλλοντος, άλλωστε κάθε επαφή με το έργο των μεγάλων δημιουργών τη δική μας ορατότητα μεγαλώνει.

Πάντα η φιλαναγνωσία λειτούργησε ως ένας τρόπος αποδοχής των ανθρώπων, ως ένας τρόπος κατανόησης των κοινωνικών διαφορετικοτήτων, ως μια οδός προσέγγισης του ανέφικτου που όμως μπορεί να αλλάξει όλες τις κοινωνικές προκαταλήψεις και τελικά τον κόσμο. Μα πέρα και πάνω από όλα αυτά, η φιλαναγνωσία είναι ένας τρόπος ζωής. Ένα πνευματικό αντιστάθμισμα στον εκάστοτε σκοταδισμό. Ένας έρωτας που γεννιέται ερήμην σου και γιγαντώνεται μέσα σου. Κι όπως κάθε έρωτας μπορεί ταυτόχρονα να κάνει τον ερωτευμένο να επιχειρεί ένα ταξίδι τόσο μέσα στον προσωπικό του κόσμο όσο και πέρα από αυτόν. Ένας εθισμός στον οποίο ενδίδει κανείς, όπως συμβαίνει πάντα,  χωρίς καλά-καλά να το καταλάβει.

Αυτό που χρειαζόταν πάντα και θα το χρειαστεί περισσότερο, ίσως, στο μέλλον είναι η συστηματική της καλλιέργεια. Αν και προσωπικά πιστεύω ότι η  αγάπη για το βιβλίο είναι, ως ένα βαθμό, έμφυτη, είναι σαφές ότι μια συστηματική παιδεία κι ένας ξεκάθαρος προσανατολισμός του ανθρώπου προς την αναγνωστική διαδικασία έχει φέρει πολύ θετικά αποτελέσματα στην πάροδο του χρόνου.

Και πραγματικά, σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ, που ο κόσμος είναι παραιτημένος, που κυριαρχεί μονάχα ο πολιτισμός του χρηματιστηρίου, που οι άνθρωποι έχουν χάσει την «ποιητική τους νοημοσύνη» και συχνά παραμένουν συναισθηματικά και κοινωνικά αδιάφοροι, ακόμη και μπροστά σε ό,τι εκμαυλίζει την ίδια τους την υπόσταση και την τύχη τους, ο κόσμος χρειάζεται όσο τίποτε περισσότερο το απαραίτητο οξυγόνο ζωής και συναισθηματικής ευεξίας που το διάβασμα μπορεί να του προσφέρει.

Το κυριότερο όμως είναι ότι γίνεται ο τρόπος που αναζητά κανείς τις προσωπικές του αλήθειες. Το δικό του μονοπάτι ζωής, ένα μονοπάτι ερμητικής καθαρότητας που όταν περάσει μέσα σ’ αυτό μπορεί να δει τον κόσμο με εντελώς διαφορετικά μάτια.

Γιατί η λογοτεχνία είναι ένα όνειρο και γι’ αυτό, σύμφωνα με τον ποιητή Πωλ Βαλερύ: «όλες οι υπερβολές του ονείρου της ανήκουν». Και ίσως στις μέρες μας να χρειάζεται να αγαπήσουμε περισσότερο αυτή την υπερβολή που μας εξασφαλίζει το όνειρο και να παλέψουμε γι’ αυτό. Μόνο έτσι μπορεί να έχει ένα μέλλον η χώρα μας και να ξαναβρεί τη χαμένη της αξιοπρέπεια στους δύσκολους καιρούς που βιώνουμε σήμερα. Αλλά για να γίνει αυτό χρειάζεται μια επανάσταση. Και η επανάσταση που συντελείται μέσω της παιδείας, μέσα από τα γράμματα και την πνευματική πρόοδο, μέσα από τα βιβλία και την αισθητική καλλιέργεια που αυτά φέρουν  είναι η πιο μεγάλη και η πιο ουσιαστική.

 

Tessy Baila – Editor in Chief

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular