Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Γιατί ένα μόνο λογοτεχνικό έργο από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον;

Τα υπόλοιπα ήταν αποκλειστικά ενδογερμανικού ενδιαφέροντος; Πόσο σημαντικοί είναι η Christa Wolf και ο Wolf Biermann; Μία ανασκόπηση της λογοτεχνικής δραστηριότητας στη DDR, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας.

Στις 16 Ιουνίου 1979 ο επιστήμονας της λογοτεχνίας και κριτικός Hans Mayer, ένας από τους σπουδαιότερους διανοητές της εποχής, δημοσίευσε στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung μία μελέτη με τίτλο «Σταθμοί της γερμανικής λογοτεχνίας». Η σημαντικότερη θέση του ήταν ότι, ύστερα από τρεις δεκαετίες διαίρεσης, «θα εξελισσόταν επιτέλους μία μεγάλη ενωτική κίνηση». Το πόσο προφητική και αληθινή θα αποδεικνυόταν αυτή η θέση δεν το φανταζόταν τότε κανείς, ούτε καν ο ίδιος ο Mayer, καθώς εκείνη την περίοδο τα πάντα συνηγορούσαν για το αντίθετο: η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας όδευε με αυτοπεποίθηση προς την τριακοστή επέτειο της ίδρυσής της, ενώ ο Helmut Schmidt προετοίμαζε το δυτικό τμήμα του έθνους, παρά τις μεγάλες αντιστάσεις, για τη «διπλή βολή» του ΝΑΤΟ, αφού, σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων για τον αφοπλισμό, προβλεπόταν η παράταξη νέων ατομικών όπλων. Ωστόσο, ο Hans Mayer έχτισε πάνω στην ενοποιητική δύναμη της λογοτεχνίας αναφέροντας ως σπουδαιότερο τεκμήριο γι’ αυτό «την επιτυχία των βιβλίων των συγγραφέων από τη Λαϊκή Δημοκρατία στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας».

Εκστρατεία ενάντια στην αυτοαποξένωση

Ο ίδιος ο Mayer είχε αφήσει ήδη από το 1963 τη θρυλική έδρα της ιστορίας της λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, για να διδάξει στη συνέχεια στο Ανόβερο και να ζήσει ως ομότιμος καθηγητής στο Τύμπιγκεν. Ενάμιση χρόνο πριν τη δημοσίευση της μελέτης του, η Sarah Kirsch, ο Schädlich και ο Kunze μετοίκησαν στη Δύση. Μπορούσε κανείς άραγε να τους εντάξει στους συγγραφείς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας;

Δύσκολο ερώτημα για το Mayer. Κι αυτό, επειδή τα βιβλία των αντιφρονούντων που έφυγαν στο εξωτερικό υπήρχαν μεν, κυκλοφορούσαν όμως κρυφά στους πάγκους των καταστημάτων της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Αρκετοί από αυτούς τους συγγραφείς μάλιστα παρουσίαζαν συχνά στα βιβλία τους τις πραγματικές συνθήκες και την απουσία μέλλοντος στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Τελικά, έστω και ως προσωρινός οπαδός της επίκαιρης θεωρίας της σύγκλισης, ο Mayer απέδωσε την επιτυχία της λογοτεχνίας της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας στη Δύση στο ότι οι συγγραφείς έκαναν εκστρατεία κυρίως «ενάντια στην αποξένωση και την αυτοαποξένωση του σημερινού ανθρώπου».

Το διπλό νόημα των κειμένων

Η θεωρία της σύγκλισης δεν ήταν ποτέ δίκαιη απέναντι στην πραγματικότητα των θεμελιωδώς αποκλινουσών κοινωνιών και σε αυτό οφειλόταν η ολοκληρωτική αποτυχία της. Επιπλέον, ο αποφασιστικός συγγραφικός παλμός των οξυδερκών συγγραφέων της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας δεν στράφηκε καθόλου στην αφηρημένη έννοια της αποξένωσης στη σύγχρονη εποχή, αλλά πολύ άμεσα ενάντια στην αυθαιρεσία και το άδικο στην ίδια τους τη χώρα, στη χώρα που παρέδιδε τα σοσιαλιστικά ιδανικά που συνεχώς προπαγανδίζονταν στις ντιρεκτίβες της κεντρικής επιτροπής του κυβερνώντος Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γερμανίας, στην πανταχού παρούσα λογοκρισία και στην πανταχού παρούσα Στάζι.

Το ότι οι «απροσάρμοστοι» συγγραφείς δημοσίευαν γι’ αυτό το λόγο «στην πλειοψηφία τους μόνο στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας», ήταν ξεκάθαρο στο Mayer, όπως επίσης ξεκάθαρο ήταν το ότι εκεί τους διάβαζαν «με σοβαρότητα», περισσότερο δηλαδή από αίσθηση καθήκοντος και από περιέργεια πολιτικής φύσεως παρά από πάθος και ευχαρίστηση. Διάβαζαν τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα και τα ποιήματα των Franz Fühmann, Volker Braun, Günter de Bruyn, Günter Kunert, Christoph Hein, Thomas Brasch, Wolfgang Hilbig και της Christa Wolf (η οποία θα γινόταν σύντομα πασίγνωστη) αρχικά ως ειδήσεις από μία μακρινή, ξένη χώρα κι έπειτα ως «μυστικά μηνύματα» των αντιφρονούντων, τα οποία έπρεπε να αποκρυπτογραφηθούν.

Όταν η σοσιαλίστρια συγγραφέας Katrin Askan, η οποία γεννήθηκε το 1966 στο Ανατολικό Βερολίνο και μέχρι τη φυγή της το 1986 ζούσε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, ρωτήθηκε πώς η ίδια και οι όμοιοί της αποδέχονταν τους εκεί αστέρες της λογοτεχνίας, η απάντησή της ήταν η εξής: «Αποκρυπτογραφώντας το διπλό νόημα των κειμένων». Όμως και σε αυτή την περίπτωση θα ήταν λάθος να γίνει λόγος περί σύγκλισης, γιατί στη Δύση μία τέτοιου είδους αποκρυπτογράφηση ήταν σχεδόν πάντα καθαρή «κρυσταλλομαντεία», πότε-πότε συνδεδεμένη με μία έκπληξη για το πόσο τεράστιος αισθητικός κόπος καταβαλλόταν, προκειμένου να αποκρυπτογραφηθεί αυτό που παρέμενε δημοσίως ανείπωτο.

Κατονομάζοντας την καταπίεση

Από τον Jurek Becker, ο οποίος μικρό παιδί το 1939 εκτοπίστηκε με τους γονείς του στο εβραϊκό γκέτο Łódź στην Πολωνία και μετά το τέλος του πολέμου «ξεβράστηκε» στη σοβιετική ζώνη, προέρχεται το μοναδικό μυθιστόρημα από την εποχή της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, το οποίο, πέραν του ότι είναι πολυμεταφρασμένο, προκάλεσε με εμφατικό τρόπο παγκόσμιο ενδιαφέρον. Πρόκειται για το βιβλίο «Ιάκωβος ο ψεύτης» (1970). Τα υπόλοιπα ήταν όλα αποκλειστικά ενδογερμανικού ενδιαφέροντος. Ο Becker αφηγείται την ιστορία του Ιάκωβου Χάιμ, ο οποίος σε ένα γκέτο της Πολωνίας στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ακούει τυχαία στο ραδιόφωνο ότι ο κόκκινος στρατός πλησιάζει στη χώρα και ίσως απελευθερώσει το γκέτο. Ο Ιάκωβος εκμυστηρεύεται την είδηση σε έναν άλλο Εβραίο και στη συνέχεια διαδίδεται σε ολόκληρο το γκέτο, με αποτέλεσμα ο Ιάκωβος να γίνει το πιο σημαντικό πρόσωπο, στο οποίο οι απελπισμένοι Εβραίοι εναποθέτουν όλες τις ελπίδες τους, κι έτσι αναγκάζεται να επινοεί συνεχώς ειδήσεις για την εξέλιξη των μαχών. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκρατημένη παραβολή μίας τόσο απελπισμένης όσο και ζωτικής ελπίδας το μόνο κοινό που είχε με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας ήταν ότι διαδραματιζόταν εκεί.

Η λογοτεχνία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας δεν θεωρήθηκε ποτέ ευδιάκριτο τμήμα μιας «ενωτικής κίνησης», όπως διατυπώθηκε από τον Hans Mayer. Στον ενδότερο πυρήνα της ιστορίας της όμως εντοπίζεται το ότι, παρά τις όλες αντιθέσεις, τους συμβιβασμούς και τις συνεργασίες με την κρατική δύναμη, δεν δίσταζε να κατονομάζει την καταπίεση.

Η λογοτεχνία αγαπά την παρακμή και τους παρηκμασμένους. Επομένως, διόλου παράξενο δεν είναι το ότι η δύναμη που πήγαζε από τη λογοτεχνία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας ξεπερνά το φράγμα του χρόνου και γίνεται αισθητή ακόμα και στο παρόν, και ίσως να γίνεται αισθητή και στο προβλεπόμενο μέλλον. Αν και πλέον δεν υφίσταται Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, η παρουσία της στη λογοτεχνία σήμερα είναι πιο ζωντανή από ποτέ, κυρίως στα μυθιστορήματα που γράφτηκαν μετά την πτώση του τείχους από τους Monika Maron, Thomas Brussig και Ingo Schulze μέχρι τους Uwe Tellkamp και Lutz Seiler. Ποτέ δεν υπήρξε μεγαλύτερη η γνώση μας γι’ αυτή. Και με τον δικό τους εκάστοτε τρόπο τα σημαντικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν από συγγραφείς με προσωπική εμπειρία από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας του περασμένου τετάρτου του αιώνα συνεχίζουν την «μεγάλη ενωτική κίνηση» την οποία ξεκίνησε το 1979 ο Hans Mayer. Κι αυτό, γιατί τα σήματα που εκπέμπουν στο διαιρεμένο παρελθόν στέλνουν διαφωτιστικά σήματα στο κοινό παρόν.

Πηγή: F.A.Z. 

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular